MAVZU: Fikrlar algebrasi. Mulohaza tushunchasi. Mulohazalar ustida ikkilik mantiqiy amallar.
REJA
Sodda va tuzilgan fikrlar.
Fikr o‘zgaruvchilari.
Asosiy mantiqiy bog‘liqliklar.
Formulalar. Formulalarning teng kuchliligi.
Kalit so‘zlar:
Fikr, haqqoniylik qiymatlari, sodda va tuzilgan fikrlar, fikr o‘zgaruvchilari, inkor, kon’yunksiya, diz‘yunksiya, implikatsiya, ekvivalensiya , formulalar, formulalarning teng kuchliligi, tavtologiya, qarama-qarshilik, rostlik jadvali, mantiq qonunlari.
Matematik mantiq diskret matemetikaning asosiy bo`limi bo`lib, bu bo`lim mulohazalar algebrasi bilan boshlanadi.
Matematik mantiq hamda to`plamlar nazariyasi birgalikda hozirgi zamonaviy matematikaning fundamenti hisoblanadi.
Amaliy nuqtai nazardan qaraydigan bo`lsak, matematik mantiq ma`lumotlar bazasini qurishda, elektrotexnika, informatika va hisoblash texnikasi va umuman barcha raqamli qurilmalarda dasturlash tili uchun asos bo`lib hizmat qiladi. Shuning uchun ham tahliliy mulohaza yuritishga qiziquvchi har bir kishi matematik mantiq bo`limini o`rganishi kerak bo’ladi.
Insoniyat tomonidan to’plangan matematik bilimlarni jamlashda greklarning hissasi nihoyatda salmoqli bo`lgan, shuningdek, ular mantiq, ya`ni to`g`ri mulohaza yuritish san`ati bilan ham shug’ullanishgan. Er. av. 389 yilda Platon (er.av. 427-347 yy) asos solgan falsafiy maktabda matematikaning ilk nazariy asoslari qurildi.
Platon mantiqiy teoremalarni isbotlashning quyidagi 3 ta metodini ishlab chiqdi:
1) analitik metod;
2) sintetik metod;
3) apagogik metod.
Analitik metod – har biri o’zidan oldingisining bevosita natijasi bo’lgan gaplar zanjirini hosil qilishdan iborat. Bu zanjirning birinchi elementini isbotlash kerak bo’lgan mulohaza, oxirgi elementini esa isbotlangan haqiqat tashkil qiladi.
Sintetik metod – analitik metodning aksi bo’lib, unda birinchi element isbotlangan haqiqat va har bitta mulohaza o’zidan keyingisining natijasi bo’ladi.
Apagogik metod – teskarisini faraz qilish yo’li bilan isbotlash metodi bo’lib, unda zanjirning birinchi elementi isbotlash kerak bo’lgan mulohazani inkor qilish bo’ladi, oxirida esa ziddiyatga olib kelinadi.
Platonning shogirdlaridan Aristotel Stagirit (er.av. 384 -322 yy) alohida ajralib turadi. Aristotelni mantiq ilmining asoschisi desak, yanglishmaymiz, chunki u o’zigacha bo’lgan barcha mantiqiy bilimlarni jamladi va mantiqiy qonuniyatlar sistemasini yaratdi. Bu qonunlardan tabiatni tadqiq qilishda mulohazalar quroli sifatida foydalandi. Aristotelning olamni o’rganishdagi bilimlari yagona bo’lib, naturfalsafa deb nom olgan.
Qadimgi greklar matematikani ikkiga ajratib o’rganishgan:
1) mantiqni hisoblash san`ati deb,
2) arifmetikani sonlar nazariyasi deb nomlashgan.
Ushbu bobda mulohazalar va ular ustida amallar, mantiqiy bog‘liqliklar, Bul (mantiqiy) formulalari, mantiq qonunlari, mantiq funksiyalari, mantiq funksiyalari uchun rostlik jadvalini tuzish va aksincha, rostlik jadvali berilgan bo’lsa, mantiq funksiyasi ko‘rinishini tiklash, mukammal diz’yunktiv va kon’yunktiv normal shakllar, rele - kontakt sxemalari, rele-kontakt sxemalarida analiz, sintez, minimallashtirish masalalari, Karno kartalari, Veych diagrammalari, yechimlar daraxti haqida so’z yuritiladi.
Shuningdek, elementlari 0 va 1 dan tashkil topgan to`plamlar ustida ish ko`riladi. Bu elementlar son sifatida emas, balki mantiqiy “ha”, “yo`q” ma`nolarida ishlatiladi.
