Mavzu: Genetikaning nazariy va amaliy ahamiyati. Genetika

Diskret nasldorlik va Mendel qonunlari 
Asosiy maqola: 
Mendel nasldorligi
 
 
Punnett kvadratida ikki noʻxat oʻsimligining pushti (B) va oq (b) gʻunchalari 
geterozigotik bogʻlanganligi koʻrsatilgan. 

---

Organizmlardagi nasldorlikning fundamental birligi 
„gen“
deb ataluvchi diskret 
vositalardir. 
Bu 
fundamentallikni 
ilk 
bor 
Gregor 
Mendel
 
kuzatdi; 
u 
noʻxat
oʻsimligidagi nasldorlikni oʻrganayotgan edi. U oʻz tajribalarida noʻxat 
gullari doimo yo pushti, yoki oq boʻlishini, va hech qachon aralash rangli 
boʻlmasligini aniqladi. Genning ushbu farqli shakllari 
„allellar“
 deb ataladi. 
Noʻxat gullari bilan bogʻliq vaziyatda har bir organizm har bir gendan ikkitadan 
allelga ega va bir oʻsimlikka bir ajdoddan bitta allel oʻtgan. Aksar organizmlar, shu 
jumladan odamlar ham, 
diploiddirlar
, yaʼni bir gendan ikki dona allelga egalar. Bir 
allelning ikki nusxasiga ega organizmlar 
„gomozigota“
, ikki turli allelga ega 
organizmlar esa 
„geterozigota“
 deyiladi. 
Berilgan organizm uchun mavjud allellar toʻplami 
„genotip“
, oʻsha allellar tufayli 
paydo boʻluvchi xususiyatlar (masalan, noʻxat gʻunchasi rangi) 
„fenotip“
 deyiladi. 
Geterozigotik organizmlarda bir allel 
„dominant“
deb nomlanadi, dominant allel 
fenotipni belgilaydi; boshqa allel esa 
„retsessiv“
deyiladi, uning taʼsiri fenotipda 
kuzatilmaydi. Dominant allelni biror bosh 
harf
bilan, retsessiv allelni esa oʻsha 
harfning kichigi bilan belgilash qabul qilingan. Baʼzi allellar mutlaq dominant 
boʻlmay, fenotipga toʻliq taʼsir etmaydi. 
Organizmlar nasl qoldirganda, avlod organizmlar ajdodlardan tasodifiy allellarni 
saqlab qolishadi. Shunday tasodifiy nasldorlik kombinatsiyasi 
Punnett kvadrati
 deb 
ataluvchi sxemada koʻrsatilishi mumkin. Allellar segregatsiyasi orqali kechuvchi 
diskret nasldorlikning bunday kuzatuv natijalari „Mendel’ning birinchi qonuni“ yoki 
„Segregatsiya qonuni“ deyiladi. 

---