Mavzu: Gidravlik ishqalanish koeffitsienti uchun formulalar va ularning qo’llanilish sohalari

Mavzu: Gidravlik ishqalanish koeffitsienti uchun formulalar va ularning qo’llanilish sohalari.
Reja:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Asosiy qism.
   

1. Gidravlik ishqalanish koeffitsienti
2. Nosilindrik quvurlardagi harakat
3. Amaliy mashg’ulotlarni bajarishga doir ko‘rsatma

III. Foydalanilgan adabiyotlar

IV. Xulosa

Kirish
Texnik yo‘nalish - suyuqliklarning texnik atamasi, ya’ni “Gidravlika” deb atala boshlagan. Amaliyotdagi muammolarni yechishni yengillashtirish uchun ayrim cheklanishlar va taxminlarga yo‘l qo‘yiladi. Ishlab chiqarish amaliyotida suyuqliklar bilan bog‘liq gidravlik jarayonlarni o‘rganishda ma’lum masshtabdagi tadqiqot va eksperimentlar o‘tkazilib, ular natijasida asosan, imperik va yarim imperik formulalar olinadi hamda hisob-kitob va loyixalashtirishda ulardan keng foydalaniladi

Gidravlika so‘zi grekcha “xyudor” va “aulos” so‘zlari birikmasidan olingan bo‘lib, “suv” va “quvur” degan ma’nolarni bildiradi. Suyuqlik va suyuqlik oqimi muammolarini o‘rganuvchi Gidravlika fani - fizika va nazariy mexanika qonunlariga asoslangan. Gidravlika fanida uchraydigan murakkab masalalarni hamma vaqt nazariya asosida yechib bo‘lmaydi. Nima uchun? Chunki, ro‘y berayotgan jarayonlarni matematik differentsial tenglamalar yordamida tavsiflash mumkinligini bilamiz. Bu fizik jarayon matematik differentsial tenglamalar yordamida yozilganda sistema tarkibidagi tenglamalar soni va ro‘y berayotgan gidravlik jarayonni to‘liq talqin qiluvchi bu tenglamaga kiruvchi noma’lum parametrlar orasida nomutanosiblik mavjud bo‘ladi, hamda bu nomutanosiblikni hozirgi tafakkurimiz doirasida faqat amaliy tajribalar natijasiga asoslanib, talqin qilish mumkin. Shuning uchun gidravlikada amaliy tajribadan keng foydalaniladi, ya’ni ilmiy tajriba keng qo‘llaniladi. Gidravlikada amaliy tajriba yo‘li bilan birinchidan, nazariy formulalarga kiruvchi koeffitsientlar va tuzatishlar, ikkinchidan, tajribaga asoslangan yangi formulalar kashf etiladi. Nazariya bilan amaliy tajribaning o‘zaro aloqasi va ilmiytekshirish ishlarini keng tashkil etilishi Gidravlika fanini kelgusida yuqori ko‘rsatkichlarga erishishida, xalq xo‘jaligida muhim masalalarni yechimini topishda amaliy imkoniyat yaratadi.
Shunday qilib, Gidravlika fanining predmetini aniqlab, unga qisqacha quyidagicha ta’rif berish mumkin: Gidravlika - tabiiy fanlardan biri bo‘lib, suyuqlikning nisbiy tinch holat va harakat qonuniyatlarini o‘rganadi va bu ~ 10 ~ qonuniyatlarni kishilar jamiyatining mehnat faoliyatida qo‘llash uchun uslublar yaratadi.

1. Gidravlik ishqalanish koeffitsienti
Darsi koeffitsiyenti X ning Reynolds Re sonining ortishiga qarab qanday o‘zgarib borishini yuqorida, Nikuradze va Murin grafiklari asosida ko‘rib chiqdik. Ko‘rib o‘tilgan sohalarda X ning o‘zgarish qonunini emperik formulalar bilan ifodalashga juda ko‘p mualliflaming ishlari bag‘ishlangan. Misol uchun silliq quvurlar sohasida Blazius (6.23), P.K.Konakov (6.24) va L. Prandtl (6.25) formulalari keltirilgan va ulaming qoilanish sohalari haqida to‘xtalib o4gan edik. 1938 yili Kolburk o‘zining va boshqa mualliflaming tajribalari asosida texnik quvurlami hisoblash uchun turbulent tartibning barcha zonalariga umumiy bo‘lgan formulani taklif qiladi.

Bu formulani g‘adir-budir quvurlaming kvadratik qarshilik sohasi uchun soddalashtirsak, g‘adir-budir quvurlar uchun Prandtl formulasi ko‘rinishiga keladi:

Kvadratik qarshilik sohasi uchun eng ko‘p tarqalgan formulalardan biri Nikuradze formulasi hisoblanadi:

Turbulent tartibning barcha sohalarida o‘z ichiga oluvchi va hisoblash ishlarida (6.29) ga ko‘ra qulayroq formulani A.D. Altshul tajribalariga asoslanib, X ning keng sohasi uchun o‘rinli formula taklif qildi.

Bu formula nazariy asosga ham ega va A.D. Altshul tajribalariga asosan xususiy hollarda sodda ko'rinishlarga keladi:
1) bo‘lganda, silliq quvur bo‘ladi va (6.32) Blazius formulasiga aylanadi:

2) bo‘lganda, X ga Re ham, e ham ta’sir ko‘rsatadi va kvadratgacha E E qarshilik sohasiga to‘g‘ri keladi. Bu holda (6.32) soddalashmaydi.
3) bo‘lganda, esa kvadratik qarshilik sohasi boMib, (6.52) Shifrson formulasi deb ataluvchi quyidagi formulaga aylanadi:

Bu formula bo‘yicha hisoblangan X ning qiymatlari uning Nikuradze formulasi bo‘yicha hisoblangan qiymatlariga yaqin keladi.
Prof. Q.Sh. Latipov tomonidan olingan quyidagi formula Nikuradze grafigini to‘liq ifodalaydi.

bu yerda l0,l2 - mavhum argumentli Bessel fimksiyalari