1. Kichik yoshdagi bolalarga mos harakatli o‘yinlarni tanlash.
3 yashar bolalarning bilim doirasi tor bo‘ladi, dikkati doyimo chalgib turadi. SHuning uchun bolalarga oddiy va ular oson to‘shinadigan o‘yinlarni o‘rgatish kerak. Bunday o‘yinlarda qush va xayvonlar yoki ularning rasmlari, o‘yinchoqlar, ertaklardan foydalanilsa yaxshi bo‘ladi. Bu o‘yinlar albatta mazmunli va ibratli bo‘lishi shart.
SHu yoshdagi bolalarni o‘yinlarga o‘rgatishda mashqlar katta axamiyatga ega bo‘ladi. Bunday o‘yinlarda mazmun bo‘lmaydi, ularga oddiy topshiriqlar masalan: bayroqni olib kelish, qo‘ng‘iroqchani jiringlatish, koptokka etib olish kabi topshiriqlar beriladi. Harakatlar esa (yurish.yugurish va boshqalar) bolalarga tanish xamda qiynalmasdan bajaradigan bo‘lishi lozim.
Mazmuni bolalarga tanish bo‘lgan va harakatlarga singdirib yuborilgan o‘yinlarni kichkintoylar juda qiziqib o‘ynaydilar. Bu esa kichkintoylarning harakat qobiliyatini rivojlantirish ularni ochiq joyda to‘g‘ri yurishga o‘rgatishda katta axamiyatga ega bo‘ladi, faolliy va mustaqillikni tarbiyalashga yordam beradi.
4 yashar bolalar bilim doirasining kengayishi va harakatida tajribalar ortishi bilan harakatli o‘yinlarning mazmuni xam xilma-xil bo‘la boradi. Qush va xayvonlar harakatiga, transport turlariga turli narsalarga taqdid qilib, bajarilgan harakatlar o‘yinlarning asosiy mazmunini tashkil etadi. O‘yinlarda bolalarga buyumlarni tanish shaklini (kub, doira, kvadrat shaklini) eslab qolish bilan bog‘liq bo‘lgan topshiriqlar ranglarni ajratish tovushlarni farq qilish kabi topshiriqlar bera boshlash kerak.
Ko‘pchilik harakatli o‘yinlar mazmunini kengaytirish va shartli vazifalar qo‘yish lozim. Bu yoshda harakatlarni rivojlantirish uchun qo‘yiladigan o‘yin shartlari bilan bolalarning idrok etishida fikr bo‘ladi. Asta-sekin bolalarning vazifani bajarishga munosabati o‘zgaradi Masalan 3 yoshga qadam qo‘ygan bolalar o‘yinda ko‘pincha ma’suliyat sezmagan bo‘lsalar (masalan, bo‘ri bitta quyonni tutadi, uni tutib olganidan keyin u bilan birga yugurib, o‘ynab ketadi, boshqa quyonlarga esa e’tibor bermaydi), endi bolalar o‘zlariga yuklatilgan vazifani tushunadigan bo‘ladilar (endi bo‘ri quyonni tutib olgandan keyin uni to‘xtatadi, uyiga olib keladi, egundan keyin boshqa quyonlarni tuta boshlaydi). O‘yinda ko‘pincha tarbiyachi boshlovchi bo‘ladi.
O‘yindagi harakatlarning mazmuni tushunarli va qiziqarli bo‘lishi juda muxim. Bu ularning faoliyatini oshiradi, harakatlarga xis-xayajon va jo‘shqinlik bag‘ishlaydi.
To‘rt yoshga qadam qo‘ygan bolalar bilan o‘tkaziladigan o‘yinlarda harakatlarni ancha murakkablashtirish (kubiklar ustiga chiqish, ustida cho‘qqayib o‘tirish, undan tushish, stul tagiga emaklab kirish va xokazo) xamda xar xil harakatlarni bir-biriga qo‘shib qilish kerak bo‘ladi (koptokni tutish uchun irgishlab sakrash va xokazolar). Bunday murakab harakatli o‘yinlarda ishtirok etgan bolalar bir-birlaridan o‘zishga harakat qiladilar.
Bu xildagi harakatli o‘yinlar xamisha xam birgalikda o‘ynaydigan o‘yinlar xisoblanmaydi. Bu o‘yin- mashqlarda ayniqsa ko‘proq namoyon bo‘ladi.Ko‘pchilik bo‘lib ashula aytib o‘ynaladigan o‘yinlar va qofiyali so‘zlar jo‘rligida o‘ynaladigan o‘yinlar keng qo‘llanadi. Bunday o‘yinlarda bolalarni xamjixatlikka va harakatlarni birgalashib bajarishga erisha borish mumkin.
5 yashar bolalarning harakatli o‘yinlari mazmuni rang-barang, atrof-tevarakda, xayotda uchraydigan voqealar to‘g‘risida ularning tasavvuri va bilimi oshib borishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Bolalarning o‘yin vaqtida faol harakat qilishi ko‘p jixatdan ularning malakasi va ko‘nikmasiga, tevarak -atrofni yaxshi bilishiga, harakatlarni saboq, chaqqkonlik idrok va xamkorlikda bajarishga bog‘lik bo‘ladi. Aksariyat o‘yinlarda boshlovchi bo‘ladi, lekin ba’zan bu vazifani o‘yinchilarning 2-3 tasi bajarishi mumkin. O‘rta gruppa uchun mo‘ljallangan harakatli o‘yinlarning ba’zilari mazmuniga va bajariladigan vazifa tasviriga ega bo‘lmaydi. Bunday o‘yinlarga musobaqa tusini kiritish xam mumkin. Ko‘pincha qofiyali so‘zlar o‘yin mazmunini ochib beradi va uni to‘ldiradi, harakat uchun ishora xizmatini o‘taydi. So‘zlar ko‘pchilik bo‘lib aytilsa, yana xam yaxshi bo‘ladi.
6 yashar bolalar bilim doirasi tobora kengayib boradi binobarin, harakatli o‘yinlarning mazmuni xam murakkablashadi.
O‘yin koidalari xam murakblashib borishi tufayli ularni bajarishda aniqlik dikkat-e’tibor, sabr-toqat, signaldan tez ta’sirlanishga o‘rtanish, ortiqcha harakatlarni cheklash (aniq bir yo‘nalishda yugurish, tutilganlarning chetga chiqishi va xokazo) talab etiladi. O‘yin qoidasi intizomning tarkib topishiga yordam beradi.
Ma’lumki, harakatli o‘yinlarda ishtirok etish uchun bolalarni guruxlarga bo‘lish kerak bo‘ladi, bunda ko‘pincha kuchli o‘g‘il bolalar bilan qizlar, faqat qizlar bilan guruxlashishga intiladilar. Bu o‘yinning borishiga va natijasiga ta’sir etadi. SHuning uchun tarbiyachi kuchliroq bolalarni nimjonroq bolalar bilan, o‘g‘il bolalarni qizlar bilan gurux-gurux qiladi.
Bunda o‘g‘il va qiz bolalarning odob-axloqni bo‘lishi, yaxshi tarbiya topishi katta axamiyatga ega bo‘ladi. Bundan tashqari o‘g‘il bolalar qizlardan qolishmaslik uchun ancha tashabbuskor bo‘ladi, qizlarni xurmat qilishga o‘rganadi.
7-10 yashar bolalar uchun harakatli o‘yinlar jismoniy tarbiya darsining asosi hisoblanadi. SHuning uchun ham maktab programmasida boshqa materiallarga nisbatan o‘yinlarga ko‘proq o‘rin ajratiladi. Buning sababi shundaki dasto‘rga kiritilgan turli xil jismoniy mashqlarni bolalar xilma-xil o‘yinlar vositasida osongina idrok qiladilar va o‘zlashtiradilar.
O‘yinlarda yugurish, sakrash va uloqtirish yoki irg‘itish mashqlariga aloxida e’tibor berish lozim. Bu yoshdagi bolalar bilan oddiy va o‘rtacha murakkab o‘yinlarni o‘tkazish bilan birga, agar bolalar etarli darajada tayyorlangan bo‘lsa, ancha murakkabroq ya’ni komandalarga bo‘linib o‘ynaladigan o‘yinlarni xam o‘tkazish mumkin. Bolalar bu o‘yinlarda "Bir qishi hamma uchun, hamma bir qishi uchun" degan prinsip asosida birga o‘ynashga o‘rganadilar. SHunda ularda o‘zlari bilan birga o‘ynayotgan o‘rtoqlari uchun javobgarlik xissi uyg‘onadi. Komanda o‘yinlari etarli darajada chaqqon, xozirjavob, farosatli va baquvvat bo‘lishni talab etadi. Jismoniy tarbiya darslari ko‘pincha turli o‘yinlardan tarkib topadi va bundan tashqari darsga basketbol, voleybol, qo‘l to‘pi va futbol kiritiladi. 9-10 yashar bolalarning o‘yinlari birmuncha murakkablashtiriladi.
