Mavzu. Hasharotlarni o'rganish usullari Ishning maqsadi : Hasharotlar ustida izlanish usullarini o'rganish

№ 1-Amaliy ish

Mavzu. Hasharotlarni o'rganish usullari

Ishning maqsadi : Hasharotlar ustida izlanish usullarini o'rganish.
ish uchun kerakli materiallar : adabiyotlar, Rasmlar , internet materiallari.
Ishni bajarish tartibi : Buning uchun Hasharotlarning ko'p -turliligi, morfologiyasi, tarqalishi, haqidagi malumotarnı konspekt qilib yozish kerak
Hasharotlarni o'rganishda - zoologiya, entomologiya, ekologiyaning usullaridan foydalaniladi.
Bunda masalan, qishloq xojalik entomologiyası va bir qator boshqa fanlar sohasinda kópincha, zararkunandalerni parazitlar zararlashini ekologik tomondan aniqlash maqsadida uning ichini yorib ko'rishlik taqozo etiladi. Buning uchun ko'pchilik hollarda dalalardan, baqlar va erkin tabiatdan yigilgan hasharotlarni laboratoriya shárayatında o'stirishga tog'ri keladi, ayniqsa balog'atga etgan fazasida parazitlerning tur tarkibin aniqlash jiddiy ahamiyatgav ega. Hasharotlarni anatomiyalik va morfologik jihatdan o'rganish, turning tashqi muhit sháraoitiga moslashuvchanlibbelgilarini o'rganishda jiddiy ahamiyatga ega. Fiziologiyalık tomondan izlanishda, o'zlar oldiga organlarning funkcional xususiyatlarin o'rganish, masalan jinsıy va nafas olish tizimini bu organizmlarga atrof-muhit ta'sir xarakterini aniqlash juda zarur.
Hasharotlarning rivojlanish bosqichlari muddatlarini aniqlash maxsetinde kop'chilik hollarda fenologiyalıq usullardan tabiyatning mavsumiy hodisalarini kuzatuv orqali ro'yobga oshiriladi

Bundan tashqari nazorat qilish metodi - Hasharotlarning yuksalib rivojlanishi tashqi muhit bilan hamda o'zaro aloqalarini o'rganishga imkon beradi. Bu metod bilan Hasharotlarning yashovchanligini, kunlik, mavsumlik va boshqa o'zgarishlarini o'rganish mumkin.

Taqqoslash metodi - bir tur, har xil turlar yoki sistematik guruhlarga tegishli turlarning tuzilishini, ko'payishini, taraqqiyotini, tirikchilik etishini solishtirishdan iborat. Bu metod hayvonlarning yashash muhitiga moslashishi, o'zaro aloqasini va boshqa xususiyatlarini o'rganadi.
Eksperiment yoki tajriba metodi - sun'iy muhit yaratish hayvonlar uchun hoş bo'lgan hususiyatlarni chuqurroq ochib berishdan iborat. Eksperiment - sifat va miqdor bo'lib ikkiga bo'linadi. Sifatlik eksperiment nazariyada yoritilgan qandaydir bitta borliktı hayvonlar thayotida yuz berishi yoki bermasligini aniqlash maqsadida qollaniladi. Miqdoriy eksperiment bo'lsa hayvonlar uchun tegishli bo'lgan nimadir belgi yáki hususiyatti miqdorlik yoqdan aniqlashdan iborat.
Matematik statistikadan bo'lsa eksperiment, taqqos va nazorat qilish metodlarining natijalarini umumlashtirish va muhokamada foydalaniladi

Mavzu. Termitlar tomonidan inshootlar ziyonlanishining oldin olish choralari

Ishning maqsadi : Tabiiy zararkunanda termitning hayot siklin, tarqalishin, keltiruvchi ziyonini o'rganish.
ish uchun kerakli materiallar : adabiyotlar, fotosúwretler, internet materiallari.
Ishni bajarish tartibi : Buning uchun termitlarning ko'p -turliligi, tarqalishi, polimorfizmi, keltiruvchi ziyoni haqidagi malumotlarlarnı konspekt qilib yozish va tushuntirib berish.

Termitlar bular tabiyiy zararkunandalar hisoblanadı , ular bo'g'imouoqlilar tipining, Isoptera guruhiga kiradi. Termitlar jamiyat bo'lib yashovchi hasharotlar.Bularni 2000-2800 dan oshiq turi ma'lum, ko'pchilik turlari tropikada, shulardan SNG teretoriyasida 7 turi belgili, shuning ichida O'rta Osiyoda, Qoraqalpog'iston respublikasida Navkistan termiti - Acanthotermes turkestanicus, Kaspiy orti turlari keng tarqalgan. Bularga polimorfoz hoş bo'lib, toliq emas rivojlanish yo'li bilan rivojlanadi. Bularni borliq turida yiliga 1-marta yetilsken qanotli bo'lgan imagosı bo'ladi. Keyin esa nimfa stadiyası boshlanadi. Soldat - lichinkanıń masofa davri bo'lib, ular xodim yoki soldat termitlarga qarab bolinadi.

Xodim termitler qanotsiz, bularni erek va urg'ochi jins organlari toliq emas rivojlangan bo'ladi. Termitlerning ko'pchilik bolimi tropik, subtropik tumanlarda, qolganlari mahdud klimatta uchraydi. Bizning respublikamızda termitlerning ikkita turiniing mavjudligi ma'lum. Navkistan termiti, Kaspiy orti termiti Qoraqalpog'istonda keng tarqalgan yerlari Qo'shlar -ko'llar, Samanbay, Sarancha, O'roq cho'kich poselkaları. Termitlarning 4 biologiyası o'ziga hoş bo'lib, bularni borlik kastları lichinka davrin o'taydi (1-rasm ).

Termitler kastasi

1-yosh qanotli urg'ochi termit, 2-3 - «áskarlar», 4-ishchi termitler, 5- qanotidan ajıralgan erkak termit

Yoz oylarida termit uyasida bularni barcha davrlarida rivojlanish bosqichi bo'ladi. Bularni asosiy oilasining ko'plari xodim termitlerdan iborat. Ular ona termit , askar va lichinkaların ozuqlik bilan táminlab ozuqalarini uyasiga olib keladi, tuxumlarini qo'riqlaydi, uyadagi va o'ndan boshqada qurilish yumushlarini olib boradi. Lichinka davrida termitlar o'zgarmeiydi, faqatgina hajmi kattalashadi. Ko'plab turlari xodim holidan askar sharoitiga o'tishi mumkin. Askar termitlerning asosiy vazifasi uyalarini tashqi dushmanlari bo'lgan chumolilardan va boshqada termit turlaridan himoya qilishdan iborat. Qanotqa ega termitler uyasinan uchib chiqib qanotlarini yo'qotadi.

So'ng bu termitler yangi oila qurish uchun jinsıy partnyor topadi. Buning asosini ishchi termitlerning podshosi yoki jinsli osoblar tashkil etadi . Termitlar yog'ochlar, yog'ochtan ishlangan buyim zotlari, o'simlik qoldiqlarinan yoki gumus menen ovqatlanadi. Termitlerning biotsenozdagi ahamiyatiga kelsak ular ko'plab hududlarning tuproqlarida tarqalib, ko'plab o'simlik qoldiqlarin shiritip tuproqtıń unumdarlıǵın yaxshilashda, tuproqtagi organik zotlarni orttirmadagi xizmati juda katta. Antropogen landshaftlarda termitlerning keltiruvchi ziyoni katta. Ular ikkinchi o'rindagi zararkunandalar, tabiiyiy yemiruvchilar bo'lib ko'plab yog'ochtan ishlangan qurilish joylarga, temir yo'l shpalalarıga, elektro-radiotexnikalıq aloqa stolbalarıni, uzumning novda yog'ochlariga kemiruvchi og'iz apparatiga ega bo'llarganı sababli g'oyat ko'p ziyonini keltiradi.

Mavzu. Hasharotlarning hududlarga o'rnashishi Va ko'chib yurishi

Ishning maqsadi : Hasharotlarning hududlarga o'rnashishini va kóchib yurishin o'rganish.
ish uchun kerakli materiallar : adabiyotlar, fotosúwretler, internet materiallari.
Ishni bajarish tartibi : Buning uchun hasharotlarning hududlarga o'rnashishini, ekologik populyatsiyaların, tur ichidagi guruhlarini, biologik xususiyatlarin, biologik arelları haqidagi malumotlarniı konspekt qilib yozish va tavsiflab berish.

Yuqori hayvonlarning (ayniqsa, qushlar guruhi ) erkak va urg'ochilar juftlarlarini ko'payish davrida birgalikda yashash uchun juftlashish hasharotlarga aniqlanmagan. Bu qoidaga yarasha hasharotlar voyaga yetgan davrida yashash davrining qisqaligi bilan aloqador bo'lishi mumkin. Ko'pchilik hasharotlar voyaga yetgan fazaning o'zda toliq rivojlangan jinsiy naslga ega bo'lishi va bir nechta jinsıy qo'shilish bilan (poligamiya) uruglantirish qobiliyatiga ega bo'lishi mumkin. voyaga yetgan fazada ayrim Hasharotlar oziqlanmaydi va ko'pincha ularning og'iz apparati rivojlanmagan bo'ladi. Hasharotlarning minimal hayotchanligi deyarli bir nechta soat davom etadi, masalan, bahorchilar (Ephemeroptera) yoki Psychidae turkumlariga tegishli ayrim kapalaklarda, barcha hasharotlarda tuxumning rivoji uchun belgili vaqt zurur bo'ladi va lichinkalık davrida to'plagan moy tanachalari hisobiga yakunlanadi, qo'shimcha ozuqalanish hisobiga bo'lsa (voyaga yetgan hasharot tullashdan tuxum qo'ygancha ), yaki agarda hasharot o'z hayotiy davomida ikkita yoki bitta nechta marta tuxum qo'ysa bunday holatda har bitta tuxum qo'yishdan so'ng takroriy ozuqalanish davri yuzaga keladi, yoki agarda tuxum qo'yish davrida yangi tuxum vujudga kelsa, unda hasharot uzoqroq yashaydı, biroq shunga qaramasdan qoidaga yarasha bir nechta hafta yaki 1-2 oydan ortiq yashaydı. To'g'ri o'zgarish bilan rivojlanuvchi Hasharotlar orasida bir qancha turlar bor bo'lib ularning imagolıq stadiyası bir nechta yil davom etadi. Masalan, ayrim uzun burin (Curculioidae) qońızları, ammo bunday turlar bir qancha bo'lsa ham o'zlar juftlarlari bilan uzoq yashamaydi.

Hayvonlarning birgalikda yasash davrida juftlarlarga birlashishi teng emas, albatta ular faqat jinsıy qo'shilish davrinde birlashadi.
U yoki bu yasash davrida ko'pchilik Hasharotlar yig'iladi va gala yoki guruh paydo qiladi, ayrim turlarda Mustamlakali hayot tarzi hos hususiyatlar bor. Hasharotlar biotoplarınıng belgili o'rinlarga yig'ilishi odatda ularning tanlov qobiliyati bilan, to'da bo'lib to'planishi ularning hayotiy talabini hammadan ko'ra toliq qondirish bilan bog'langan. Shunday faktlar, masalan, V. V. Yaxontovtıń (1969) kuzatishlaricha Chotqol tog' tizmasida, A. Sh. Xamraevtıń kuzatishicha, Surxandárya va Qashqadaryo viloyatlari tog'li chegarasinda 2005 yil dolana kapalagi (Aporia srataegi L.) niń massaviy to'planishi hovuzlarning bo'ylarida boshqa yerlarga qaraganda namlıraq yerlarinda aniqlangan ; Ninachilarning(Odonata) yig'ilishi ular uchun ozuqalik ko'p yerlarda (mayda Hasharotlar r bilan ) va ko'payish yerlarinda (hovuzlarda ), chumolilarning (Formicidae) to'planishi o'simlik bitleri bilan qoplongan va bitlar ajralib chiqaradigan mazali ekskrementlerinde aniqlanadı, sababi chumolilar chiqindisidagi shirali zotlarni foydalanadi. Qishlov davrida ko'pchilik Hasharotlar shamoldan va sovuqtan saqlanish uchun ayrim uchastkalarda mavsumlik toplanadi, masalan, zararli xasva (Eurygaster integriceps Put) va tog' qandalasi (Dolycoris punicillatus Horv.) ko'pchilik hollarda yozgi uyquga kirish uchun asta -sta-sekin tog'ga ko'cha boshlaydi yaki turli hasharotlarning (Hemiptera, Coleoptera, Diptera va t. b) to'planishi daraxt qobiqlari ostida, tuproq yorug'larinda va t. b joylarda aniqlanadı.
Yuqorida keltiritgan misollar balog'atga etgan (imago) rivojlanish fazasi'ga tegishli bo'lib, yanada ko'proq tez-tez takrorlanib turadigan qandaydir bitta biotop doirasida yoki voyaga yetishb oldi stadiyalarında - nahsekomalar tuxum va lichinkalar, ayrim vaqtlari bolalari tuplanadi. Juda ko'p Hasharotlar birgalikda ozıraqtan tuxum qo'yadi ; masalan, poliz qońızı (Epilachna chrysomelina F.) tuxum tobında 50 ge dayin, karam oq kapalagida(Pieris brassicae L.) - 15 Dan 200 gacha , ayrim vaqtlari bo'lsa undan ham ko'proq, dolana kapalagi (Aporia crataegi L.) tuxum todasında 30 dan 200 gacha, karadrina (Spodoptera exigia Hbn.) kapalagi birgalikda 250 va undan ham ko'proq, tengsiz ipak qurti (Ocheria dispar L.) hatto 500 gacha birgalikda tuxum qo'yadi.
Go'sht pashshalari, o'lik yeyuvchi qońızlar (Nimacrophorus F. tug'ısı va t. b) hayvonlar murdasiga yalpi tuxum qo'yadi. Gala paydo qilib yashovchi Marokko chigirtkasi (Dociostaurus maroccanus Thnb.) tuxumli xumchachalarining 1 kv. m maydondagi soni ko'pincha 1500 gacha, ba'zi bir hollarda 6000 ga dayin yetadi. Har bitta xumchachadagi tuxum soni 18 dan 42 gacha, o'rtacha -30 -35 bo'ladi (Yaxontov, 1969).
Ko'pchilik kapalaklarding qurtlari, masalan, dolana kapalagi, karadrina, tengsiz ipak qurti birinchi yoshtagi qurtlik davrida gina tuplanib yoshaydı, so'ng bo'lsa tarqalib har kim har xil holatda tirikchilik kechiradi, shubhasiz, bunday populyatsiyasın ozuqa bilan támiynlashga aloqador. Olma kuyasi (Vponomeuta malinellus Zell.) niń qurtlari, qichıtqı o'tlar kapalaklari (Vanessa lunjlaricae L.) valine'matnalı pillekesh (Malacosoma nimaustria L.) va juda ko'p boshqa qattiq qanotlilar bacha rivojlanish davrlarinda tuplanib turadi. Qandaydir bir daraxt yaproqlari yo'q qilinsa, , ular bir daraxtdana boshqasiga ham ko'chib o'tadi.
Kapalaklar qurtlarining birgalikdagi hayot faoliyati shu qadar odat va o'ziga xoski, bunday to'planishlarni maxsus - simpediy atamasin 1-marta Daegener (1918) kiritken.
Qurtlarning to'planishi, masalan olma kuyasi (Vponomeuta malinellus Zell.) da aniq, bu tür qurti simpediyasında qurtlar bir-birinie tutashqan pillesheler to'qıydı.
Tabiiy ofatlar -masalan, suvlar toshqini, daryoning eltishi, yoki bora kuchayib (va shu asnoda páseyip) ketuvchi shamolda kuzatiladi. Hayvon ekologik muxtojligi bilan aloqador bo'lmagan bunday to'planish aggregatsiyalar deb atallgan (Miller, 1972). Shunday bo'lsa ham, ayrim ekologlar bu tushinchani kengaytirip, har qanday to'planishlarni, ayniqsa qisqa to'planishlarni aggregatsiyalar dep atagan . Masalan, G. L. Klark (1954) bunday to'planish atamasin temperatura afzalligi bilan bog'lagan bo'lsa, D. N. Kashkarov (1945) marrasirtkelerdiń qamishliklarga to'planishin aggregatsiya deb atagan.. Jamiyat bo'lib yashash -asalarilar (Apidea), tukli arilar (Vespidae), chumolilar (Formicidae), termitler (Isoptera) ge hosdir
Jamiyat bo'lib yashovchi hasharotlar mustamlakalarda individlar juda ko'p sonli (ayrim chumoli va termitler jamiyatlarida ularning soni o'n mingtalab va hattoki yuz mingtalab Coptetermes formosanus Shiraki turida bo'lsa besh million va undan ham ortiq ) bo'ladi.Masalan sabzavot zararkunandalari, undov (Agrotis exclamations L.) sovkası yaki kuzgi sovka (Agrotis segetum Dan. et Schiff) karam va boshqa, salib guldorlar zararkunandalari -sholg'om oq kapalagi (Pieris rapae L).
Ayrim hasharotlarga (masalan, g'o'zapoya sovkası) kannibalizm hos (o'ziga o'xshashlarni yeb qo'yish ), bu yakka-yolg'iz yasash muxtojligini támiynleydi.
Har xil turlarning ekologik talabi bitta turda emas, bir xillik turning har xil rivojlanish davrlari va turli muhit yashash holatlarida bir turda bo'lmaydi.
Hasharotlar statsiyalar hosil qilishi ularning yangi, ayrim vaqtlari uzoq yerlarga ko'chish qobiliyati bilan aloqador. Masalan, Marokko chigirtkasi (Dociostaurus maroccanus Thnb.) o'nlab kilometrlarga uchadi, to'qay chigirtkasi (Locusta migratori L.) va shistotserka (Schistocerca gregaria Forsk) yuzlep kilometrlarga uchadi.
Qushlar ko'chishi kabi hasharotlarning mavsumlik ko'chishi haqida ayrım malumotlar bor. Yevropaning ayrim ko'chma kapalaklari yozning birinchi yarminida shimolga uchadi ikkinchi yarminida belgili darajada aniq yo'nalish bo'yicha janubga, ko'chma qushlar kabi uchadi. Aniqlangan 17 000 turdagi kunduzgi katta monarx (Nafarus piexippus) har yili shimoliy AQSh va Kanada to'qaylarida o'n millionlab monarxlar yig'ilib, qishlov uchun Texas va Meksikaga qarab uchadi va uch oy davomida manzilga yetishi uchun 3200 km masofani bosib o'tadi (Kaabak, Sochivko, 2003).
Hasharotlarning ko'chishi qushlardan farqlanib, ularning uchishi turli darajadagi favqulotda punktlarda tugallanadi, buning ustiga ko'pchilik hollarda, ko'chib o'tishda ushbu populyatsiyanıń borlik individlari qatnashmaydi (Nil bo'yog'i'sen, 1964). Ayrim hasharotlarda, masalan ninachilarda ko'chish har yili yuz bermaydi, ularga ilgari yillari toplangan katta miqdordagi populyatsiyaları uchun qulayli rivojlanish yillari gina ko'chadi.
O'tgan asrning oltmishınchı yillari (Kox, 1965) gamma sovkası (Phytometra gamma L.) nıń ko'chishi o'rganilganda O'rta yer dengizi holida kapalaklar tuxumininv yetilishishi u ozuqalanadigan oziq tarkibida E vitamini (tokoferol) bo'lishi bilan aloqadorligi aniqlangan.
Bu vitamin yetishmagan taqdirda kapalaklarda ko'chish instinktı paydo bo'ladı, jinsıy yettilgeninen so'ng bu instinkt sónadi.
Mavsumlik ko'chish ayrim vaqtlarda hasharotb so'ng rivojlanish stadiyası uchun zarur holatlarni támiynleydi, masalan marokko chigirtkasi tuxum qo'yish uchun qurǵaq toshloq tog' oldi cho'llarlarni tanlaydi. Ushbu yerda ozuqaning kamayib ketishi sababli ham ko'chish mumkin - bunday holatda bu ko'chishning farqli instinktı bilan aloqador bo'lmaydi.
Katta todalar paydo qilib majburiy ko'chish belgili, masalan, kezib yuruvch Afrika chumoli (Dorilini) turlari bir yerdagi yaroqli ozuqaliknı o'zlashtirib bo'lgannan so'ng ko'chadi (Eshherx, 1917).
Ayrim hasharot turlari ozmi-ko'pmi lichinkalıq holida ham bir qancha ko'chib yuradi, masalan, yuqorida keltiritgan gala hosil qiluvchi marrako chigirtkalari lichinkaları yoki ko'chma ipak qurti (Thaumetopoea jarayonionea L.) qachon ham ko'chish instinktı ozuqalik zapası barham topishi bilan aloqador bo'lmagan hollarda (aksariyati bo'lsa ham bunday hollarda ) lichinkalıq fazasida ko'chishi, balog'atga etgan fazada ko'chish kabi ahamiyatga ega, biroq lichinkalarınıń oz harakatlanganligi-oz darajada. Báribir, masalan marokko chigirtkasi katta yoshdagi lichinkalarınıng todaları kuniga bitta yarimta kilometrgacha va undan ham ortiq harakatlanadi, shuning uchun qoidaga yarasha toda o'z harakat yo'nalishin o'zgarttirmeydi.
Rasalar. Oregonda Oecanthus niveus Da Geer shırıldaǵınıń ikkita biologik rosalari ma'lum bo'lib, ulardan bittasi butalarda yashab, tuxumlarini satrlab qo'yadi, ikkinchisi daraxtlarda yoshaydı va tuxumlarinibl har xil qilib qo'adi. Tájriybede (Ful'ton, 1925) bu rostaning jinsıy o'zaro qo'shilishi uch holatda gina aniqlangan. Lavlagi pashshasi (Pegomyia hyosciami Pz.) nıń so'ra guldorlarda va it uzumlilarda rivojlanadigan rostaları belgili bo'lib, ular bir-birinien shu qadar biologik yoqdan uzoqlashgan bo'lib, Kameronnıń (1916) tájriybelerida hoş bo'lmagan o'simliklarda ular rostalarınan tuxum olishding imkanı bo'llarmadı.
Lepidoptera guruhiga tegishli hasharotlarda ham shunga o'xshash biologik rostalar paydo bo'lishi aniqlangan (İlichev, 1963; Kuznetsov, 1952; Kurentsov, 1950; Piktet, 1911, Bryus, 1924). Smirnov va Chuvaxina (1953), Smirnov va Keleynikova (1950) eksperimental' izlanishlarinda Nimaomyzus circumflexus Buckt. o'simlik bitlerining rostalıq biologik rostaların ularni turli o'simliklarda yetishtiish natija olishga erishdi.
Turning statsiya almashuvi ham yangi biologik rostalar paydo bo'lishiga ta'sir ko'rsatadi.
Ilg'or kapalaklar tuxum yeyuvchi oddiy trixogramma - Trichogramma evenescens Westw.jamlanma turi turli geografik populyatsiyalarında faqatgina ekologik emas, hatto rangli va morfologik belgilarinde shu qadar ajıralıp turatuǵın hususiyatlarga ega bo'lgan, bu N. F. Meyerge (1941) uni bir qancha mustaqil turlarda ajratishga imkan berdi.
Tabiiyiy ráwishda, turlar geografik populyatsiyaları, bitta yerga ornashgan ekologik populyatsiyalarga qiyosan ko'proq darajada bir-biridan ajratilgan hamda geografik sharoitda yashash populyatsiyası odattegi istiqomat qilishdan ko'ra bitta qancha farıq qiladi : shunga ko'ra bu yerda tez-tez yangi variatsiyalar, o'sha yoki boshqa turlarning kenja turlari paydo bo'ladı (Moyr, 1947). Tur paydo bo'lishining bosh omillarinan biri sifatida populyatsiyalardıń geografik bitta -biri bilan bog'lanmaganligi tan olingan (Voronov, 1960).
Geografiyaliq tarqalish. Har qanday o'rin bo'lmasın organizmlarding o'rnashishi va ushbu o'rin davrasigan kelib chiqishini avtoxton yaki aborigenler deyiladi, biroq tur yaki uning turli shaklu-shamoyillari tarixiy rivojlanish protsesinde boshqa yerda vujudga kelib va keyinroq bu yerga kirib kelsa, ularni olloxtonlar deb yuritiladi. Ayni vaqitda o'sha yerda uchraydigan organizmlarni o'sha yerning endemikleri deyiladi..
Yangi Gvineya hasharotlari orasida 80% hasharotlar endemikler sifatida ro'yxatga olingan bo'lsa, Solomon orollarinda - 85%, yangi Gerbid orollar, shu jumladan yangi Kaledoniya va Fidji orollarinda hatto 90%, buning ustiga ularning ko'plari avtoxtonlar hisoblanadi (Gressit, 1958).
Ko'pchilik biotoplarda faunistikalıq majmualarniń vertikal yorus bo'yicha taqsimlanishi xarakterlidir. Ayniqsa bunday yorus bo'yicha taqsimlanish to'qaylarda ko'rinadi. Masalan, O'rta va Yevropada qobiq yeyuvchi Ips tyrographus L. qarag'aylarning pastki qismida ornalasadı, Yuqorigi qismida esa Pissodes harcyniae Mbst., uzunburun , va shu asnoda yuqoriragida, biroq ayrim uzunburın egallagan bo'limida Polygraphus polygraphus L. qobiq yeyishchisi ornalasadı. Pityophthorus micrographus Egg. P. trägardhi Spess. qobiq yeyuvchilari esa eng yuqorisini egallaydi (Knoxe, 1908; Tragird, 1925 va t. b). Yaproq yeyuvchi nahsekomalar shakllari - yaproq yeyiuvchi qońızlar (Chrysomelidae) va ularning lichinkaları hamda kapalaklarding (Lepidoptera) qurtlari va boshqalar daraxtlarding shox-shabba va shoxbarglari va shu asnoda novdalarinda to'planishi tabiiyiy.
Nahsekomalardıń yoruslar chegara doirasida yalpi ko'chishini (migratsiya) uzum fillokserasi (Phylloxera vastatrix Planch.) misolida ko'rishlik mumkin. Uning Amerika uzum navlarinda ikkita turi ajratiladi - tomir va yaproq, belgili bitta hollarda ular bir -birlari bilan almashadi. Pistada (Pistacea terebinthus) yashovchi Forda truvialis Rosts o'simlik biyti o'simlikning yapıragi chetlari bilan ozuqalanib, u yerdan serdon o'simliklar bryukvasina ozuqalanuv uchun o'tadi. Bir yerda asosiy ozuqalik o'simliklar bor bo'lsa, nahsekoma o'sha biotop yorusın emas, u hatto biotoplardıń o'zlarin da o'zgartadi.
Tuproqta yaki tuproq yuzi o'simlik qoldiqlari ostida g'umbakka aylanish hususiyati, masalan, sovkalar (Noctuidae), odimshılır (Geometridae) qurtlari, arrakashlar (Tenthredinidae) soxta qurtlariga hosdir. Tuproqta ko'pchilik chigirtkalarning (Acrididae), tamaki tripsiniń (Thrips tovaci Lind.) tuxumlari, qobiq qavatlari ostida giloflı kuya (Coleophora hemerobiola Fil.) niń qurtlari g'umbakka aylansa, daraxtlarding tógilgen yaproqlari ostida nok qandalasi (Stephanitis pyri F.) nıń balog'atga etganlari qishlaydi va t. b. Maxsar patwanası (Myelois Sinctipalpella Christoph.) tuxumlarini poyaning Yuqorigi qismida gul to'plariga joylashtiradi. Qurtlari gultop ichida yoshaydı, g'umbaklari i bo'lsa maxsar savaqlari asosida (10 sm yuqori emas ) ornalasadı (qurtlari ozuqalangan yerlarinda sirtga chiqadi va qo'g'irchoqlanuv uchun ikkita marta savaq zaminini teshib kiradi ).
Nahsekomalardıń hammadan ko'ra ko'p harakatsheńligi qoidaga yarasha imagolıq(voyaga yetgan) fazasida bo'lib, bunga ko'pchilik turlarda qanotlari yordam beradi, shu jumladan tanasining bo'g'imlarga bo'linishi, lichinkalarıga qaraganda mushaklarning juda murakkabligi va t. b. Tuxum va g'umbak fazalari harakatsiz, bu fazalarda nahsekomalar tinch holatqa muxtoj bo'ladi, sababi tuxumlik fazasida embrional rivojida, gistoliz va giztogenez protsessleri fazasida tinchlikqa zarurlik tug'iladi ; bundan tashqari ular ozuqalanıwga muxtoj emas, solay ekan, ularning tirikshiligi zaxira narsa sariqlik va moy tanasheleri hisobina o'tadi.
Boshqa jihatdan qaraganda ayrim nahsekomalar voyaga yetgan(imaginal) fazasida deyarli harakatlenbeydi. Masalan, ko'pchilik koktsidler (Coccidae) urg'ochilari yaki ko'pchilik karmonlilar (Psychidae) urg'ochi kapalaklari solar safiga kiradi.
Ayrim nahsekomalardıń tuxumlari passiv holatda o'zlar o'rnini o'zgartadi, masalan chumolilar tuxumlarini qo'ygan yerlaridan uyanıń boshqa qismiga ko'chiradi, pashshalarning suvlar qadndegi tuxumlari suvlar oqimi ko'chishini yaki shamol qirg'oqlari, ko'pincha ko'p harakatli xojeyini qirg'oqlari ular porazitleriniń tuxumlari uzoq masofalarga ko'chishi mumkin, masalan, biytler (Porasita) pat yeyuvchilar va soch yeyuvshiler (Mallophaga), so'nalar (Oestridae), yaki yelpig'ich qanotlilar nahsekomalar (Strepsiptera).
Har xil nahsekomalar populyatsiyaları egallangan uchastkalarning hajmi bunday turlarining ekologik moslashishlariga, hududtıń har xil o'rinlaridagi ekologik holatlarniń u yoki bu darajadagi o'xshashliklariga, tur individlarining harakatsheńligine, ayrim turding yakka-yolg'iz yaki toda paydo qilib yashovchańlıq xususiyatlarine aloqador.
Nahsekomaniń individual tirikchilik etishiniing aniq o'rni, uning tirikchilik talablarin qondırsa, ekologiyada individning yashash o'rni deb yuritiladi.
Har qanday hatto stenobiont turding individlari da o'sha yoki boshqa biotoplarda nahsekomalardıń siyregirek holatda joylashganiga qiyosan katta zich holatda joylashganligi yasash o'rni sharoitina ozıraq taqozoshań bo'ladi. Masalan, Ernestia consolrina Mg. Taxun pashshasi turi V. V. Yaxontov (1969) kuzatishlariga ko'ra, Leningrad oblastı holida u asosan Polia pisi L. qurtinda rivojlanadi, uning miqdorli soni katta bo'lsa - Mamestrini guruhi qurtlarida ham rivojlanadi.
Qandaydir bitta nahsekoma (va har qanday hayvon ) statsiyaların birlashtirgan hududtı uning arealı yaki geografik tarqalishi dalinedi; arealdıń chegaralari sifatida geografik tochkalar bo'lib, uning sirtda nav rivojlana olmaydi. O'zlar arealı ichida har qanday nav hamma yerda o'ziga tán biotoplarda uchtalarıraydı, bunday biotoplar yig'indisi navding yasash o'rni deb yuritiladi. Navding yasash o'rni biotsenozding boshqa komponentlari bilan tarixiy ekologik aloqalardan vositagan.
Evribiont nahsekomalar juda keng, stenobiontlar bitta qancha qisqa areallarga ega bo'lani.
Qoidaga yarasha reliktli navlar juda qisqa areallardı egallaydi. Reliktler (áyyemnen qoldigi saqlanib qolgan lotincha reliktum -qoldiq ) qadimiy navlar dalinip, ular o'tgan geologiyalıq davrlarda juda keng tarqalgan. Xozirgi davrda bo'lsa juda oz yerlarda saqlanib qolgan (qayjerde yasash muhiti, ayniqsa klimat va ozuqalik resurslari ularning yashashina imkan bersa ). Juda ko'p relikt nahsekomalar shakllari, masalan, Pahlavon mintaqai, Yevropa va Amerika tog' sho'xqıları yaxliklari marrasingan, yaxliklardan keyingi davrda saqlangan. Amerikaning tog'li yerlarinda bunday reliktler, Yevropaga qaraganda bitta qancha ko'p, sababi merdional joylashgan tog'li tizim sababli yaxliklar davrinde fauna janubga qarab yengil sozılgan bo'lishi, Yevropada bo'lsa baland tog' sho'xqıları to'siq sifatida xizmat qilganligi ko'pchilik navlar yo'qolishine olib keldi.
Juda tor areallar albatta xolos relikt navlarga emas, biroq ko'pincha qandaydir bitta o'ziga tán muhit holatlarina o'tgan, yaki hanuz keng territoriyalarga tarqalib úlgermegen yosh endemiklerge da tán. Misol sifatida haddan tashqariqarı tor arealda tarqalgan Graellsia isabellae Gr.gúbelegin yoritib, ayni vaqitda u Pireneya yarimta oroli ba'zi birov tochka (punkt ) larında belgili.
Boshqa jihatdan, haddan tashqariqarı bitta qancha materiklerdi egallagan keng areallı navlar, bu evribiont navlar, ko'pincha ubikvistler, masalan, tamaki tripsi (Thrips tovaci Lind.), poliz biyti (Aphis gossypii Glow) yaki gúzgi sovka (Agrotis segetum Dan. et Schiff).
Shunday nahsekomalar turlari bor, ular borliq yerlarda tarqalib, tarqalish arealınıń chegarasi bo'lmaydi, bunday navlar biologiyada kosmopolitler ismin olgan. Kosmopolitler, masalan, inson xo'jaligi bilan bog'langan sklad uzun buruni (Galandra granaria L.) yoki insonning o'zi bilan bevosita bog'langan bitler: bosh biyti (Pediculus capitis Da Geer), va kiyim biyti (P. vestimenti Nitz.). Ko'pincha evribiont turlarding arealları klimatlıq va landshaftlar shároitları sababli chegaralangan bo'ladi.
Parazitlik etib yashovchi nahsekomalardıń arealı ular porazatlik etadigan hayvonlarding tarqalishina aloqador.