Mavzu: Hisoblash texnikasi va uning rivojlanish tarixi

Sistema platasi 
kompyuterning asosiy platasi hisoblanib, unga BIOS, 
mikroprotsessor, tezkor xotira, kesh xotira, shinalar joylashtirilgan bo`ladi. Bundan 
tashqari, unda ba'zi bir qurilmalar, ishni boshqaruvchi elektron sxemalar, 
klaviatura, disk qurilmalari adapteri ham joylashgan bo`ladi. Hozirda shinalarning 
PCI ISA turi keng ishlatilmoqda. Bunday shinalarning ma'lumot ayirboshlashi 
tezligi yuqori bo`lib, u orqali kompyuterga ko`p tashqi qurilmalarni ulash mumkin.

Kompyuterda kiritish-chiqarish portlari kontrolerlari mavjud bo`lib, ular sistema 

blokining orqa qismida joylashgan 
slot
deb ataluvchi joylar orqali printer, 
sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanishi uchun xizmat qiladi. Kiritish-chiqarish 
portlari parallel va ketma-ket bo`ladi va ular mos ravishda LPT1-LPT4 va COM1-
COM3 deb belgilanadi. Odatda LPT portga printer va COM portga faks-modem, 
sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanadi.
Monitor. 
Monitor (displey) kompyuterda matn va grafik ma'lumotlarni tasvirlash 
(ko`rish) uchun xizmat qiladi. Garchand tashqi ko`rinishidan u televizorga o`xshab 
ketsada, ular bajaradigan ishlari bilan keskin farq qiladilar. Monitorlar rangli va 
rangsiz bo`ladi. Kompyuter tarqatadigan nur umuman aytganda zararli, shuning 

---

uchun ham ba'zi kompyuterlarda past radiatsiya (Lowe radiation) so`zlarini 
uchratish mumkin. Lekin ularning inson organizmiga ta'siri tobora kamayib 
boradigan rusumlari yaratilmoqda. Buning misoli keyingi yillarda chiqarilgan 17-
21 dyymli SVGA (SUPER Video Grafic Adapter-katta video grafik adapter) 
monitorlarda nurlarning ta'sirini ancha kamaytirilishiga erishilganligini keltirish 
mumkin. Monitor asosiy xarakteristikalaridan biri uning tasvirlash qobiliyatidir. 
Tasvirlash qobiliyati ekranning gorizontali va vertikalidagi nuqtalar soni bilan 
beriladi. Masalan 14 dyymli monitorda tasvirlash qobiliyati 800x600, 15 dyymli 
monitorda 1024x768, 17 dyymli monitorda 1280x1024 va 21 dyymli monitorda 
esa 1600x1200. Bundan tashqari, monitorning yana bir xarakteristikasi tasvirlarni 
hosil qiluvchi piksellar (nuqtalar) o`lchovining katta-kichikligidir. Tasvirlash 
qobiliyati 800x600 ga teng bo`lgan monitorlarda piksel 0,31mm ga, 1024x768ga 
teng bo`lgan monitorlarda esa piksel 0,28 yoki 0,25ga teng bo`lishi kerak. 
Monitorning tez ishlashi uning adapteriga bog`liq bo`ladi. Matn rejimida 
monitorlar nisbatan tez ishlasada, grafik rejimda u sekinroq ishlaydi. Uning 
tezligini oshirish yo`llari ham mavjud. 
Tashqi qurilmalar 
Tashqi qurilmalar
quyidagi uskunalardan iborat: 
Printer, skaner, modem, strimer, 
grafik quruvchi
va boshqalar (2.1-rasm).