Mavzu: Ishlab chiqarish omillari ularning o’zaro ta’siri va rivojlanishi Reja: Kirish

0 ‘zbekistonda asosiy turdagi sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish indekslar

Ishlab chiqarishning cheklangan resurslardan foydalangan holda kishilar ehtiyojini qondirishga qaratilishi va shunga zarur bo'lgan sifat va miqdorda iste’mol qiymati yaratishni bosh m aqsad qilib qo'yishi uning ijtimoiy yo'nalishini ifoda etadi. Lekin bu um umiy ijtimoiy yo'nalish aniq kishilarning, tadbirkorlarning manfaati bilan bog'langandagina amalga oshadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida yoki unga o'tish davrida har bir mulk egasi yoki tadbirkor ma’lum miqdorda foyda olishni, sarflangan vositalariga, pul mablag'lariga nisbatan ko'proq qiymatga egaⁱ bo'lishni maqsad qilib qo'yadi. Shuning uchun ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish jarayoni bir tomondan, iste’mol qiymatlarini yaratish jarayoni bo'lsa, ikkinchi tom ondan, qiymatning o'sish jarayoni bo'lib hisoblanadi.

Masalan, tadbirkor ishlab chiqarishni tashkil etish uchun har bir tonnasi 1000 so'm dan 100 tonna, hammasi bo'lib 100 ming so'm lik paxta tolasi sotib oldi deylik. U shu paxta tolasidan ip yigiradi, qo'llanilgan asosiy vositalar amortizatsiyasi, energiya va boshqa xarajatlar 20 ming so'm ni, ish haqi 30 mingni tashkil etsa, 30 ming so'm lik foyda oladigan bo'lsa, hammasi bo'lib yaratilgan mahsulotning qiymati 180 ming so'm ni, qo'shilgan qiymat 80 ming so'm ni tashkil etgan bo'ladi. Agar biz 80 ming so'm lik qo'shilgan qiym atdan 20 ming so‘m ini am ortizatsiya, energiya va boshqalardan iborat moddiy xarajatlar, ya’ni oldindan yaratilgan qiymatlar deb qarasak, 60 ming so‘mlik qiymat, ya’ni 30 ming so'm lik ish haqi va 30 ming so‘mlik foyda shu ishlab chiqarish jarayonida hosil qilingan yangi qiymat hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish jarayonining ikki tom onini quyidagicha ifoda etishimiz mumkin

Ishlab chiqarish jarayonini ikki tom onlam a tahlil qilib o ‘rganilganda uni to‘g‘ri tushunish imkonini beradi va turli xil chalkashliklar, m unozarali tortishuvlarga chek q o ‘yadi. Bu yerda shuni hisobga olish lozimki, oldingi ishlab chiqarish jarayonining mahsuli bo‘lib, shu ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etayotgan ishlab chiqarish vositalari qiymati ko‘paym agan holda o ‘zi qancha qiymatga ega bo ‘lsa, iqdorda aniq m ehnat bilan ishlab chiqarilgan tovarlar xizmatlar qiymatiga o ‘tkazi!adi. Shuni ta ’kidlash lozimki. naflilikni yaratishda kapital to‘liq qatnashadi, qiymatni tashkil topishida esa qisman-qisman, ya’ni uni eskirgan qismi qatnashadi. Bu ishlab chiqarish jarayonida qatnashayotgan ayrim tabiiy kuchlar qiymatga ega emas, shuning uchun ular tovarning iste’mol qiymatini hosil qilishda omil sifatida qatnashadi, lekin qiymatning tashkil topishida, uning ko‘payishida qatnashmaydi. Demak, ishlab chiqarilgan tovarlarning nafliligini yaratishda har uchala omil: yer, kapital, ishchi kuchi qatnashadi, qiymatni tashkil topishida esa mehnatning o‘zi qatnashadi. Bu holat 4-chizmada tushunarliroq tasvirlangan⁴