mavzu: ishlab chiqarishni tashkil qilish asoslari ishlab chiqarish tuzilmasi

5- Mavzu:ISHLAB CHIQARISHNI TASHKIL QILISH ASOSLARI


1 Ishlab chiqarish tuzilmasi

Ishlab chiqarishni rivojlantirishda bozor infratuzilmasi, ya`ni infratuzilmasi muassasalari Ishlab chiqarish sub`yektlarining tovar va xizmatlar bozori, pul bozori, mehnat resurslari bozori, kapital bozori, shuningdek bank tizimi, nobank moliyaviy institutlar tizimi, ulgurji vositachilik tuzilmalari, konsalting va auditorlik xizmatlari bozori, mehnat birjalari va boshqa bir qancha muassasalar bilan bo’ladigan o’zaro aloqalarini ta`minlaydi.

Jamiyat infratuzilmasi

Ishlab chiqarish				Bozor infratuzilmasi				Ijtimoiy infratuzilma
infratuzilmasi
-elektr	enyegiya							-maorif va	sog’likni
ta`minoti;								saqlash;
-transport va aloqa;								-san’at;
-yo’l qurilish;								-madaniyat	va sport
-moddiy texnik								inshootlari;
ta`minot;								-ijtimoiy ta`minot;
-gaz va toza suv								-maishiy xizmat;
ta`minoti va b.								-uy-joy qurilishi va b
Tovar-xom ashyo				Moliya bozori				Mehnat bozori
bozori infratuzilmasi				infratuzilmasi				infratuzilmasi

1-rasm. Jamiyat infratuzilmasi tizimi.

Infratuzilma – xizmat ko’rsatish sohalari majmuasi bo’lib, tarkiban ishlab chiqarish, ijtimoiy va bozor infratuzilmalarini o’z ichiga oladi. Buni chizmada (2.1-rasm) buni ko’rishimiz mumkin. Hozir bozor infratuzilmasini yanada rivojlantirish zarurati bor, chunki busiz bozor iqtisodiyoti ishlab keta olmaydi. Bozor infratuzilmasini bozorning barcha turlariga, chunonchi, tovar bozori, moliya bozori va mehnat bozoriga xizmat ko’rsatadi.

Bozor infratuzilmasini birdaniga yaratib bo’lmaydi. U ancha uzoq davom etadigan murakkab jarayon bo’lib, yuksak mahoratga ega, malakali kadrlar, shuningdek, xo’jalik yurituvchi sub`yektlar ham, aholi ham xo’jalik faoliyatining yangi sharoitlariga ega ruhan moslashishini talab qiladi.

So’ngi so’z o’rnida shuni qayd etish joizki, iqtisodiy infratuzilma kichik biznesni rivojlantirishda muhim turtki bo’lib xizmat qiladi. Qaysi mintaqada infratuzilma yaxshi tashkil etilgan bo’lsa bo’lsa, shu mintaqada yangi kichik biznes sub`yektlari ko’proq paydo bo’ladi. Bu esa, o’z navbatida, yangi ish o’rinlarini yaratish va shu orqali ish bilan bandlik muammosi bir qadar hal etilishiga erishishni, aholining real daromadlarini ko’paytirish imkoniyatlari paydo bo’lishini, soliqlar tushumining ko’payishini, maxalliy byudjet daromadlarining o’sishini, iqtisodiyotda sog’lom raqobat muhitining yaratilishini hamda turli sektorlar orasidagi o’zaro aloqalarning mustahkamligini ta`minlaydi.

Jamiyat tarqqiyotining harakatlantiruvchi kuchi iqtisodiy manfaat hisoblanadi. Manfaatlar iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy shakllarda bo’lishi mumkin. Ular tizimida iqtisodiy manfaatlar birlamchi, belgilovchi va ustuvor hisoblanadi. Ana shu iqtisodiy manfaat o’z navbatida, ma`lum ijtimoiy shakllarda – xususiy, jamoa, jamiyat (umumxalq) ko’rinishlarida namoyon bo’ladi.
Xulosa qilib, ilmiy umumlashmani quyidagicha ifodalash mumkin (2.2-rasm):

- jamoaviy va shaxsiy, umumxalq manfaatlarining uyg’unligi, ishlab chiqarish barcha qatnashchilari faoliyatining mushtarakligiga erishish har bir manfaatning boyishini anglatadi;

Ishlab chiqarish

Davlat ishlab chiqarishi			Jamoaviy ishlab chiqarish						Xususiy ishlab chiqarish

Ishlab chiqarish maqsadi

Iqtisodiy		manfaatlar				Ijtimoiy		manfaatlar

Davlat manfaatlari			Jamoaviy manfaatlar				Shaxsiy manfaatlar

Umumiy manfaatlar 2.2- Ishlab chiqarish jarayoni.

-tadbirkorlik munosabatlarining ko’p tomonlama ko’rinishida eng kam tahlil qilingani ularning samaradorligini baholash va moddiy qo’llab-quvvatlash munosabati bo’lib, uning bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishga ta`siri muammolarini o’rganish dolzarb masala hisoblanadi; -iqtisodiy manfaatlar bitta maqsadga – har bir huquqiy sub`yekt va jismoniy shaxs tomonidan iqtisodiy manfaatlarga, jamoa va jamiyat, mulkdor va davlat manfaatlarining uyg’unligiga erishishni ko’zda tutadi. Shuning uchun uchta iqtisodiy manfaatlar birligi o’zaro aloqalar uyg’unligining ta`minlanishi zarur, deb hisoblaymiz.

Umumxalq manfaatlari jamoa ishlab chiqarishining yagona maqsadiga erishish uchun rivojlanadigan butun iqtisodiyot majmuining organik ravishda birikuvi asosida vujudga keladi. Bozor iqtisodiyotining qaror topishi sharoitida jamiyat a`zolari manfaatlarining mushtarakligi va ularning dialektik o’zaro bog’likligi ishlab chiqarish vositalarining bevosita moddiy boyliklarni ishlab chiqaruvchilarni o’zlarining mulki hisoblanishiga asoslanadi. Shuning uchun bozor iqtisodiyotida barcha ijtimoiy guruhlar manfaatlarining ijro etiluvchilari hisoblanadilar. Jamoaviy manfaat jamiyat barcha a`zolarining muntazam ravishda o’sib borayotgan moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini to’liqroq qondirish asosida foyda olishdan iborat bo’lgan bozor ishlab chiqarishning maqsadida namoyon bo’ladi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida shaxsiy iqtisodiy manfaatdorlik yangi mohiyat kasb etadi. Lekin, shaxsiy iqtisodiy manfaatdorlikka bog’liq bo’ladi, ular o’zaro uyg’unlashadi.

Iqtisodiy munosabatlarining rivojlanishi va aholining ijtimoiy-iqtisodiy turmush darajasini oshirish yo’llarini tahlil qilish asosida quyidagi xulosaga kelish mumkin:

• 
  mulkiy va intellektual salohiyatiga qarab daromad olish erkin iqtisodiyotning asosiy manbai hisoblanadi va xodimlarning daromaddagi ulushlari shunga ko’ra bir xil bo’lmaydi;
  

• 
  bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat iqtisodiyotning bosh islohotchisi sifatida tadbirkorlik munosabatlariga nafaqat mehnatni me`yorlash va tarifikasiyalash orqali, balki asosiy qishloq xo’jalik mahsulotlari: paxta xom-ashyosiga va boshqalarga shartnoma asosida davlat buyurtmasini o’rganish asosida daromadlarni shakllantirish orqali ham ta`sir ko’rsatadi;
  

• 
  erkin iqtisodiyot sharoitida tadbirkorlik faoliyatining samaradorligi qonuni amal qiladi va bu qonun tadbirkorlar harakati bilan ularning daromadlari o’rtasida iqtisodiy bog’likliklarni ifoda etadi. Bu qonun harakati tufayli tadbirkorlik ishlab chiqarishi takroriylik kasb etadi. Tadbirkorlik faoliyatining samadorligi qonuni, birinchi navbatda, ishlab chiqarishdan manfaatdorlik va daromadlarni taqsimlash qonuni bilan bog’liqdir.