Mavzu: Karyer elementlari. Qoplanish koeffisienti ko’rsatkichlari reja

Foydali qazilma qazib olingan bunday boshliqlar yer yuzasida karer maydoni chegarasi bilan, chuqurligi boyicha esa, karer tubi bilan cheklanadi. Karer maydoni ichida tog jinslarini qazib olish odatda gorizontal qatlamlar yordamida amalga oshiriladi, buning natijasida esa, karer profili pogonali korinishga ega boladi. Mustaqil tarzda yumshatiladigan, qazib olinadigan va tashiladigan alohida qatlam pog’ona deb ataladi.Karerning yer yuzasi sathi boyicha chegaralovchi chizik karerning ustki chegarasi, karerning osti boyicha chegaralovchi chizik esa, karerning ostki chegarasi hisoblanadi. Ohirgi chuqurlik bu qiya va tik joylashgan uyumlarni qazib olishda karerning ishlab chiqarish quvvati, uning maydondagi olchamlari, qazib olinadigan kon massasi jami hajmi bilan aniqlanadi. Karer osti olchamlari karerning ohirgi chuqurlik belgisida qazib olinayotgan uyum qismi bilan chegaralanadi. Karer chegarsidagi butun kon massasi hajmi korxonaning ishlab chiqarish quvvatini, uning qazib olinish muddatini va boshka bir kancha korsatkichlarni belgilovchi zarur korsatkich hisoblanadi.Foydali qazilmlarning karer chegarsidagi zahiralari qazib olish mumkin bolgan chegarani, karerning qazib olish muddatini va qazish ishlari iqtisodiy natijalarini aniqlovchi korsatkich hisoblanadi. Har bir pogona va karer maydoni chegarasidagi zahiralar konni geologik qidirish vaqtida ornatiladi. Undan song loyixalashtirish vaqtida va ekspluatatsiya davrida vaqti-vaqti bilan ozgarib turadigan foydali qazilma konditsiyasi (meyori) hisobga olinib, karer chegarasi aniqlanadi va qayta hisoblanadi. Tog’ jinslarini togridan-togri qazib olish imkoni bolmagan yoki ularni massivdan dastlabki yumshatmasdan ajratib olish va yumshatish qiyin bolgan hollarda portlatish ishlari qollaniladi. Ochiq kon ishlarida qoyali tog jinslari konlarida deyarli barcha kon ishlari tog jinslarini portlatish usuli bilan dastlabki yumshatish bilan amalga oshiriladi. Bu esa uz navbatida yuqori ish unmdorlikka ega bolgan burgulash texnikasini kullashni talab etadi. Konning kon-geologik sharoitlari, masshtabi, qazib olish sistemasi parametrlari va tog jinslarining fizika-mexanik xususiyatlari burgulash stanogini tanlashga tasir etadi. Tog’ jinslarining fizika-mexanik xususiyatlari bir-biridan sezilarli darajada fark qiladi. Shuning uchun portlovchi skvajinalarni burgulashda bir-biridan skvajina zaboyiga tasiri xususiyati boyicha farq qiluvchi turli tipdagi burgulash stanoklari qollaniladi.