Mavzu: Kichik maktab yoshidagi oʻquvchilarda vaqt va fazoviy idrokni shakllantirish. Reja

Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarda bilish jarayonlarining o‘sishi 
O‗quv faoliyati kichik maktab yoshidagi o‗quvchi uchun nafaqat bilish 
jarayonlarining yuqori darajada rivojlanishi, balki shaxsiy xususiyatlarini 
rivojlantirish uchun ham imkoniyat yaratadi. Shuni alohida ta‘kidlash lozimki 
yetakchi bo‗lgan o‗quv faoliyatidan tashqari boshqa faoliyatlar-o‘yin, muloqot va 
mehnat faoliyati ham o‗quvchi shaxsi rivojiga bevosita ta‘sir ko‘rsatadi. 
Shuningdek bu faoliyatlar asosida muvafaqqiyatga erishish motivlari bilan bog‘lik 
bo‗lgan shaxsiy xususiyatlar tarkib topa boshlaydi. O‗quv faoliyati kichik maktab 
yoshidagi bolalarda o‗qishda ma‘lum yutuqlarga erishish ehtiyojini qondirishga, 
shuningdek, tengdoshlari orasida o‘z o‘rniga ega bo‘lishiga imkoniyat ham 
yaratadi. Aynan ana shu o‘rin yoki mavqega erishish uchun ham bola yaxshi o‗qish 
uchun harakat qilishi mumkin. Bu yoshdangi bolalar doimiy ravishda o‘zlari 
erishgan 
muvaffaqqiyatini 
boshqa 
tengdoshlari 
muvaffaqqiyati 
bilan 
solishtiradilar. Ular uchun doimo birinchi bo‘lish nihoyatda muhim. 
Kichik maktab davrida bolalardagi musobaqaga kirishish motivi tabiiy 
psixologik ehtiyoj hisoblanib bu motiv ularga kuchli emotsional zo‗riqishni beradi. 
Bu xususiyatlar aslida bog‗cha davridan boshlab yuzaga kela boshlaydi va kichik 
maktab davrida, shuningdek o‗smirlik davrida ham yaqqol ko‘zga tashlanadi. 
Kichik maktab yoshidagi bolalar kattalarning u haqidaga fikr va baholariga qarab 
o‘zlariga o‘zlari baho beradilar. O‗quvchining o‘ziga o‘zi beradigan bahosi, 
asosan, to‘g‘ridan to‘g‘ri o‗qituvchining beradigan bahosiga va turli 
faoliyatlaridagi muvaffaqiyatlariga bog‘lik.
Kichik maktab yoshidagi o‗quvchilarda o‘z-o‘ziga beradigan baholari turlicha – 
yuqori, adekvat, past bo‘lishi mumkin. Bu yoshdagi bolalarda mavjud bo‗lgan 
ishonuvchanlik, ochiqlik, tashqi ta‘sirlarga beriluvchanlik, itoatkorlik kabi 
xususiyatlari ularni shaxs sifatida tarbiyalash uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. 
Kichik maktab yoshi davrini bolaning turli faoliyatlarda muvaffaqqiyatga 
erishishini belgilab beruvchi asosiy shaxsiy xususiyatlarni yuzaga kelish va 
mustahkamlash davri deb hisoblash mumkin. Bu davrda muvaffaqqiyatga erishish 
motivlari tarkib topish bilan bir qatorda mehnatsevarlik va mustaqillik kabi sifatlar 

---

rivojlanadi. Kichik maktab yoshidagi o‗quvchilarda mehnatsevarlik asosan o‗qish 
va mehnat faoliyatida rivojlanadi va mustahkamlanadi. Mehnatsevarlik bolada o‘z 
qilayotgan mehnati o‘nga zavq bergan taqdirdagina yuzaga keladi.
Bolada mustaqillik xususiyatining shakllanishi asosan kattalarga bog‘lik. Agar 
bola haddan ziyod ishonuvchan, itoatkor, ochiq xususiyatli bo‘lsa unda asta-
sekinlik bilan bo‘ysinuvchanlik mustaqil bo‗la olmaslik xususiyati mustahkamlana 
boradi. Lekin bolani vaqtli mustaqillikga undash unda quloqsizlik yopiqlikni 
shakllanishiga olib keladi va hayotiy tajribalarni asosan kimlargadir taqlid qilgan 
holda o‘zlashtiradi. Faol mustaqil ijodiy faoliyat uchun qobiliyat tarkib topadi va 
nihoyat o‗qishga bo‗lgan yo‗nalish o‗qishga nisbatan maxsuliyatli munosabat 
o‗qishni yuksak omillarini topishi kerak. Kichik maktab yoshidagi o‗quvchilarning 
bilim jarayonlarini va ularning faoliyatida taraqqiy etishini xarakterlab beramiz.