Mavzu: Ko`p hujayrali hayvonlarning kelib chiqishi Reja: Kirish. Asosiy qism

Mavzu: Ko`p hujayrali hayvonlarning kelib chiqishi
Reja:
Kirish.
Asosiy qism.
1. Ontogenez va filogenez haqida tushuncha.
2. A.O.Kovalevskiy va I.I.Mechnikovlarning embriologiya sohasidagi asosiy ishlari.
3. Ko`p hujayrali organizmlarning kelib chiqishi haqidagi asosiy nazariyalar.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Kirish
XVII asrda mikroskopning ixtiro etilishi bilan hayvon va o`simliklarning tana tuzilishini chuqur o`rganishga imkoniyat yaratildi. XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida esa mikroskopning yanada mukammallashishi va unda tekshirish texnikasining taraqqiyoti o`simlik va hayvon tanasini tashkil etgan hujayralarning tuzilishi va hayotiy yo`nalishlarini o`rganuvchi maxsus sitologiya faninning vujudga kelishiga olib keldi. Ayniqsa, XX asrning 30-yillarida binafsha nurlarida ishlaydigan, so’nggi yillarda esa elektron mikroskoplarning yaratilishi sitologiya fanining rivojini yanada yuqori darajaga ko`tardi.
Odatda Yer yuzidagi barcha hayvonlar ikki katta guruhga: bir hujayralilar, ya`ni eng sodda hayvonlar – Protozoa va ko`p hujayrali hayvonlar – Metazoaga bo`lingan. Bulutlar va kovakichlilar organizmi ko`p sonli hujayralardan va xujayralararo mahsulotlardan tashkil topgan. Bu hujayralar tuzilish va funksional tomondan differensiallashgan bo`lib, ular mustaqil yashash qobiliyatiga ega emas. Qolgan boshqa ko`p hujayralilar maxsus to`qimalardan tarkib topgan organlarga va organlar sistemasi (tizimi) ga ega. Aksariyat ko`p hujayralilarda hujayralar soni benihoyat ko`p, ularning soni butun hayot mobaynida ancha o`zgarib turadi. Ma`lum bir vazifani bajarishga moslashgan tuzilishi, kelib chiqishi va hayotiy yo`nalishlari bir xil bo`lgan hujayralar va hujayralararo mahsulotlar kompleksiga to`qima deb yuritiladi. Odatda ko`p hujayralarning organlari bir necha to`qimalardan tashkil topgan.
a) epitelial to`qima - himoya vazifasini bajaruvchi to`qima bo`lib, unga tashqi, terini qoplagan va ikkilamchi tana bo`shlig`i – selomni, shuningdek ichak va boshqa hazm organlarining ichki va tashqi devorini qoplagan to`qimalar kiradi.
b) biriktiruvchi to`qimalar – bu to`qimalar ularning hujayralararo mahsulotlari turli xil hayvonlar tanasida nihoyatda ko`p tarqalgan bo`lib, juda murakkab va xilma-xil vazifalarni bajaradi. Dastlab yassi chuvalchanglarda rivojlangan parenxima deb ataluvchi to`qimalar biriktiruvchi to`qimalardir. Yuqori darajada tashkil topgan hayvonlardagi qon hosil qiluvchi organlar - taloq, jigar va hokazolar shu xil to`qimalardan tashkil topgan.
v) muskul to`qimalari ba`zi kovakichlilar va barcha yassi chuvalchanglardan boshlab rivojlangan bo`lib, hayvonlarda eng muhim harakat vazifasini bajaradi, ular qisqarish va cho`zilish xususiyatiga ega (muskul to`qimalari faqat nerv tolalari ta`sirida qisqaradi, harakatlanadi). Ushbu to`qima asosan mezodermadan, ba`zi organlarda esa entodermadan rivojlanadi.
g) nerv to`qimasining rivojlanishi kovakichlilardan boshlanadi va yuqori darajada rivojlangan ko`p hujayralilarda takomillashib boradi. Tuban kovakichlilarda (gidralarda) u yulduzsimon nerv hujayralardan tashkil topgan va tarqoq joylashgan, ya`ni markazlashmagan shu sababli ularda ta`sirot juda sekin tarqaladi, ssifomeduzalar va aktiniyalarda esa tarqoq nerv hujayralari bilan birga nerv tugunchalari rivojlanadi. Chuvalchanglarda markazlashgan nerv tugunlari, bo`g`imoyoqlilardan boshlab miya vujudga keladi. Nerv to`qimasining hujayrasi (neyronlar) yuqori darajada differensiallashgan va murakkablashganligi bilan boshqa to`qima hujayralaridan farq qiladi. Yuqori darajada tashkil topgan organizmlarda nerv to`qimaning miyada joylashgan neyronlari bosh, ya`ni markaziy nerv sistemani, ichki organlarda joylashganlari esa periferik (chetki) nerv sistemani tashkil etadi.
Har bir ko`p hujayrali organizm bir necha organlar va organlar sistemasidan tashkil topgan. Tananing ma`lum bir vazifani bajaruvchi qismi organ deb yuritiladi. Har bir organ o`z navbatida bir necha xil to`qimalardan tarkib topgan. Aniq bir yo’nalishdagi vazifani bajarishga moslashgan organlar yig`masi organlar sistemasini tashkil etadi: ovqat hazm qilish organlari sistemasi (og`iz bo`shlig`i, tomoq, qizilo`ngach, oshqozon, ichaklar), nafas olish organlari sistemasi, ayirish organlari sistemasi, qon aylanish sistemasi, jinsiy organlar sistemasi, nerv sistemasi va sezuv organlari. Bunday organlar sistemalari har xil hayvonlar tipida turlicha rivojlangan. Ko`pchilik ko`p hujayrali hayvonlarning tana qismlari bilateral simmetriyali, ya`ni ma`lum bir tartibda joylashgan. Faqat kamgina hayvonlarda, jumladan bulutlarda tana ma`lum simmetriyaga ega emas.
Hamma ko'p hujayrali hayvonlarning rivojlanishi bilan boshlanadi bitta hujayra(tuxum hujayrasi yoki zigota). Biogenetik qonun nuqtai nazaridan ma'lum bo'lgan bu haqiqatni, bu hayvonlarning uzoq ajdodlari bir hujayrali protozoa bo'lganligining isboti deb hisoblash mumkin. Bir xil hujayralardan tashkil topgan morula va blastula bosqichlarining mavjudligi shuni ko'rsatadiki, ko'p hujayrali hayvonlarning ajdodlarining evolyutsion rivojlanishining keyingi bosqichlari (filogenez) protozoyalar koloniyasi bo'lib, avval hujayralar to'plami, so'ngra sharsimon, qaysi nom oldi portlashlar blastulaga o'xshashligi uchun. Planktonik organizmlar bo'lgan blastalarda barcha hujayralar sirt ustida bo'lib, bitta qatlam hosil qilgan. Bu hujayralar o'rtasida hech qanday farq yo'q edi va ularning har biri barcha hayotiy funktsiyalarni bajargan (koloniya harakatini ta'minlagan, hazm qilingan ovqatlar va boshqalar).
Kolonial protozoa - ko'p hujayrali hayvonlarning ajdodlari, ehtimol flagellate sinfiga mansub edi. Siliatlar bu hayvonlarning ajdodlari bo'la olmaydilar, chunki ikkinchisida hech qachon ikkita katta va kichik yadro bo'lmaydi), bu barcha kiliatlarga xosdir. Sporozoanlar, istisnosiz, parazit turmush tarzini olib borar ekan, murakkabroq hayvonlarni tug'dira olmas edilar, chunki parazitizm uning murakkablashishiga emas, balki tashkilotning soddalashishiga olib keladi. Psevdopodlar juda sekin hayvonlar, ularning evolyutsiyasi hayot tarzining faollashuvi bilan emas, balki himoya vositalarini (chig'anoqlar) rivojlanishi bilan belgilandi.
Sferik, bir qavatli portlashlardan hujayralar guruhlari o'rtasida vazifalar bo'linishiga ega bo'lgan eng ibtidoiy ko'p hujayrali hayvonlarga yo'l qanday edi. Bu savolning eng ishonchli echimini taniqli rus olimi I.I.Mechnikov quyi ko'p hujayrali hayvonlarning embrional rivojlanishi haqidagi o'z tadqiqotlari asosida berdi. Qisqasi, Mechnikov nazariyasining mohiyati quyidagicha. Portlashlarning alohida hujayralari oziq -ovqatni ushlab, koloniyaga vaqtincha cho'kib ketishdi, u erda ular ovqat hazm qilishdi, so'ngra suv yuzasiga qaytishdi. Hujayralarning vaqtinchalik migratsiyasi haqidagi taxmin, ko'p hujayrali hayvonlarning, ayniqsa gubkalarning kuzatilishi bilan tasdiqlanadi, bunda hujayralar bir -biriga juda bog'langan va tanadagi o'rnini o'zgartirishi mumkin.
Portlashda hujayralar ko'chishi paytida funktsiyalar bo'linishi ko'rsatilgan, faqat vaqtinchalik: bir xil hujayralar, sirtda bo'lib, bitta funktsiyani bajaradi, portlashlar ichida esa boshqalar. Funktsiyalarni bu tarzda ajratish etarli emas. Koloniyaning harakatlanishini ta'minlaydigan hujayralar zich membrana va shnurlarga ega bo'lishi kerak, va psevdopodalar yordamida ovqatni ushlaydigan hujayralar ingichka membranaga ega bo'lishi kerak. Shunday qilib, mavjudlik uchun kurashda, b-hujayralar orasidagi vazifalar bo'linishi aniqlangan portlashlarning avlodlari omon qoldi: ba'zi hujayralar doimo yuzada bo'lib, tashqi muhit bilan aloqani, tananing harakati va himoyasini ta'minladi. hujayralar doimo ichkarida bo'lgan va faqat ovqat hazm qilish uchun xizmat qilgan. Ko'p hujayrali hayvonlarning rivojlanishining bu bosqichida hujayralarning aloqasi bo'shashgan va tashqi qavatida ko'plab teshiklar bor edi, ular orqali turli mikroorganizmlar va organik bo'laklar ichkariga kirishi mumkin edi, ular o'sha erda joylashgan hujayralar tomonidan psevdopodlar tomonidan ushlangan. Ikki qatlamli hujayralardan tashkil topgan, ammo hali ichak bo'shlig'iga ega bo'lmagan, taxmin qilingan (taxminiy) shakllar, Mechnikov qo'ng'iroq qilishni taklif qildi. parenximalar, yoki fagotsitellalar... Birinchi ism bu shakllarning tanasining o'rtasini hujayralar bilan to'ldirishni anglatadi, ikkinchisi - ichki hujayralar mikroorganizmlar va organik bo'laklarni yutadi, parenximaning tashqi qatlami, asosan harakat uchun xizmat qiladi, Mechnikov. kinoblastom va ichki qismi ovqat hazm qilish uchun xizmat qiladi, - fagotsitoblastoma.
Hujayralar o'rtasida vazifalar bo'linishiga ega bo'lgan parenximelalar endi protozoyalar koloniyasi emas, balki ko'p hujayrali organizmlar, garchi juda oddiy bo'lsa ham. Bunday hayvonlarning bir vaqtlar mavjud bo'lganligi, birinchi navbatda, bir qancha gubkalar va koelenteratlarning rivojlanishi to'g'risidagi ma'lumotlar (blastula bosqichida ko'p hujayralarning ichkariga ko'chishi va parenximatoz bosqichning shakllanishi), ikkinchidan, birining tuzilishi bilan tasdiqlanadi. yassi chuvalchanglar turiga mansub, ichak bo'shlig'i bo'lmagan va og'iz ovqatni hazm qiladigan hujayralar bilan to'lgan tananing o'rtasiga olib keladi.
Parenximadan, taxmin qilingan gipotezaga ko'ra, ichak bo'shlig'i bo'lgan ikki qavatli hayvonlar bor edi, bu erda bitta teshik ochilgan - og'iz. Bu bo'shliqning ko'rinishi foydali edi, chunki u oziq -ovqat to'plash uchun joy bo'lib xizmat qilishi mumkin edi. Ichak bo'shlig'i fagotsitoblast hujayralarining asta -sekin kengayishi natijasida rivojlanishi mumkin. Avvaliga bo'shliq kichkina edi, lekin uning hajmi asta -sekin o'sib bordi, chunki katta ichak bo'shlig'i bo'lgan hayvonlar katta o'ljani tutishi mumkin edi. Bunday hayvonlarning mavjud bo'lishi gastrula bosqichining ko'p hujayrali hayvonlarda keng tarqalishi bilan tasdiqlangan va shuning uchun ular shunday nom olgan. gastreya. Ikkinchisi parenximadan ko'ra murakkabroq edi va keyinchalik hayot tarzining faollashishi bilan bog'liq holda ularda ibtidoiy nerv hujayralari va mushak tolalari paydo bo'ldi.
Nemis olimi E.Gekkel gastrit to'g'ridan -to'g'ri portlashlardan kelib chiqqan deb hisoblardi, bunda hujayralar qatlami bostirib kirib, darhol ikki qavat va ichak bo'shlig'ini hosil qiladi. Gastrit haqidagi bu gipotezani ilgari surgan holda, u ko'p hujayrali hayvonlarning bir qancha guruhlarida embrional rivojlanish paytida gastrula blastuladan invaginatsiya (invaginatsiya) natijasida hosil bo'lishidan kelib chiqqan. Ammo, Gekkel, blastuladan gastrula hosil qilishning bu usuli embrion rivojlanishining kamayishi va soddalashtirilishi natijasida rivojlangan ko'p hujayrali hayvonlarda paydo bo'lganini, past hujayrali hayvonlarda esa gastrula bosqichidan oldin ikki qatlamli bosqich bo'lganini hisobga olmagan. bo'shliqsiz (parenxim).
II Mechnikov ko'p hujayrali hayvonlarning kelib chiqishi haqidagi nazariyasini ishlab chiqishda, hayvonlar organizmining turli hujayralarining oziq -ovqat va boshqa bo'laklarni yutib yuborish qobiliyatini ko'rsatuvchi faktlardan keng foydalangan. I.I.Mechnikov turli kuzatishlar va tajribalarga asoslanib, bu hodisalarning hayvonot olamining turli guruhlarida keng tarqalishini ko'rsatdi va yaratdi. fagotsitoz nazariyasi... Bu nazariyaga ko'ra, fagotsitlar hayvon organizmini bakteriyalarni yutib yuboradigan yoki maxsus zaharli moddalarni chiqarib, ularning o'limiga hissa qo'shadigan yuqumli kasalliklardan himoya qilishda katta rol o'ynaydi. Shunday qilib, taniqli rus zoolog-embriologining Metazoa kelib chiqishi haqidagi nazariy tadqiqotlari tibbiyot va veterinariya uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan fagotsitoz nazariyasini yaratish bilan chambarchas bog'liq.