Mavzu: Korxonada menejer mehnatini tashkil etishni takomillashtirish yo'llari Reja

Korxonalarda menejer faoliyatini olib borishda boshqaruv tizimini tashkil etish mexanizmi va uni rivojlantirish Iqtisodiyotni boshqarish keng ma‘noda iqtisodiy obyektlarni, jarayonlarni, munosabatlarni boshqarishni ifoda etadi. Bunday talqinda boshqaruvning har bir qismida inson omilining , odamlar ishtirokidagi boshqaruv omilining mavjudligi chetdan nazar tashlaganda ko‘rinmagandek tuyuladi. Hamma boshqaruvning uzluksiz ishlash jarayoni menejmentdir. Bu boshqaruv apparatining mehnat jarayonidir. Umumiy holda menejmentni quyidagicha tavsiflash mumkin: texnologiya nuqtai-nazaridan (qanday bajariladi), tashkillashtirish (kim tomonidan va qanday tartibda) va mazmunan (aniq nima qilinadi). Menejment iqtisodiy nuqtai-nazaridan - bu, avvalo, hamma iqtisodiy muammolarni boshqarish sistemasi, insonlarni boshqarish. Menejment ijtimoiy 24 nuqtai-nazaridan - bu, avvalo, mehnat jamoalari ijtimoiy talablarini qondirish, insonni tarbiyalash. Menejment jarayoni texnologiyasi esa boshqaruv apparati xodimlarining bajarayotgan amaliy ishlaridir. Shunday qilib, menejment jarayoni quyilgan masalaga erishish uchun boshqaruv apparati rahbari va odamlarning kelishilgan holda hamohang faoliyat ko‘rsatishidir. Menejment jarayoni bostum, operatsiya, vosita va operatsiyasini amalga oshirish bilan tavsiflanadi. Menejment jarayoni mohiyatidan kelib chiqib, quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin: maqsad, holat, muammo, echim. Ko‘rsatilgan ketma-ketlik bilan boshqaruv faoliyati bajariladi. Har qanday faoliyat madqsadli boshqaruvga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak, zero boshqarish maqsadga erishish uchun amalga oshiriladi. Menejmentning navbatdagi bosqichi holatlarni tahlil etish deyiladi. Bu bosqichda ishlar majmui, sistema holatini baholash, uni takomillashtirish yo‘llari, ishga halaqit beruvchi elementlaridan qutulish choralari ko‘riladi. Muammolar bosqichida sistemani joriy holatidagi asosiy qarama-qarshiliklar, sistema ishini yaxshilash uchun nimalar qilish kerakligi aniqlanadi. Echim bosqichi rahbarning amaliy ishlarga o‘tish faoliyatidir. Qaror qabul qilinishi bilanoq boshqariluvchi sistemalarga aniq ta'sir ko‘rsatiladi, alohida oddiy boshqaruvga oid harakatlar bajariladi10. Kompaniyalar boshqaruv tizimini tarkibiy tuzilishsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Menejment tarkibiy tuzilishi deganda menejment bo‘g‘inlari va bosqichlari miqdori va tarkibi tushiniladi. Kompaniya boshqaruvida tashkiliy tuzilishining oddiy va tushunarli bo‘lishi unung ish qobiliyati yuqori bo‘lishini kafolatlaydi, ya‘ni boshqaruv tashkiliy tuzilmasida bosqish va bo‘g‘inlar qancha kam bo‘lsa, boshqaruv shunchalik samarali bo‘ladi. Struktura lotincha soz bolib, narsalar tarkibiy qismlarining ozaro bogliq ravishda joylashishi, tuzilishini bildiradi. Boshqarish strukturasi deganda boshqaruv maqsadlarini amalga oshiruvchi va funksiyalarini bajaruvchi bir-biri bilan boglangan turli boshqaruv organlari va boginlarining majmuasi tushuniladi. Boshqarishning u yoki bu vazifalarini xal qilish uchun muayyan organlar tuziladi. Boshqarish organlari tizimi, qoyi organlarining yuqori organlariga boysinish va ular ortasidagi o‗zaro aloqa boshqarish strukturasi tushunchasini tashkil qiladi. Bunday struktura odatda boshqaruv apparati strukturasi deb yuritiladi. U biron-bir boshqaruv organining masalan vazirlikning boshqaruv apparati, korxonaning boshqaruv apparati bolimlari tarkibini bildiradi. Boshqarish strukturasi ishlab chiqarish strukturasi bilan ham ifodalanadi. Bunda boshqarishni tashkl etishning dastlabki va belgilovchi omili ishlab chiqarish jarayoni bolib hisoblanadi. U ozaro boglangan asosiy, yordamchi va xizmat korsatuvchi jarayonlardan iborat bolib, bu jarayonlar bolimlar va xodimlar ortasida mexnat taqsimotini talab qiladi. Shu maqsadda ishlab chiqarish bolimlari va ularga hos bolgan boshqaruv apparati tuziladi. Bolinmalar yig‗indisi, ularning tarkibi va ozaro aloqa shakllari korxonalarning ishlab chiqarish strukturasini tashkil etadi. Har bir korxona oziga xos ishlab chiqarish strukturasiga egadir. Shunday qilib, boshqarishning maqsadlari, funksiyalari, vazifalari, ob‘ektlari va organlari uning tashkiliy strukturasini belgilab beradi. Tashkiliy strukturalarni xosil qiladigan boshqarish organlari boshqaruv bog‗inlari va boshqaruv bosqichlari shaklida boladi. Boshqarish bogini - bu boshqarishning ayrim yoki qator funksiyalarini bajaruvchi mustaqil strukturali bolimlardir, bu bolimlar ortasidagi boglanish va aloqalar gorizontal xarakterga ega. Boshqarish bosqichi - bu ierarxiyaning muayyan darajasida amal qiladigan bogindir. Boshqarish bosqichlari bir boshqarish boginining ikkinchisiga odatda qoyi boginning yuqori boginga izchillik bilan boysinishni korsatadi. Bu vertikal boyicha bolinishdir. Barcha bogin va bosqichlarning tarkibi va ularning ozaro boysinish tartibi, xar bir boshqaruv organi va boginning xuquq va burchlari, shuningdek ular ortasidagi munosabatlar tartibi, axborot kabi boshqarishning tashkiliy unsurlari boshqarish tizimini tashkil qiladi. 26 Boshqarish tizimini turli miqyoslarga bolish mumkin masalan: butun xalq xojaligini tarmoqlarni va mamlakat tumanlarini boshqarish, xar bir tarmoq va tumanlar tasarufidagi korxonalarni boshqarish, korxonalar ichidagi bolimlarni sexlar, uchastkalar va xokazolarni boshqarish. Oz navbatida, butun xalq xojaligini boshqarish ham uni tarmoq, birlashma va korxona darajalaridagi ierarxik bosqichlar miqyosida amalga oshiriladi. Xalq xojaligi tizimi bir necha tarmoqlardan iborat kichik tizimga, u esa oz navbatida bir necha birlashmalardan iborat kichik tizimga bolinadi. birlashma ham bir necha korxonalardan tashkil topadi11. Bu ierarxik tizimda korxona xalq xojaligining birlamchi yacheykasi bolib hisoblanadi. Miqyos jixatdan bu boginlarni quyidagicha ranjirlash mumkin: X/X > T > B > K Boshqarish maqsadi, funksiyalari va vazifalari boshqarish strukturasini aniqlovchi eng dastlabki belgilardan hisoblanadi. Boshqarishning tashkiliy strukturasi boshqarish oldida turgan vazifalarni muvaffaqiyatli hal etishga yordam beradigan qilib tuzilishi kerak. Shu nuqtai nazardan bu struktura quyidagi talablarga javob berishi lozim: Boshqarish strukturasida bogin va bosqichlar soni optimal bolishi kerak. Bogin va bosqichlar sonining asossiz kopayib ketishi: boshqaruv apparatini saqlash harajatlarining ortib ketishga, axborotlarning otish yoli va vaqtining chozilib ketishiga, boshqarishda paralelizm va takrorlanishlarning vujudga kelishiga, boshqarishda mas‘uliyatsizlik unsurlarining tugilishiga va pirovardda boshqaruv samarasining pasayishiga olib keladi. Boshqarish strukturasi boshqarish apparatining operativ ishlashini ta‘minlashi lozim. Shunday qilib, boshqarish strukturasi qanchalik mukammal bolsa, ishlab chiqarish jarayoniga ta‘sir otkazish shunchalik samarali amalga oshiriladi. Boshqarishning quyidagi asosiy tashkiliy strukturalari turlari ma‘lum: chiziqli struktura, chiziqli-shtabli struktura, funktsional struktura, chiziqli funktsional struktura, dasturli maqsadli struktura, boshqarishning matritsali strukturasi. Chiziqli struktura boshqarish strukturasining eng sodda turi bo‗lib, u 27 quyidagi korinishga ega. Bunda boshqarishning hamma funksiyalari korxona rahbari (1) qolida toplanib, barcha qoyi raxbarlar (A,B,V) va ishlab chiqarish yacheykalari (A1,A2;B1, B2; V1,V2) unga boysinadi. Har bir rahbar o‗ziga ishonib topshirilgan bolinma faoliyatini yakkaboshchilik asosida boshqaradi va hamma zarur qarorlarni mustaqil ravishda qabul qiladi.Bo‗sinuvchi xodimlar faqat ozlarining bevosita rahbarlarining farmoyishlarini bajaradilar. Yuqori turuvchi rahbar xodimlarga ularning bevosita boshlig‗ini chetlab murojaat qilmasligi kerak.