Mavzu: korxonaning moddiy resurslar bilan ta'minlanganlik tahlili. Reja: kirish

Material resurslardan foydalanish samaradorligi va ularni ishlab chiqarish xajmiga ta’sirini tahlili

Innovatsion faoliyatga ta’sir o‘tkazuvchi omillar boshqaruv darajasiga ko‘ra quyidagicha tasniflash mumkin.
Shu bilan birgalikda materiallardan foydalanish samaradorlik ko’rsatkichlarini material qaytimi va material sig’imi ko’rsatkichlari ifodalaydi. Material qaytimi ko’rsatkichini aniqlash uchun korxonada yil davomida ishlab chiqarilgan tovar mahsuloti qiymatini material xarajatlar qiymatiga taqsimlanadi. Material sig’imi ko’rsatkichi buning aksi bo’lib material xarajatlar qiymatini korxonaning yil davomida ishlab chiqarilgan tovar mahsuloti qiymatiga taqsimlash yo’li bilan aniqlanadi. Buni tavsiflaydigan bo’lsak ushbu ko’rsatkich korxonada yil mobaynida ishlab chiqarilgan tovar mahsulotining har bir so’miga qancha material xarajatlari sarflanganligini ko’rsatadi.
Materiallar xarajati koeffitsiyenti - haqiqiy sarflangan materiallar xarajatini biznes rejadagisi haqiqiy ishlab chiqarish hajmiga korrektirovka qilingan ko’rsatkichga nisbatini ifodalaydi. Bu ko’rsatkich ishlab chiqarish jarayonida materiallar sarfidan iqtisod (yoki ortiqcha sarf)ga erishganligini ifodalaydi. Bu koeffitsiyent 1 dan katta bo’lsa moddiy resurslardan samarali foydalanilganligini bilish mumkin.
Material sig’imini alohida ko’rsatkichlari moddiy resurslarning ayrim turlaridan samarali foydalanishni xarakterlaydi. Ular qatoriga yoqilg’i sig’imi, material sig’imi, xom-ashyo sig’imi kabi ko’rsatkichlarni kiritish mumkin. Odatda material sig’imini o’zgarishiga bir qator omillar ta’sir etadi.
Bozor munosabatlarining shakllanishi sharoitida xo'jalik faoliyatini tahlil qilish korxonalarning yanada iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga, ularning moliyaviy holatini mustahkamlashga qaratilishi kerak. Buning uchun iqtisodiy tahlilni fan sifatida doimiy ravishda rivojlantirish, uning metodologiyasini takomillashtirish, kompyuterlarning tahliliy ishlarini amaliyotga keng joriy etish, ma'lumotlarni yig'ish va qayta ishlashning boshqa eng yangi texnik vositalari, iqtisodiy, matematik va boshqa ratsional tadqiqot usullaridan foydalanish talab etiladi. iqtisodiy jarayonlar. Tahliliy ishlarning ilg'or tajribalarini o'rganish, umumlashtirish va ulardan foydalanish iqtisodiy faoliyatni tahlil qilishning nazariy darajasining oshishiga yordam beradi.
Boshqarilmaydigan omillar (yoki berilgan) - bular, korxona innovatsion
faoliyatiga, boshqaruv qarorlarini qabul qilinishiga ta’sir o‘tkazmaydigan omillar.
Bilvosita boshqariladigan omillar - bular, korxona innovatsion faoliyatiga ta’siri natijalari boshqaruv qarorlarining qanday qabul qilinishi, tashqi omillar ta’siri bilan bog‘liq.
Korxona innovatsion faoliyati rivojlanishiga bilvosita boshqariladigan omillarning ta’siri innovatsion loyihalarga ta’sir o‘tkazuvchi moliya institutlarining qabul qiladigan boshqaruv qarorlarini, innovatsiyalar sohasida davlat siyosatining innovatsiyalarni targ‘ib etishda manfaatdorlar sanoat tizimlari bilan bog‘liq (bank sohasi, davlat investorlar va boshq.).
Korxona faoliyati iqtisodiy va moliyaviy samaradorligini oshirish yo’llari ilmiy va texnologik taraqqiyotni joriy qilishni, shu jumladan texnologiya va texnologiyalarning so'nggi ilmiy yutuqlari asosida ishlab chiqarish fondlarini inqilobiy qayta jihozlashni o'z ichiga oladi. Texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni jalb qilish, texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni jalb qilish mehnat unumdorligini oshirishni sezilarli darajada oshiradi.
Korxona faoliyati iqtisodiy samaradorliginisamaradorligini oshirish – korxona rahbariyatining doimiy vazifasidir. Bu vazifani yechish amaliyotda quyidagi omillar bilan bog’liq bo’ladi:
- bozor talablariga javob beruvchi yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishda eng kam xarajatlar bilan ishlab chiqarishning maksimal hajmini ta‘minlovchi, optimal ishlab chiqarish jarayonini tanlash;
- iste‘molchilar talabini qondirishga yo’naltirilgan mahsulotni sotish va yuqori daromad (foyda) olish;
- aylanma vositalarni tejash imkoniyatini yaratuvchi optimal ishlab chiqarish zahiralarini yaratish.
Bozor sharoitlarida korxona xo’jalik faoliyati samaradorligining umumlashtiruvchi yoki mezon ko’rsatkichi sifatida rentabellik yoki kapitalning daromadliligini qabul qilish mumkin. Nisbatning kattalashishi mehnat, moliya, texnologiya va moddiy resurslaridan unumliroq foydalanishni anglatadi. Chunki aynan ular ishlab chiqarish hajmi va xarajatlari, mahsulot bahosiga ta‘sir o’tkazadi. Xo’jalik faoliyati minimal xarajatlar bilan yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan joylarda samaraliroq bo’ladi.
Korxona faoliyati iqtisodiy samaradorligini oshirish, xo’jalik yuritishning bozor tizimi hamda har qanday davrning muhim talabidir. Samaradorlik istalgan korxonaning iqtisodiy barqarorligi va faoliyat yuritish qobiliyatini aks ettiradi. Har qanday ishda, jumladan, korxonalar faoliyatida samaradorlikning, ijobiy natijalarning mavjud bo’lmasligini, obrazli qilib aytganda, ovoragarchilik, vaqt, kuch va resurslarni yo’qotish bilan izohlash mumkin. Fan-texnika taraqqiyoti korxonalarning ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini oshirishda muhim omil bo’lib kelgan va hozirda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Mazkur omildan quyidagi yo’llar bilan foydalanish mumkin:
- ishlab chiqarish va mehnatni mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish hamda majmua ravishdagi mexanizatsiyalashtirish;
- asosiy texnologik jarayonlarni robotlashtirish;
- progressiv, mehnat hamda resurslarni tejashga yo’naltirilgan texnologik jarayonlarni amaliyotga kiritish va ulardan keng foydalanish;
- xom ashyo va materiallar (mehnat predmetlari) zamonaviy turlarini yaratish va ulardan foydalanish;
- ishlab chiqarishni tashkil qilish, rejalashtirish va boshqarish jarayonlarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan, hisoblash texnikasidan foydalanish;
- ishlab chiqarish va mehnatni ilmiy tashkil qilish. Amaliyotda fan-texnika taraqqiyotining, jumladan, uning tarkibiy qismlarining ahamiyati va rolini inkor qiluvchi yoki tushunmovchi korxonani topish amrimahol. Biroq ushbu omilni amalga oshirish uchun faqatgina xohish va istaklarning o’zigina etarli emas. Buning uchun birinchidan, fan-texnika taraqqiyotining ayni paytda zarur bo’lgan yo’nalishlarini izlash va aniqlash, ikkinchidan, pul mablag’larini va boshqa zarur bo’lgan resurslar (investitsiyalar) izlab topish, uchinchidan, zamonaviy ilmiytexnikaviy ishlamalarga ixtisoslashgan ilmiy-tadqiqot institutlari, konstruktorlik, texnologik va boshqa ilmiy muassasalar bilan kerakli aloqalarni “bog’lash”, to’rtinchidan, o’z ilmiy-texnikaviy maqsadlarining samaraliligini hisoblab chiqish talab qilinadi. Fan-texnika taraqqiyoti so’nggi paytlargacha evolyusion ravishda rivojlanib kelmoqda edi. Asosiy e‘tibor amaldagi texnologiyalarni takomillashtirish, mashina va uskunalarni qisman zamonaviylashtirishga qaratilgan edi. Bunday chora - tadbirlar ma‘lum bir cheklangan natijalarga olib kelardi. Yangi texnikalarni ishlab chiqish va amaliyotga kiritishdan manfaatdorlik talab darajasida emasdi. Ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning xorijiy progressiv texnologiyalari “ekspluatorlik belgisi” sifatida, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashtirish esa ishsizlikning asosi sifatida qabul qilinar edi. Xorij tajribalariga kapitalistik tajriba deb qaralardi hamda bu tajribalarning keng tarqalishiga yo’l qo’yilmas edi. Bozor munosabatlari shakllanayotgan hozirgi sharoitlarda, chuqur sifat o’zgarishlari, tamoyillari yangi texnologiyalar va so’nggi avlod texnikasiga o’tish, iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini fan va texnikaning eng yangi yutuqlari asosida qayta qurollantirish zarur. Shu bilan bir qatorda olimlar, konstruktorlar, muhandis va ishchilarning ijodiy ruhda mehnat qilishlari uchun iqtisodiy va ijtimoiy manfaatdorlikni yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, Yaponiya korxona va firmalarida ijodiy guruhlar, sifat guruhlari tashkil qilingan, ya‘ni fan-texnika taraqqiyoti bilan uzviy bog’liq bo’lmish universitetlar, ilmiy markaz va laboratoriyalar bilan aloqalar rivojlantirilmoqda. Yaponiyaning bugungi kunda robotlar hamda zamonaviy texnika va texnologiyalarning boshqa turlarini yaratishda birinchi o’rinlarda turishi ham bejiz emas. Korxonalar ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirishning muhim omillaridan yana biri sifatida mavjud ishlab chiqarish salohiyati - asosiy va aylanma fondlar, ishchi kuchidan tejamkorlik asosida, iloji boricha unumliroq foydalanishni ko’rsatish mumkin. Bundan tashqari ularga buyumlashgan mehnat sarflanganligi, ya‘ni korxonaning bugungi egalaridan tashqari avvalgi avlod vakillarining ham mehnati mavjudligi bilan izohlash mumkin.. Xuddi shu omillar guruhida iqtisodiy hisoblash va moddiy javobgarlikni va boshqa sezgir iqtisodiy rag'batlantirish va boshqa sezgirlik va boshqa sezgir xo'jaliklarning bir nechta omillari keng qo'llaniladi. Korxona iqtisodiyotini faollashtirishda alohida o'rin, ma'lum bir foydalanuvchini kamaytirish mahsulot sifatini yaxshilashga tegishli. Bu vazifa doimiy e'tibor va nazorat qilish, har bir mehnat jamoasi faoliyatini baholashning asosiy omili bo'lishi kerak. Sanoat korxonasining moliyaviy natijalarini tahlil qilish, daromad o'sishi va korxonada rentabellik asosida, ushbu bo'limda tezis Siz ba'zi xulosa qilishingiz mumkin sanoat korxonasi Quyidagi foyda o'sishiga, shuningdek rentabellik darajasida foyda oshishi mumkin:
Mahsulotni ishlab chiqarish va joriy etish, daromadlar va yangi investitsiyalar ko'payish orqali;
Ba'zi bir ilg'or ishlab chiqarish usullarini joriy etish (chiqindilarni chiqindilarnisiz ishlab chiqarish, xom ashyoni qayta ishlash, boshqa sanoat va ishlab chiqarish uchun chiqindilarni qo'llash) hisobiga kamayishi;
Ko'proq qidirish qulay ta'minoterlar, xom ashyo va materiallarni saqlash va tashish uchun yuqori sifatli uskunalar, ularning xizmatlari narxlari, xom ashyo, vijdonan importi chastotasi;
Mahsulotlar narxini pasaytirish orqali mahsulot sifatini oshirish.
Albatta, bu yangiliklar xarajatlarning ko'payishiga olib keladi, ammo oxir oqibat to'lovlarni amalga oshiradi va haqiqiy foyda keltiradi. Bundan tashqari, qisqa va o'rta muddatli va uzoq muddatli davrda qo'llanilishi mumkin bo'lgan korxona faoliyati iqtisodiy natijalarni takomillashtirish uchun bir qator takliflar kiritish mumkin:
Korxonani boshqarishni takomillashtirish va shu bilan menejment xodimlarining narxini pasaytirish; Asl sifatini yo'qotgan mahsulotlarni o'z vaqtida tugatish; Samarali amalga oshiring narx siyosatixaridorlarning ayrim toifalariga nisbatan farqlanadi, ya'ni doimiy mijozlar, mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish bilan shug'ullanadigan firma kabi chegirmalar tizimini ishlab chiqish;
Uskunalar ishini muntazam ravishda nazorat qilish va sifatni kamaytirish va etishtirishning oldini olish uchun o'z vaqtida tuzatishni ta'minlash;
Yangi uskunalarni foydalanishga topshirish bilan, kadrlar tayyorlash uchun ularning malakasini oshirish uchun kadrlar tayyorlash uchun kifoya qilish (korxonaning hisobidan yoki katta chegirmalar bilan, ammo undan keyingi hujjatlar bilan), uni oldini olish uchun etarli past malaka tufayli taqsimlash;
Xodimlarni malakasini oshirish;
Xom va xom ashyo, ishlab chiqarish usullarini, shunda ularning tegishli axloqiy va moddiy reklamalaridan oqilona foydalanish bo'yicha takliflar berish imkoniyati;
Asosiy natijalarga chambarchas bog'liq bo'lgan xodimlarni rag'batlantirish uchun samarali tizimni ishlab chiqish va joriy etish iqtisodiy faoliyat korxonalar va resurslarni tejash;
Ishchilarning huquqbuzarlik tizimlarini buzish yoki mehnat yoki texnologik intizomda foydalanish;
Jamoadagi moddiy muhitni (dam olish va bo'shatish xonasi, to'kish xonasi, sog'lomlashtirish va boshqa) ishlab chiqishga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish; bu esa mehnat unumdorligining oshishiga ta'sir qiladi;
Ishchilarning eng katta ish qobiliyati va aksincha, kunning eng katta ish qobiliyati uchun foyda keltiradi;
Ijtimoiy so'rovlarni muntazam ravishda o'tkazib, ishchilarning xohish-istaklari, bu unumdorlikning ko'payishi bilan birga kelishni davom ettiradi;
Korxonaning ixtiyorida qolgan taqdirda, barcha soliqlarni to'laganidan keyin o'n uchinchi daromadli to'lovni to'lash uchun xodimlarni tashkil etish;
Sayohat chiptalarini sotib olish, ta'til uylarida, sanatoriyalar, sog'liqni saqlash idoralarida sayyohlik chiptalarini, sanatoriyalar, sog'liqni saqlash idoralarida vaucherlarni qisman to'lovlarni amalga oshirish;
Oqilona taklifni tayinlash uchun xodimni korxonani boshqarishda ishtirok etish huquqini ta'minlash;
Xom-ashyo va tayyor mahsulotni saqlash va tashish uchun sharoitlar ustidan doimiy nazorat.
Korxonaning hozirgi faoliyatida nisbatan, nisbatan kichik miqyosda, nisbatan kichik va tezda to'lanadigan tashkiliy va texnik tadbirlarni amalga oshirish zarurati. Bunday tadbirlarning asosiy maqsadi ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun kamaytirildi. Har bir korxona katta muammolar to'plami to'g'risida qaror qabul qiladi: ishlab chiqarilgan mahsulotlar nomenklaturasini aniqlash; ushbu mahsulot bilan qaysi bozor yoki uning segmentiga borish; Tovarlarni ishlab chiqarish va sotish uchun qanday texnologiyalar; qaysi manbalarning tarkibi zarur va mehnat, moddiy va moliyaviy resurslarni qanday tarqatish kerak; Ma'lum bir davr uchun korxonaga, ayniqsa sifatli va texnik xususiyatlar tovarlar, ishlab chiqarish va sotish samaradorligi va boshqalar.
Mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish hajmi o'zaro bog'liq ko'rsatkichlardir. Cheklangan ishlab chiqarish qobiliyatlari va cheksiz talabning sharoitida sotuv hajmini oshirishga ustuvor ahamiyat beriladi, bu sotishni aniqlaydi. Ammo bozor to'yingan va raqobat sotilib, savdo-sotiqni keltirib chiqarmaydi, ammo aksincha, sotuvlar rivojlanishining asosidir ishlab chiqarish dasturi. Kompaniya faqat ushbu tovarlarni ishlab chiqarishi va amalga oshirishi mumkin bo'lgan hajmda.
Mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishning o'sish sur'ati, uning sifatini yaxshilash, korxona, iqtisodiy faoliyatning iqtisodiy faoliyati, daromadlari va rentabelligi narxiga bevosita ta'sir qiladi. Uning faoliyat ko'rsatib, kompaniya ko'pincha rivojlanishni rivojlantirish muammolarini hal qilishi kerak. Bunday rivojlanishning asosiy maqsadi doimo ishlab chiqarilgan mahsulotlar savdo hajmining o'sishi, bozorga ehtiyoj seziladi va qo'shimcha miqdordagi daromad olishadi. Bunday tadbirlarni joriy etish uchun zarur resurslarni sotib olishning haqiqiy imkoniyatlarini aniqlash uchun ushbu turdagi mahsulotni o'rganish kerak.
Savdo xodimlarining ishining samaradorligini oshirish uchun tashabbuskorlik va ichki intizomga ega bo'lishi kerak, chunki uning o'zi o'zi uchun harakat dasturi va uni bajarish kerak.
XULOSA
Iqtisodiyotimizning hozirgi rivojlanish bosqichida va kelajakda hal qiluvchi omillar mehnat unumdorligining o'sishini ta'minlaydigan, iqtisodiy resurslardan foydalanish samaradorligini oshiruvchi omillardir. Tahlil qilishda bu omillarga alohida e'tibor qaratish lozim. Ammo qo'shimcha ishlab chiqarish va boshqa resurslarni jalb qilish orqali iqtisodiyotning rivojlanishini ta'minlaydigan keng ko'lamli omillarni o'rganishni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi.
Faoliyat doirasiga ko'ra, omillar butun xalq xo'jaligida, o'ziga xos, iqtisodiyotning alohida tarmoqlarida yoki alohida korxonalarda harakat qiladi.
-iqtisodiy - moliyaviy resurslar bilan kam ta’minlanganlik, davlat tomonidan kam moliyalashtirilish, innovatsiyalarni targ‘ib qilishga yuqori sarf-harajatlar, iqtisodiy xavfning yuqori darajasi, innovatsiyalar qaytimlarining uzoq muddati;
-ishlab chiqarish - malakali kadrlar yetishmasligi, yangi texnologiyalar, sotish bozorlari to‘g‘risida zarur ma’lumotlarning yo‘qligi, tashkilotning innovatsiyalarni tezda qabul qila olmasligi, boshqa tashkilotlar, korxonalar va ilmiy tashkilotlar bilan hamkorlikni yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi yoki yo‘qligi;
-boshqa omillar - innovatsion mahsulotga iste’molchilar tomonidan past narxdagi talab, innovatsion faoliyatda yetarlicha qonuniy va meyoriy-huquqiy asoslarning, tartibga solishning yo‘qligi, davlat tomonidan innovatsion faoliyatni yetarlicha rag‘batlantirilmasligi, sust rivojlangan innovatsion infratuzilma, texnologiya bozorida rivojlanishning yo‘qligi.
A.A. Bovin esa tashkilotning innovatsion muhitiga quyidagi ta’sir o‘tkazuvchi omillarni keltirib o‘tadi va tahlil qiladi:
-ijtimoiy infratuzilma (ishchilarning ta’lim, tibbiy va madaniy inshootlardagi
xizmatlardan foydalanish imkoniyati);
-aloqa sohasi (aloqa, axborot resurslaridan foydalanish imkoniyati mavjudligi);
-tabiiy - geografik sharoitlar (transport, moddiy-texnik, energiya, yoqilg‘i va xomashyo resurslarining mavjudligi);
-texnologik va ilmiy-texnik soha (ishlanmalar bozorining mavjudligi, ilmiy- tadqiqot institutlari va boshqalarning mavjudligi);
-iqtisodiy va moliyaviy soha (innovatsion faoliyatni davlat tomonidan milliy va mintaqaviy darajada qo‘llab-quvvatlanishi, innovatsion ishlanmalardan manfaatdor investorlarning mavjudligi);
-siyosiy-huquqiy soha (innovatsion va ilmiy-texnik sohani huquqiy tartibga solishda milliy, mintaqaviy reja va dasturlarning mavjudligi);
-xo‘jalik yuritishning strategik qamrovi (bozorning muayyan segmentida
innovatsiyalarning paydo bo‘lish tezligi);
-mehnat resurslari bozori.
Bizning fikrimizcha, keltirilgan tasniflar, korxona innovatsion faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarning faqatgina kichik bir qismini qamrab olgan. Shuni ta’kidlash joizki, ilmiy adabiyotlarda innovatsion faoliyatga bevosita ta’sir o‘tkazuvchi omillar aniqlangan emas.
Tadqiqotimizning asosiy maqsadi korxona innovatsion faoliyatiга ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tasniflash asosida sanoat korxonalari faoliyatini mintaqa iqtisodiyoti samaradorligiga ta’sirini aniqlash. Fikrimizcha, korxona innovatsion faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni bir qator belgilariga ko‘ra tasniflash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Amalga oshirilgan tadqiqotlar natijasida boshqaruvchanlik darajasiga ko‘ra korxona innovatsion faoliyatiga ta’sir o‘tkazuvchi omillarning quyidagi tasnifiy belgilari taklif qilin mumkin.
Kelib chiqish manbalariga ko‘ra, omillar tabiiy-iqlimiy, ijtimoiy, moliyaviy- iqtisodiy, sanoat-texnologik, ilmiy-texnik va tashkiliy-boshqaruv guruhlariga bo‘linadi.
Tabiiy-iqlimiy omillar sanoat korxonalari innovatsion faoliyati natijalariga katta ta’sir o‘tkazadi. Mintaqada joylashgan sanoat korxonalari innovatsion faoliyati rivojlanishi va innovatsion faoliyatning o‘sishiga suv ta’minoti, qulay iqlim, ish sharoitlar va yirik yoqilg‘i va xom-ashyo manbalarining mavjudligi katta hissa qo‘shadi.