Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan lug‘at ishini olib borishning mazmuni

O‘yin mashqining borishi. Tarbiyachi bolalar oldiga 2 – 3

juft buyumlar tasviri tushirilgan suratlarni qo‘yib chiqadi va

shunday tushuntiradi: “Har bir juft suratda bir xil nomdagi

buyumlar tasvirlangan: ko‘ylaklar, baliq, fartuklar va boshqalar.

Ammo bu buyumlar bir-biridan nimasi bilandir farq qiladi. Hozir

shular haqida gaplashamiz. Bitta buyum haqida men gapirib

beraman, xuddi shunday ikkinchi buyum haqida men kimni

chaqirsam, shu bola gapirib beradi. Buyumlar haqida navbatmanavbat

shunday gapirib beramiz. Agar men o‘zimdagi buyumning

rangini aytsam, siz ham oldingizdagi buyumning rangini aytasiz,

agarda men buyumning qanday shaklda ekanligini aytsam, siz

ham buyumingizning shaklini aniqlab aytishingiz kerak”. Bir

bolani chaqirib, unga ko‘ylak haqida gapirib berishni taklif etadi.

T a r b i y a c h i. Mening qo‘limdagi suratda ko‘ylak

tasvirlangan.

B o l a . Mendagi suratda ham ko‘ylak tasvirlangan.

T a r b i y a c h i. Mendagi ko‘ylakning yenglari uzun. U

qish, kuz fasllari uchun mo‘ljallangan.

B o l a . Mendagi ko‘ylakning yenglari katta, bahor va yoz

fasllari uchun mo‘ljallangan.

T a r b i y a c h i. Mendagi ko‘ylak katak-katak matodan.

B o l a . Meniki yo‘l-yo‘l.

T a r b i y a c h i. Ko‘ylakning bitta cho‘ntagi bor, u

ko‘krakning chap tomoniga o‘rnatilgan va h.k.

O‘yindan o‘rta guruh bolalarni hikoya qilishga o‘rgatishda,

bola bilan yakkama-yakka ishlashda ham foydalaniladi.

Tarbiyachi boshqa bir bolaga birgalikda baliq haqida gapirib

berishni taklif etadi.

T a r b i y a c h i. Mening balig‘im qizil rangda.

B o l a . Mening balig‘im ko‘k rangda.

T a r b i y a c h i. Mening balig‘imning dumi uzun.

B o l a . Mening balig‘imning dumi kalta.

Shu tariqa boshqa buyumlar ham taqqoslanadi. Yuqorida

bayon etilgan ta’limiy o‘yinlardan tashqari bolalar lug‘atini

faollashtirishga yordam beruvchi buyum yoki suratlar bilan

tashkil etiladigan juda ko‘p o‘yinlar mavjud. Masalan, “Nima bir

xil, nima har xil?”, “Kimga nima kerak?”, “Do‘konda”, “Sayohat” va hokazo. Ta’limiy o‘yinlardan tashqari ko‘rgazmali qurolsiz o‘tkaziladigan so‘zli mashq va o‘yinlar o‘tkaziladi. So‘zli o‘yin mashqlarining maqsadi boshlovchining (o‘yinni olib boruvchining) javobiga tez va aniq so‘z topib aytishdir. Bu mashq va o‘yin katta guruhlarda o‘tkaziladi. Mashqlar qisqa muddatli (5 – 10 daqiqali) bo‘lib, nutq o‘stirish mashg‘ulotining bir qismi sifatida rejalashtiriladi. Dastlabki mashg‘ulotda o‘yin

sekinlashgan sur’atda o‘tkaziladi, chunki tarbiyachi bolalar

javobini tez-tez to‘g‘irlashiga to‘g‘ri keladi, kerakli so‘zlarni aytib beradi, tushuntiradi.

Keyinchalik bu mashq o‘yin shaklini oladi, bunda endi

o‘yinchilar xato qilganlari uchun o‘yindan chetlashtiriladi,

aksincha, yaxshi javoblari uchun rag‘batlantiriladi. Bunday

o‘yinlarda o‘yin boshlovchi koptok yoki ro‘molchadan

foydalanib, o‘yin ishtirokchilaridan biriga javob berish uchun uni otadi. O‘yin boshlovchi rolini avval tarbiyachi bajaradi, o‘yin takroran o‘ynalganda esa boshlovchi bolalardan tayinlanadi. Bu

mashq va o‘yinlar tarbiyachidan uzoq tayyorgarlikni talab

qilmaydi, u juda osonlik bilan nutq o‘stirish mashg‘ulotining

tarkibiga kiritiladi. Masalan, “Kim nima qiladi?” mashqi (fe’llarni faollashtirish uchun)da: oshpaz – pishiradi, qovuradi, qaynatadi;

shifokor – davolaydi, issiq o‘lchagich (gradusnik) qo‘yadi,

tekshiradi va hokazolar. “Buni kim bajaradi?” (otlarni tanlash

uchun): mashinani boshqaradi – haydovchi; poyezdlarni

boshqaradi – mashinist; ko‘chani supuradi – farrosh kabi. “Buni

nima bilan bajaradilar”: yozadilar – qalam, ruchka bilan;