Mavzu Moddiy nuqta dinamikasi Reja: Moddiy nuqta dinamikasi

Mavzu-2. Moddiy nuqta dinamikasi
Reja:

1. 
   Moddiy nuqta dinamikasi.
   
2. 
   N’yutonning birinchi qonuni va inersial sanoq sistemalari.
   
3. 
   N’yutonning ikkinchi qonuni–harakat tenglamasi. Kuch. Маssа. Impul’s.
   
4. 
   N’yutonning uchinchi qonuni.
   
5. 
   Tabiatda kuchlar.
   
6. 
   Inersiya markazi. Inersiya markazi harakati haqidagi teorema.
   

1. 
   Moddiy nuqta dinamikasi
   

Kinematika jismlar harakatini uning kelib chiqish sabablarini e’tiborga olmay o‘rganadi.
Dinamika esa jismlar harakatini uning kelib chiqish sabablarini bilgan holda o‘rganadi. Dinamika asosida Nyuton qonunlari yotadi.

2. 
   N’yutonning birinchi qonuni va inersial sanoq sistemalari.
   

Jism o’zining tinch holatini yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini tashqaridan boshqa jismlar ta’sir etmagunicha saqlab qoladi .

Jismlarning o‘zini tinch holati yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini saqlab qolish xususiyati, jismlarning inertsiya xususiyati deb ataladi.
Shuning uchun, Nyutonning birinchi qonuni, inertsiya qonuni deb ham ataladi.
Mexanik harakat nisbiydir va uning xususiyatlari sanoq tizimiga bog‘liq bo‘ladi. Nyutonning birinchi qonuni istalgan sanoq tizimida bajarilavermaydi, shuning uchun bu qonun bajariladigan sanoq tizimlari inertsial sanoq tizimlari deb ataladi.
Boshqa sanoq tizimlariga nisbatan o‘zining tinch holatini yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini saqlayoladigan sanoq tizimlari inertsial sanoq tizimlari bo‘la oladi.
Koordinata boshi Quyosh markaziga joylashgan geliotsentrik sanoq tizimini juda katta aniqlik bilan inertsial sanoq tizimi deb hisoblash mumkin. Uning koordinata o‘qlari o‘rganiladigan planeta yoki yulduzlarga yo‘naltirilgan bo‘ladi.
Xuddi shuholat uchun, Yer bilan bog‘langan sanoq tizimi inertsial sanoq tizimi bo‘la olmaydi, chunki Yer nafaqat Quyosh atrofida, hattoki o‘zining o‘qi atrofida ham aylanishini hisobga olish zarur. AmmoYerdagi mexanikaviy harakatlar uchun Yer bilan bog‘liq bo‘lgan sanoq tizimini inertsial sanoq tizim deb hisoblash mumkin.
Tajribalardan ma’lumki, bir xil ta’sir ostida turli jismlar o‘zining harakat tezligini bir xil o‘zgartirmaydi, boshqacha qilib aytganda, har xil tezlanish qiymatlariga ega bo‘ladilar.
Tezlanish faqat ta’sir kuchiga bog‘liq bo‘lmay, jismning o‘zini xususiyatiga, ya’ni massasiga ham bog‘liqdir.
Jismning massasi – materiyaning asosiy xususiyatlaridan biri bo‘lib, uning inertsial vagravitatsiyaviy xususiyatlarini belgilaydi.
Inertsial massa jismi nertligining o‘lchov birligi bo‘lib, inertlikni o‘zi esa, jismning o‘z holatini saqlab qolish xususiyatidir.
Nyutonning birinchi qonunidagi ta’sirni ta’riflash uchun kuch
Tushunchasini kiritish zarurdir. Tashqi kuch ta’sirida jism o‘zining harakat tezligini o‘zgartiradi, tezlanishga ega bo‘ladi yoki o‘zining shakli va o‘lchamlarini o‘zgartirishi mumkin – deformatsiyalanadi. Demak kuch ikki xil ta’sirga egadir: dinamik va statik.
Vaqtning har bir belgilangan momentida, kuch o‘zining qiymati, fazodagi yo‘nalishi va qaysi nuqtaga qo‘yilgani bilan xarakterlanadi.
Shunday qilib , kuch vektor kattalik bo‘lib, berilgan jismga boshqa jism yoki maydonlarning mexanikaviy ta’siri o‘lchovi bo‘la oladi.

3.