Mavzu: “Mutaxassislik fanlari ” Ko‘rishda nuqsoni bo‘lgan bolalar hayotining dastlabki yillaridagi rivojlanish xususiyatlarini aniqlab, rivojlantiruvchi usullarinini ishlab chiqish

Savol va topshiriqlar

1. 
   Tiflopedagogika fanining umumpedagogik va maxsus vazifalari nimalardan iborat?
   
2. 
   Tiflopedagogika fanining mavzu bahsi nimadan iborat?
   
3. 
   Tiflopedagogikaning asosiy vazifalarini ko‘rsating.
   
4. 
   Tiflopedagogika fani qaysi ilmiy fanlar bilan yaqin aloqada?
   

2-§ Tiflopedagogika fanining rivojlanish tarixi
Tiflopedagogika fanining rivojlanishi XVII asrlarga G‘arbiy Yevropa mamlakatlariga to‘g‘ri keladi. Ko‘rlar uchun dastlabki o‘quv muassasasi Tiflopedagogika fani asoschisi fransuz pedagogi V. Gayui tomonidan 1784 – yilda Parij shahrida tashkillashtirilgan. 18 -19 asrda ko‘rlar uchun bunday maktablar Buyuk Britaniyada, Avstraliyada , Germaniyada va AQSH da tashkil qilingan. Ko‘rlar uchun tashkil qilingan bunday maktablarda bolalar yozuv, o‘quv , hisob- kitob, eng oddiy hunarmadchilik va musiqaga o‘qitilgan . 19 asr o‘rtalarida ko‘rlar uchun o‘qish va yozishda L. Brayl tomonidan 1829 – yilda ishlab chiqilgan relefli , nuqtaviy shrift varianti tarqaldi. Ko‘rishda nuqsoni bo‘lgan shaxslar uchun yaratilgan. Ko‘p sonli relefli va relefli – nuqtaviy alifbodan L. Brayl shrifti o‘quv va yozuv uchun sonlarni belgilash va nota belgilari uchun eng samarali bo‘lib chiqdi.
Hozirda u ko‘rlar uchun kompyuter texnikasi va kalkulyatorlar uchun asosiy kod hisoblanadi. Ko‘pchilik xorijiy davlatlarda uning zaminida tez o‘quv ishlarini olib berish tashkillashtirilmoqda, chunki L. Brayl shrifti bo‘yicha yozish va o‘qish sog‘lom insonlarning o‘qish va yozishdan bir muncha sekinroqdir.
Rossiyada ko‘rlar uchun birinchi maktab 1807 – yilda Peterburg shahrida ochilgan. Tiflopedagogikaning rivojlanishi va ko‘rlar ta’limi tizimining Rossiyada tarqalishi K.K.Krot, A.I.Skrebitskiy va boshqalarning nomlari bilan bog‘liq . Ko‘zi ojizlar maktablarining bitiruvchilari umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining 3-4 guruhlari va hunarmandchilik tayyorgarligi hajmida ta’lim olingan. Ushbu muassasalarda ko‘zi ojiz bolalarning 4- 5% gina ta’lim olingan. Sobiq Sovet Ittifoqida ko‘zi ojiz bolalarning ta’lim olishi umumdavlat Halq Ta’limi tizimiga kiritilgan.
Rossiyada va xorijda sotsialistik Mehnat Qahramoni Lenin mukofati lauriati ( 1962 y) Davlat mukofoti luariati (1941y) akademik L.S. Pontreginning nomi mashhur 14 yoshligida ko‘rish qobiliyati yo‘qotib, u a’lo darajada o‘rta umum ta’lim maktabini bitirdi. So‘ngra MDUning fizika matematika fakultetini tugatdi. U tomonidan muhim ilmiy kashfiyotlar qilindi, matemanikaning yangi sohasi –topologik algebraga asos solindi. L.S. Pontregin – bir qancha fundamental ishlarni avtori , u tomonidan kommunikativ gruppalar nazariyasiga asos solindi. Hozirda L.S. Pontregin hizmatlarini juda yuqori qadrlab uni order va medallar bilan taqdirlandi.
Rossiya Fanlar Akademiyasining muhbir a’zosi A.G. Vitushkinning fanga qo‘shgan hissasi beqiyosdir. U 15 yoshida ko‘rish qobiliyatini yo‘qotadi. Ko‘rlar maktabini oltin medal bilan tugatib MDUning fizika – matematika fakultetiga o‘qishga kiradi. 26 yoshida Tabulirovaniya muassasalarining qiyinchiliklari ” monografiyasi “ uchun fizika- matematika fanlari doktori ilmiy darajasini oldi. 1967 –yilda “ Povariasion mnojestva i ix primeneniyu pri otsenke slojnosti algoritmov” ishlari uchun Davlat mukofoti oldi. Rus olimlari ichida tiflopedagogika fanining yorqin sahifalariga hissa qo‘shganlari mavjud.
Jumladan A.V. Birilev, A.M. Sherbinalardir.
Ayrimlar defektologiya sohasida kata muvaffaqiyatlarga erishdilar. Bunga Rossiya Fanlar Akademiyasining muhbir a’zosi, pedagogika fanlari doktori professor B.I. Kovalenko munosib namuna bo‘la oladi. Defektologiya tarixiga B.I. Kovalenko yorqin iste’dod sohibi sifatida kirgan. U Smolensk shahridagi ko‘rlar maktabida tarbiyachilikdan Leningrad pedagogika institutining tiflopedagogika kafedrasi mudiri vazifasigacha bo‘lgan murakkab yo‘lni bosib o‘tdi. U tomonidan ko‘r bolalar uchun avval boshlang‘ich, sakkiz yillik, so‘ngra o‘rta maktablar tashkillashtirish rejalari ishlab chiqildi. Uning fikrlari va g‘oyalari matematikadan rus tili, jismoniy ta’lim, ko‘rlar uchun qisqartirilgan yozuv uchun metodik qo‘llanmalar aks ettirilgan va bular minglab ko‘r bolalarning tarbiyachilari va tarbiyachilari uchun kundalik qo‘llanma sifatida foydalanilmoqda. O‘zining ilmiy- tashkilotchi metodik faoliyati uchun B.I. Kovalenko Mehnat Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlandi.
Tiflopedagogika tarixiga pedagogika fanlari doktori V.S. Sverlov ham kiritilgan. U bir qancha orginal ishlarning avtoridir. U 8 yoshda ko‘rish qobiliyatini yo‘qotdi, ko‘rlar maktabida o‘qidi. So‘ngra Leningrada LDUning geografiya fakultetiga o‘qishga kirdi. Kuzatuvchanlik, mantiqiy fikrlash, amaliy qobiliyat kabi hislatlarning majmuasi V.S. Sverlov tomonidan ko‘rlarning atrof olamda idrok etish muammolarini ishlab chiqishga ko‘mak berdi, tiflotexnika, ko‘rmaslik orqasidan nogironlik nafaqasiga chiqgan kishilarni ish bilan ta’minlash, ko‘rlar maktablari uchun globus va relef kartalar ishlab chiqishga yordam berdi.
Yuqorida nomlari zikr etilgan rus olimlari yoki horijiy davlat tiflopedagogika tarixiga salmoqli hissa qo‘shgan shaxslar talayginadir. Ularning fan sohasini yuksalishi uchun meros sifatida qoldirgan o‘lmas asarlari hozirda tiflopedagoglar, defektologlar uchun oltin qo‘llanmalar tariqasida foydalanib kelinmoqda.
O‘zbekiston Respublikasida, O‘rta Osiyoda yagona Nizomiy nomidagi TDPU Defektologiya fakultetida faoliyat yuritayotgan professor-tarbiyachilar, shuningdek, p.f.n. G.Berdiyev, K.Mamedov, R.Oxunov, o‘qit. N.A.Grigoryanslar tiflopedagogika sohasida salmoqli izlanishlar olib bormoqdalar. O‘zbekistonda ko‘zi ojizlar uchun mo‘ljallangan 1-maktab Toshkent shahrida 1929 yilda ochilgan. Hozirda Respublikamizning turli hududlarida ko‘r va zaif ko‘ruvchilar uchun mo‘ljallangan o‘quv muassasalari faoliyat yuritib kelmoqda.
Savol va topshiriqlar

1. 
   Tiflopedagogika fani haqida nimalarni ayta olasiz?
   
2. 
   Tiflopedagogika fanining predmetini ko‘rsating?
   
3. 
   Fanning asosiy vazifalarini sanab bering?
   
4. 
   Tekshirish metodlari bo‘yicha qayday ma’lumotlarni oldingiz?
   
5. 
   Tiflopedagogika fanining rivojlanishi qaysi davlatlarga to‘g‘ri keladi?