Ma’lumki, barcha tirik organizmlar tovush chiqarish qobiliyatiga ega. Buning sababi ularda tovush chiqarish apparati va eshitish organi mavjud. Lekin insonga xos bo’lgan nutq tovushlari bu ikki jihatdan tashqari, uchinchi ijtimoiy qiymat belgisiga ham ega. SHuning uchun ham nutq tovushlarining hosil bo’lishi murakkab jarayon hisoblanadi. Insondagi nutq tovushlarining hosil bo’lishi uning nafas olish va chiqarish faoliyatiga borib taqaladi.
Ma’lumki, barcha tirik organizmlar tovush chiqarish qobiliyatiga ega. Buning sababi ularda tovush chiqarish apparati va eshitish organi mavjud. Lekin insonga xos bo’lgan nutq tovushlari bu ikki jihatdan tashqari, uchinchi ijtimoiy qiymat belgisiga ham ega. SHuning uchun ham nutq tovushlarining hosil bo’lishi murakkab jarayon hisoblanadi. Insondagi nutq tovushlarining hosil bo’lishi uning nafas olish va chiqarish faoliyatiga borib taqaladi.
Bunda dastlab o’pkadan chiqayotgan havo bo’g’iz bo’shlig’idagi un paychalariga tegib uni tebratadi va natijada shu erda un (ovoz) hosil bo’ladi. Bo’g’iz yoki og’iz bo’shlig’ida to’siqqa uchrash-uchramasligi, tilning hamda lablarning turli pozisiyalarda turishi natijasida tovushlar har xil sifat va miqdor belgilariga ega bo’ladi.
Nutq tovushlarini hosil qilishda ishtirok etadigan a’zolar nutq a’zolari yoki nutq apparatini tashkil etadi. U quyidagilardan tarkib topgan.
1. Nafas apparati – o’pka, bronxlar, traxeya, ko’krak qafasi kabilardan iborat. Bu apparat a’zolari tovush hosil qilish uchun zarur bo’lgan havo oqimini boshqa a’zolarga etkazib beradi va havo manbai hisoblanadi.
1. Nafas apparati – o’pka, bronxlar, traxeya, ko’krak qafasi kabilardan iborat. Bu apparat a’zolari tovush hosil qilish uchun zarur bo’lgan havo oqimini boshqa a’zolarga etkazib beradi va havo manbai hisoblanadi.
2. Bo’g’iz bo’shlig’i – traxeyaning yuqori (kengaygan) qismi. Unda un paychalari, uzuksimon, qalqonsimon, cho’michsimon, ponasimon, shoxsimon tog’aylar mavjud. Bu apparatlardagi eng faol a’zolar un (ovoz) paychalaridir. Ularda 3 xil holat kuzatiladi: a) un paychalari tinch holatda to’rganda ularning oralig’i ochiq bo’ladi va ovoz hosil bo’lmaydi; b) ovoz paychalari tortilganda (taranglashganda) ular orasidagi ochiq bo’shliq yumiq holatga keladi, natijada havo oqimining yo’li to’siladi (fokus hosil bo’ladi) va havo oqimi taranglashgan ovoz paychalariga urilib davriy tebranishni yuzaga keltiradi. Bunday tebranish ovozni hosil qiladi. SHuning uchun bo’g’iz bo’shlig’i ovoz manbai hisoblanadi; v) ovoz paychalari bo’shroq tortilgan holatda shu paychalar orasida torroq bo’shliq yuzaga (yumuq fokus deyiladi) keladi. Havo oqimi shu bo’shliqdan sirg’alib, ishqalanib o’tadi, ammo un paychalarini tebranmaydi, natijada shovqin hosil bo’ladi. bu tovush pichirlab yoki shivirlab gapirganda qo’llaniladi.
