Mavzu: Obyektli ma’lumotlar bazasi haqida asosiy tushinchalar. Loyihalash, qayta ishlash va tadbiq qilish

3. Jadvallar oʻrtasida munosabat

Maʼlumotlar bazasi bir necha turdagi jadvallardan iborat boʻladi. Navbat bu jadvallar oʻrtasidagi munosabatlarni tahlil qilishga. Masalan, mijozlar va mahsulotlar, talabalar va darslar, oʻqituvchilar va oʻquvchilar oʻzaro qanday bogʻlangan? Ular oʻrtasidagi munosabat qay koʻrinishda boʻlishi kerak? Navbat shu savollarga javob berishga va munosabatlarni shakllantirishda.

Jadvallar oʻrtasidagi munosabatlar quyidagi 3 ta koʻrinishda boʻlishi mumkin:

One-to-one (birga-bir)

Jadvaldagi bitta qator (record) boshqa jadvaldagi bitta qatorga bog’langan bo’ladi. Bunday munosabat kamdan-kam uchraydi va umuman olganda bunday jadvallarni jamlab yuborish tavsiya qilinadi. Misol uchun quyida birinchi jadval mamlakat (country) ikkinchi jadval esa poytaxt (capital) haqida ma`lumotlarni saqlaydi. Bu ikki jadval esa birga-bir munosabat bilan bog’langan. Ya’ni, bitta davlatning bitta poytaxti bo’lishi mumkin, bitta poytaxt esa faqat bitta davlatga poytaxt bo’ladi.

Yuqorida aytganimizdek, bunday holatlarda poytaxt nomini davlatning attributi sifatida saqlagan afzal.

One-to-many (birga-ko’p)

Bunda bir jadvaldagi bitta qator (record) boshqa jadvaldagi bir nechta qatorlarga bog’langan bo’ladi. Masalan bitta mijoz bir nechta mahsulotlar xarid qilishi, bitta muallif bir nechta kitoblar chop etishi mumkin va hokazo. Bu munosabat one-to-many deb ataladi.

Bunday maʼlumotlar bazasini yaratishda, birinchi jadvaldagi birlmachi kalit, ikkinchi jadvalning attributi sifatida qo’shiladi. Yuqoridagi misolda Customers (mijozlar) jadvalidagi Customer ID birlmachi kalit hisoblanadi va bu kalit Customer Rentals (mijoz buyurtmalari) jadvalida ham mavjud. Mijozning ID raqamiga qarab, mijoz aynan qaysi mahsulotlarni olganini ko’rishimiz mumkin. Masalan, Andy ismli mijozning ID raqami 9003 va u kulrang bilan ajratilgan mahsulotlarni sotib olgan.

Many-to-many (ko’pga-ko’p)

Jadvaldagi bir nechta qatorlar, boshqa jadvladagi bir nechta qatorlar bilan bog’lanishi many-to-many munosabati deyiladi. Masalan, bitta talaba bir nechta fanlarga yozilishi mumkin, shu bilan birga bitta fanga bir nechta talaba yozilishi ham mumkin.

Afsuski, bunday munosabatni bevosita dasturlash murakkab (yoki ilojsiz). Shuning uchun bu ikki jadval o’rtasida bog’lovchi jadval yaratish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Misol uchun bizda mijozlar va mahsulotlar jadvali bor. Mijozlar istalgancha mahsulot sotib olishi mumkin, mahsulotlar esa istalgancha mijozga sotilishi mumkin. Ya’ni bu ikkisi many-to-many munosabatda.

MB shakllantirish uchun biz mijzolar va mahsulotlarni bog’lovchi, yangi xaridlar (yoki savat) jadvalini yaratamiz. Mijozlar ham mahsulotlar ham xaridlar jadvaliga one-to-many munosabatda bo’ladi. Yaʻni bitta mijoz istalgancha xarid qilishi mumkin va har bir xarid bir nechta mahsulotlardan iborat boʻladi.