Mavzu: Optik tizimlarning abratsiyalari

 = (v-v')t 
qiymatga egrilanadi, qalinlik ∆ ga nisbatan esa
ga teng bo‘ladi. Shunday qilib, agarda yassi parallel plastinkadan numi 
o‘tkaza turib, uning mos joyida defekt ∆ hosil qilib, to‘lqin frontining 
ixtiyoriy joyida nurni 
qiymatiga teng tezlashtirish mumkin:
∆=
(4.9)
Ko‘rinib turganidek, sferik ko‘zgudan akslangan to‘lqin 
S
1
 
sferaga 
nisbatan (4.8) ifoda orqali aniqlanadigan o‘zgaruvchan kattalikka 
kechikadi. Agarda kechikishni bartaraf etish lozim bo‘lsa, unda yassi 
parallel plastinkaning bir tomondagi sirtni
x =
(4.10)
ifoda orqali aniqlanadigan shaklga keltirish kerak bo‘ladi. Tenglama (4.10) 
korreksiyalovchi Shmidt plastinkaning
sathlaridan birini aniqlab beradi. Yassilikdan maksimal chetlashishi
(4.11)
ga teng, chunki 
h = D/2,

---

Kattaliklarning so‘nggisi korreksiyalovchi Shmidt plastinkasi
tayyorlanayotganda shishaning qanday qalinligi olib tashlanishi 
lozimligini ko‘rsatadi; 
m - 2 va D -
500 
mm
bo‘lganda u0,06 
mm
ga
;
yetadi.
j
Xuddi shu ko‘zguni parabolik shaklga keltirish uchun uning
chetlarini taxminan shunday qiymatga pasaytirish lozim bo‘lardi,
biroq paraboloidning eng yaqin sfera 
S
1
dan chetlashishlari 
D/4 0 9 6m
3
dan oshmaydi, ya’ni (4.11) dagidan 4 marta kichik bo‘ladi. Shunday
qilib, sferik aberrtasiyani bartaraf etishning sferik sirtni
parabolizatsiya qilish usuli amalda Shmidtning korreksiyalovchi
plastinkasini tayyorlashdan ko‘ra osonroqdir, so‘nggisini qilish
uchun, avv al yassi parallel plastinkani yasab, keyin unga hisoblangan
buzilishlami kiritish darkor.
Sferik ko‘zguning sferik aberratsiyasini bartaraf etishning
amalda osonroq usulini 1941-yilda D.D.Maksutov tomonidan taklif
etilgan. Menisk - ikkala sirtning egrilanishi deyarli bir xil bo‘lgan
linzadir, ya’ni C
1
≈ C
2
, shunda C
1
= C
2
- C
2
≈ 0, arzigulik
xromatizmni qo‘shmagan holda o‘zining sferik aberratsiyasi bilan
sferik ko‘zguning sferik aberratsiyasini kompensatsiyalaydi.
Hisoblash yo‘li bilan menisk sirtlarining egrilanishini va uning sferik
ko‘zguga nisbatan joylashuvini tanlab ko‘zguning fokusida optik
o‘qdagi aberratsiyasiz tasvimi hosil qilish mumkin.
Ko‘zgu yoki obyektivning bosh o‘qidan tashqarida hosil
bo'ladigan tasvirlaming buzilishlarni ko‘rib chiqaylik. Ulaming
asosiylari koma, astigmatizm, maydon egrilanishi va distorsiyadir.
4. Koma
Komada o‘qda joylashmagan yorqin nuqta tasvirining buzilishi
yorqin yadrodan chiqib kelgan keng dumga ega kometaning shakli
ko'rinishida bo’ladi.
Sof holda koma tasviri 60° burchak ostida kesishgan ikkita
to‘g‘ri chiziq va ularga yondashgan aylanadan tuzilgan shakl
ko‘rinishiga ega; o‘qi bosh o‘q bilan fokus tekisligi kesishgan tomon
yo'nalgan bo‘ladi. Tasviming ikki xili mavjud: komaning uchi bosh
o‘q tomon yo‘nalgan (tashqi koma) va bosh o‘qqa teskari, ya’ni ichki
koma.
Koma aylana qismining diametri

---

=2Bh
2
ѳ
(
4
. 
12
)
ga, komaning uchigacha boigan uzunligi esa
=3Bh
2
ѳ
(4.13)
ga teng, bu yerda, 
B
- muayyan obyektiv yoki ko‘zguga xos doimiy, 
h 
- 
obyektiv radiusi,
 
ѳ
 
- obyekt tomon va bosh o‘q tomon
 
yo‘nalishlari 
orasidagi burchak. Ta’kidlab o‘tish joizki, agar sistemalar yaxshi 
markazlashtirilmagan bo’lsa, masalan, qo‘shaloq apoxromatda musbat 
va manfiy linzalaming o‘qlari ustma-ust tushmasa koma bosh o‘qda 
ham paydo boiishi mumkin.
(4.13) formuladan ko‘rinib turibdiki, koma optik o‘qdan 
uzoqlashgan sari