“MEN KONSEPSIYA” SI KELIB CHIQISH TARIXI VA UNING RIVOJLANISHI.
Insonni o’zi xaqidagi tasavvurlari, g’oyalari, baholari va xulq-atvor tendensiyalari yig’indisi “Men” konsepsiyasi deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda, “Men” konsepsiyasi subyektni o’zi xaqidagi eng umumiy ustanofkalari tizimidir. “Men” konsepsiyasi odamni turli sohalarda muvaffaqiyatini va zaif tomonlarini belgilaydi va 3 ta rolni bajaradi.
“Men” konsepsiyasi hamma shaxsiy va xarakterli jarayonlarni muvofiqlashtiruvchisi bo’lib aks etadi. “Men” konsepsiyasi o’zini kelib chiqishiga ko’ra asosan fenotipli havotirni irsiy darajasi va nerv tizimi xususiyatlari bilan mustaxkamlanadigan birlashma. Uni U.Djeyms orginal formulasi bo’yicha xisoblash mumkin. Yoshlikda o’z-o’zini baholash tashqi baholar ta’sirida shakillanadi, bu esa keyinchalik interiorizatsiyalanib o’ziga nisbatan munosabatga aylanadi.
O’z-o’zini baholash shaxsning markaziy tushunchalariga, ularning mag’ziga taluqli. U ko’p jixatdan shaxsning ijtimoiy moslashuvini belgilaydi, fel atvor va faoliyat regulyatori xisoblanadi. Albatta, shuni ham unitmaslik kerak, o’z-o’ziga baho berish avvalo-boshdan shaxsga xos obyaktiv tushuncha emas. O’z-o’ziga baho berishning shakillanishi ijtimoiylashuv jarayonida, faoliyat va shaxslararo aloqalar jarayonida sodir bo’ladi. Sotsium ko’p jixatdan shaxsning o’z-o’ziga baho berishiga tasir ko’rsatadi. Insonning o’z-o’ziga munosabati insonning dunyoga bo’lgan munosabati tizimidagi eng kechki xulosa xisoblanadi. Ammo, shunga qaramasdan (balki aynan shu tufaylidir), shaxsning munosabatlari strukturasida o’z-o’ziga baho berish muhum o’rin egallaydi.
“MEN KONSEPSIYA” SI KELIB CHIQISH TARIXI VA UNING RIVOJLANISHI.
O’z-o’ziga baho berish to’g’ridan-to’g’ri shaxsning ijtimoiy adabtatsiyasi va dezadaptatsiyasi bilan bog’liq. Voyaga yetmagan qonunbuzarlarning o’ziga-o’zi baho berish xaqidagi bugungi malumotlarning ziddiyatli ekanligiga qaramay, o’smirning asotsial va delinkvent feli va o’ziga-o’zi baho berishning o’zaro bog’liqligi haqida tasavurlari amalda umumqabul qilingandir. Baxslar esa asosan qonunbuzarning o’z-o’ziga baho berishi qanday xolatda salbiy yoki ijobiy ekanligiga borib taqaladi. Emperik tadqiqodlarga asoslangan va eng keng tarqalgan pozitsiyaga ko’ra, o’smir – delinkventlar, va Yoshi katta qonunbuzarlarning ham o’ziga-o’zi baho berishi yuqoridir. Shu bilan bog’liq ravishda qayd etiladiki, shaxsning ijtimoiy dezadaptatsiyasi bilan bog’liq yuqori, noadekvat baho keng ixtilof zonasini yoritadi va malum shart – sharoitlarda delingvent fel-atvorning namoyon bo’lishiga olib keladi.
