Mavzu: O’qituvchining kasbiy sifatlari. Reja

Mustaqillik yillarida O’zbekiston Respublikasida malakali (mahoratli) o’qituvchilarni qo’llab-quvvatlash
Mustaqillik yillarida O’zbekiston Respublikasida malakali (mahoratli) o’qituvchilarni qo’llab-quvvatlash, ularning tajribalarini ommalashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Mahoratli o’qituvchilarni aniqlash maqsadida turli ko’rik, tanlovlar tashkil etilmoqda. Xususan, «Yil o’qituvchisi» Respublika ko’rik-tanlovi ta’lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan o’qituvchilarga pedagogik mahoratlarini individaul ravishda namoyish etish imkoniyatini berayotgan bo’lsa, «Yil maktabi» Respublika ko’rik-tanlovi o’qituvchilarga jamoa asosida ta’lim muassasasida qo’lga kiritilayotgan yutuqlarni ommaga ko’rsata olishlari uchun sharoit yaratmoqda.
Shuningdek, respublika miqyosida pedagogik faoliyatda ulkan yutuqlarni qo’lga kirita olgan o’qituvchilar ta’lim sohasida nufuzli sanaluvchi davlat mukofoti – O’zbekiston Respublikasi Xalq o’qituvchisi ko’krak nishoniga sazovor bo’lmoqdalar.
Xulosa o’rnida shuni qayd etish joizki, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» O’zbekiston respublikasida ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohalar mazmunini o’zida aks ettirgan muhim yuridik hujjat bo’lib, istiqbol uchun yo’llanmadir.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da alohida ta’kidlangan milliy model O’zbekiston Respublikasining milliy-hududiy xususiyatlarini inobatga olish hamda ilg’or fan, texnika va texnologiya yutuqlari asosida tayyorlangan kadr (mutaxassis) – komil inson va yetuk mutaxassis qiyofasini o’zida to’laqonli aks ettiruvchi namunadir.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» g’oyalarining amaliyotga tadbiq etilishi O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy hayoti uchun muhim sanalgan bir qator holatlarning qaror topishiga olib keladi.
O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» g’oyalarini amalga oshirish jarayonida o’qituvchi kadrlar muhim rol o’ynaydilar. Komil inson va yetuk malakali mutaxassis1 maxsus tashkil etilgan pedagogik faoliyat jarayonida tarbiyalanar ekan, ushbu jarayonda o’qituvchilarning o’rni beqiyosdir. Shu bois ularning shaxsida bir qator ijobiy ma’naviy-axloqiy sifatlar namoyon bo’la olishi maqsadga muvofiqdir.
Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iboratdir:
1. Shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va obyekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchidir.
Shaxs uzluksiz ta’lim jarayonida dunyoviy, ilmiy bilimlarni o’zlashtiradi, fan asoslarini puxta egallaydi, ishlab chiqarish sohalari bilan tanishadi, shuningdek, o’zida ijtimoiy ta’sirlar yordamida ma’naviy-axloqiy sifatlarni tarbiyalab boradi. Shaxsda o’zlashtirilgan bilim, faoliyat ko’nikmalari va hayotiy tajriba asosida kasbiy mahorat ham shakllanib boradi. Yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlar va yuqori darajadagi kasbiy malakaga ega bo’lish uchun shaxs o’z oldiga muayyan maqsadni qo’ya olishi hamda unga erishish yo’lida tinimsiz izlanishi, o’qib-o’rganishi lozim. Shundagina u ijtimoiy raqobatga chidamli, malakali kadr bo’lib shakllanadi.
O’z-o’zini anglash tuyg’usiga ega bo’lish, ta’lim sohasidagi xizmatlardan to’laqonli, samarali foydalana olish, ilmiy va kasbiy bilimlarni puxta o’zlashtirishga erishish shaxsga yetuk mutaxassis bo’la olishi uchun poydevor yaratadi. Inson kamoloti, eng avvalo, uning o’ziga bog’liqdir. Shu bois milliy dasturda shaxs va uning kamolotini shakllantirishga alohida e’tibor qaratilgan.
«Ta’lim xizmatlarining iste’molchisi sifatida shaxsga davlat ta’lim olish va kasb-hunar tayyorgarligidan o’tish kafolatlanadi. Ta’lim olish jarayonida shaxs davlat ta’lim standartlarida ifoda etilgan talablarni bajarishi shart.
Shaxs ta’lim xizmatlarining yaratuvchisi sifatida tegishli malaka darajasini olgach, ta’lim, moddiy ishlab chiqarish, fan, madaniyat va xizmat ko’rsatish sohasida faoliyat ko’rsatadi va uz bilimi hamda tajribasini o’rgatishda ishtirok etadi»1.
2. Davlat va jamiyat ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlarni tayyorlash va ularni qabul qilib olishning kafillaridir.
Shaxs kamoloti nafaqat o’zi uchun, balki davlat va jamiyat taraqqiyoti, ravnaqi uchun ham muhim ahamiyatga egadir. Binobarin, fuqarolari yuksak ma’naviyatga ega jamiyat har tomonlama taraqqiy eta oladi.
Shaxs va davlat (jamiyat) o’rtasidagi aloqa ikki tomonlama xususiyatga ega. Shu bois har qanday davlat (jamiyat) o’z fuqarolarining yashashi, mehnat qilishi, iqtidori va salohiyatini ro’yobga chiqarishi, uni namoyon eta olishi uchun yetarli darajada shart-sharoit yaratib bera olishi lozim. Respublika ta’lim tizimida davlat va jamiyat shaxsning har tomonlama shakllanishi, o’zligini namoyon eta olishi uchun yetarli darajada shart-sharoit yaratib berish mas’uliyatini o’z zimmasiga oluvchi subyekt sifatida namoyon bo’ladi.
Davlat va jamiyat ta’lim muassasalarining yuqori malakali raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash yo’lidagi faoliyatini ham uyg’unlashtiradi hamda quyidagilarga kafolat beradi:
- fuqarolarning bilim olish, kasb tanlash va o’z malakasini oshirish huquqlarning ro’yobga chiqarilishiga;
- majburiy umumiy o’rta ta’lim hamda akademik lisey yoki kasb-hunar kollejida ta’lim olish yo’nalishini tanlash huquqi asosida majburiy o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini olishga;
- davlat gruntlari yoki pulli-shartnomaviy asosda oliy ta’lim va oliy o’quv yurtidan keyingi ta’limni olish huquqiga;
- davlat ta’lim muassasalarini mablag’ bilan ta’minlashga;
- ta’lim oluvchilarning o’qishi, turmushi va dam olishi uchun shart-sharoitlar yaratish borasidagi vazifalarning hal etilishida jamoatchilik boshqaruvini rivojlantirishga;
- ta’lim jarayoni qatnashchilarini ijtimoiy jihatdan qo’llab-quvvatlashga;
- sog’liq va rivojlanishida nuqsoni bo’lgan shaxslarning ta’lim olishiga1.
3. Uzluksiz ta’lim malakali, raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bo’lib, ta’limning barcha turlari, davlat ta’lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimi tuzilmasi va uning faoliyat ko’rsatish muhitini o’z ichiga oladi.
Uzluksiz ta’lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi, O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlovchi, shaxs, jamiyat va davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustuvor soha bo’lib, ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy boy shaxsning shakllanishi va yuqori malakali raqobatbardosh kadrlarning jadal tayyorlanishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi2.
Uzluksiz ta’lim jarayoni shaxsning har tomonlama qaror topishi uchun eng qulay davr sanaladi. Mazkur davrda shaxs fan asoslari hamda kasb-hunar ma’lumotlarini o’zlashtiradi, yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlarga ega shaxs va malakali kadr sifatida kamol topib boradi. Unda muayyan dunyoqarash shakllanadi.
O’zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim Davlat ta’lim standartlari hamda o’quv dasturlari talablariga muvofiq tashkil etiladi.
Uzluksiz ta’limni tashkil etish muayyan tamoyillarga asoslanadi. Jumladan:
- ta’limning ustuvorligi;
- ta’limning demokratlashuvi;
- ta’limning insonparvarlashuvi;
- ta’limning ijtimoiylashuvi;
- ta’limning milliy yo’naltirilganligi;
- ta’lim va tarbiyaning uzviy bog’liqligi, bu jarayonning har tomonlama kamol topgan insonni shakllantirishga yo’naltirilganligi;
- iqtidorli yoshlarni aniqlash, ularga ta’limning eng yuqori darajasida, izchil ravishda fundamental va maxsus bilim olishlari uchun shart-sharoitlar yaratish
Aqliy mehnat bilan shug`ullanuvchi kishilar orasida o`qituvchilar alohida o`rinni egallaydi. Ilg`or insoniyat o`qituvchilik kasbining yuksak insonparvarlik maqsadni ko`zlashini allaqachonlar tushunib yetgan. Uning jamiyat hayotidagi rolini o`tmishdagi va hozirgi buyuk pedagoglar qanday baholashgan.
O'zbekiston Respublikasining: " Та`lim to'grisida"gi qonuni 1997 yil 29 avgustda qabul qilingan bo`lib u 5 bo'lim va 34 moddadan iborat. Qonunning 5- moddasi pedagoglik faoliyati bilan shug`ullanishi huquqi haqida.
‘‘Tegishli kasb-kor malakasiga ega bo`lgan, o`zida yuksak axloqiy sifatlarni mujassamlashtirgan kishilar pedagoglik faoliyati bilan shug`ullanish huquqiga egadirlar’’.
Kasb - muаууаn bilim va mahorat talab etadigan faoliyati turi. Unga esa maxsus va oliy ma'lumot hamda amaliy tajribalar orqali erishiladi.
Pedagoglik kasbi esa tarbiyashunoslik, insonning komilligini ta'minlovchi pedagog – ustoz - muallimlarning professional kasbiy faoliyatidir. Pedagoglik kasbi umumiy ta'lim-tarbiyaning qonun qoidalari, tamoil, metod-usullari va qo'llanadigan ish shakllarini yangi texnologiyasining afzalliklari va kamchiliklarini o'zida mujassamlashtiradi va ijodiy rivojlantiradi. Insoniyat tarixida pedagoglik kasbining mohiyati va mazmunini, uning inson hayoti uchun zarurligini his qilib ko'proq "Ustoz" yoki "Muallim", "O'qituvchi" kabi iboralar bilan ulug`lanadi.
O'qituvchi o`ziga bo`lgan bu hurmat bilan birga unga yosh avlodni tarbiyalash kabi faxrli, ayni zamonda juda murakkab va mas`uliyatli vazifa ishonib topshirilganligini juda yaxshi biladi. Bunday ishonchni oqlash biz o'qituvchilardan juda katta mas`uliyat talab etadi.
Ilmiy - texnika va fan taraqqiyoti katta sur`atlar bilan rivojlana borayotgan hozirgi sharoitda hayot bizning oldimizga yangidan-yangi muhim vazifalarni qo`ymoqda. Dars mashg`ulotlariga tayyorlanish va o`tkazishda o`quv-chilar tarbiyasiga atroflicha vondashishni, vosh avlodni har taraflama rivojlantirishni talab etmoqda. Shunday sharoitda o'qituvchining o'ziga xos o'rni va mavqyei qanday bo`lishi kerak. Bu kasb egasi o'ziga xos ijtimoiy- siyosiy yo`nalishga ega bo`lishi,
pedagogikvashaxsiytalablargajavobberaolishiuchinuqandaysifatlarnio`zidamujassamlashtirishikerakdeganqonuniysavoltug` iladi.
Oqituvchi quyidagj fazilatlarga ega bo`lishi kerak: insoniy g'oyaviylik, insoniy e'tiqodlilik, vatanga sodiqlik, mehnatsevarlik, xaqqoniylik, talabchanlik , yuksak madaniy xulq, nafosat, til va dil birligi, fan asoslarini, jamiyat, tabiyat va inson tafakkuri qonuniyatlarini chuqur bilishi va amalda qo`llay olishi, har sohada yosh avlodga o'rnak ko'rsata bilishi lozim. Zero o`qituvchining mehnatini ulug`lab, iliq so`z aytmagan ijodkorni topish mushkul. Jumladan qahramon shoirimiz A. Oripovning quyidagi she`ri fikrimizning isbotidir.

Nechog` baxtiyorman ta zimda shu tob,

Sizning sha'ningizga bitmoqdaman bayt.
Ne odam bo`lardim qo'limda kitob,
Biror harf tanimay tursaydim loqayd.
Sizku, Alifbedan Qomusgacha to
Bari- barisini tanitgan ustoz.
Ilk bor siz ko`rsatgan duraxshon zuxro.
Вugun she`rim ichra tashbexdir mumtoz.

Siz mo`jaz yurakka yoqolgan yog`du

Oqibat quyoshdek socha olar nur.
Buyuklar xaqqiga qasamyod gap bu
Sizdan boshlanadi asli tafakkur.

Olamda ко`p erur muborak onlar

Tabarruk zotlar ham garchand ko'p erur.
Sizgadir ilk rahmat, aziz insonlar,
Munis muallimlar, sizga tashakkur.

Islohot kasb-hunar ta'limi ichida Yaqinda deyarli barcha ijtimoiy fanlarning diqqat-e'tibori ob'ektidir. Bu, birinchi navbatda, ta’limning asosiy maqsadi nafaqat professional mutaxassisni sifatli tayyorlash, balki uning zamonaviy ilmiy-texnik talablar asosida doimiy ravishda o‘zini-o‘zi rivojlantirish imkoniyatlarini ta’minlashdan iboratligi bilan bog‘liq. texnologik taraqqiyot. Rossiyaning Boloniya jarayoniga kirishi bilan ijtimoiy qadriyatni qayta ko'rib chiqish va oliy ta'lim o'qituvchilari kabi ijtimoiy-professional guruhning faoliyati sifatini aniqlash sodir bo'ladi.

uchun kasbiy ta'lim katta ahamiyatga ega edi Rossiya jamiyati 18-asrning oʻrtalaridan boshlab. Pedagoglar nafaqat yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash bo‘yicha kasbiy faoliyat sub’ektlari, balki mamlakatda ro‘y berayotgan siyosiy, ijtimoiy-madaniy jarayonlar va o‘zgarishlarning faol ishtirokchilaridir. Shu bilan birga, qadriyatlarni shakllantirish, o'qituvchilarning xatti-harakatlari va faoliyatining yo'riqnomalari, tamoyillarini ishlab chiqishga bevosita ta'sir qiluvchi omil - bu ularning kasbiy madaniyat.
“O‘qituvchining kasbiy madaniyati” tushunchasining mohiyatini aniqlash uchun “kasbiy madaniyat”, “pedagogik madaniyat” kabi tushunchalarni ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir.
Kasbiylik - “kasbiy faoliyat vazifalarini bajarishga yuqori tayyorgarlik. Mutaxassisning kasbiy mahorati muntazam ravishda malaka oshirishda namoyon bo'ladi, ijodiy faoliyat, ijtimoiy ishlab chiqarish va madaniyatning ortib borayotgan talablarini samarali qondirish qobiliyati. Kasbiylikka erishishning zaruriy sharti insonning kasbiy muhim fazilatlarini, uning maxsus qobiliyatlarini etarlicha yuqori darajada rivojlantirishdir.
Kasbiy faoliyat ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida maqsadlar, vazifalar, mavzu, vositalar, usullar, natijalarni o'z ichiga olgan murakkab tuzilishga ega.
Mutaxassisning yuqori kasbiy madaniyati kasbiy muammolarni hal qilishning rivojlangan qobiliyati bilan tavsiflanadi, ya'ni. rivojlangan professional tafakkur va ong.
Kasbiy madaniyat - bu shaxsning kasbiy muammolarni hal qilish usullari va usullarini ma'lum darajada egallashi.
Muammo pedagogik madaniyat pedagogik faoliyat xususiyatlarini tahlil qilish, o‘qituvchining pedagogik qobiliyati, pedagogik mahoratini o‘rganish bilan bog‘liq holda S. I. Arxangelskiy, A. V. Barabanshchikov, E. V. Bondarevskaya, V. A. Slastenin kabi tadqiqotchilarning asarlarida o‘z ifodasini topgan.
Pedagogik madaniyat "insoniyat madaniyatining muhim qismi bo'lib, unda ma'naviy va moddiy qadriyatlar, shuningdek, insoniyatning avlodlar almashinuvi va ijtimoiylashuvining tarixiy jarayoniga xizmat qilishi uchun zarur bo'lgan odamlarning ijodiy pedagogik faoliyati yo'llari. , bo'lish) shaxsning. Pedagogik madaniyatni turli darajalarda (ijtimoiy-pedagogik, shaxsiy) ko'rib chiqish mumkin: a) jamiyatning ijtimoiy sohasi, avlodlar o'rtasidagi munosabatlarni saqlash va ijtimoiy-pedagogik tajribani uzatish usuli sifatida; b) umuminsoniy va milliy ma’naviy madaniyatning bir qismi sifatida pedagogik qadriyatlar sohasi, jumladan, pedagogik nazariyalar, pedagogik tafakkur, pedagogik ong, amaliy faoliyatning madaniy qonuniyatlari; v) o'qituvchining kasbiy faoliyati sohasi sifatida, shu jumladan unga qo'yiladigan ijtimoiy talablar, o'qituvchining madaniy identifikatsiyasi namunalari; d) o'qituvchi, tarbiyachi, ota-onaning shaxsiy mulki sifatida, pedagogik pozitsiyani birlashtiradi.
Pedagogik madaniyat o`qituvchi umumiy madaniyatining muhim qismi sifatida qaralib, u kasbiy sifatlar tizimi va kasbiy faoliyatning o`ziga xos xususiyatlarida namoyon bo`ladi. Bu professional o'qituvchi shaxsining integral sifati, samarali pedagogik faoliyatning sharti va shartlari, o'qituvchining kasbiy malakasining umumlashtirilgan ko'rsatkichi va kasbiy o'zini o'zi takomillashtirish maqsadi.
Shunday qilib, kasbiy-pedagogik madaniyatning mazmuni individual kasbiy fazilatlar, etakchi tarkibiy qismlar va funktsiyalar tizimi sifatida namoyon bo'ladi.
Kasbiy-pedagogik madaniyatning tashuvchilari pedagogik ishlarni amalga oshirishga chaqirilgan shaxslardir.
Kasbiy-pedagogik madaniyatning mohiyatini tushunish uchun umumiy va kasbiy madaniyat o'rtasidagi munosabatni, uning o'ziga xos xususiyatlarini ochib beruvchi quyidagi uslubiy shartlarni yodda tutish kerak (I. F. Isaev, V. A. Slastenin):
Kasbiy-pedagogik madaniyat - umumiy madaniyatning pedagogik faoliyat sohasiga xos proyeksiyasi;
- kasbiy pedagogik madaniyat - bu bir qator tarkibiy va funktsional komponentlarni o'z ichiga olgan, o'ziga xos tashkilotga ega bo'lgan, atrof-muhit bilan tanlab o'zaro ta'sir qiladigan va butunning integral xususiyatiga ega bo'lgan, alohida qismlarning xususiyatlariga kamaymaydigan tizimli ta'lim;
- o'qituvchining kasbiy-pedagogik madaniyatini shakllantirish va amalga oshirish xususiyatlari individual ijodiy, psixofiziologik va yosh xususiyatlari, to'plangan ijtimoiy-pedagogik tajribasi bilan belgilanadi.
Ko'rsatilgan uslubiy asoslarni hisobga olgan holda, komponentlari aksiologik, texnologik va shaxsiy-ijodiy bo'lgan kasbiy-pedagogik madaniyat modelini asoslash imkonini beradi.
Madaniyat funktsiyalari muammosi eng muhim madaniy muammolardan biridir. A. I. Arnoldov, E. M. Babosov, E. V. Sokolov va boshqalarning asarlarida madaniyatning ijtimoiy hodisa sifatidagi asosiy funksiyalarini asoslash va yoritishga harakat qilingan.
Oliy maktab o'qituvchisining kasbiy-pedagogik madaniyatining asosiy funktsiyalari uning faoliyatining o'ziga xos xususiyatlariga, munosabatlar va muloqot turlarining xilma-xilligiga, qadriyat yo'nalishlari tizimiga, o'z-o'zini ijodiy amalga oshirish imkoniyatlariga qarab tushunilishi mumkin. individual. Ushbu xususiyatlarni, shuningdek, madaniyat nazariyasi va xususiy madaniy sohalar bo'yicha mavjud ishlarni hisobga olgan holda, biz kasbiy pedagogik madaniyatning quyidagi asosiy funktsiyalarini ajratib ko'rsatamiz - gnoseologik, gumanistik, kommunikativ, axborot, me'yoriy, o'qitish va tarbiyalash. Har bir funktsiya o'qituvchining uslubiy, innovatsion, tadqiqot, didaktik va boshqalarni hal qilishning turli usullarini aks ettiradi pedagogik vazifalar. Pedagogik madaniyatning funktsional tarkibiy qismlarining xilma-xilligini tan olish pedagogik faoliyat mazmunining ko'p qirraliligini va uni amalga oshirish shakllarining xilma-xilligini ta'kidlaydi. Shuning uchun funktsiyalar madaniyatning protsessual tomonini ochib beradi.
Pedagogik madaniyatning gnoseologik funktsiyasi sub'ektlar va ob'ektlar haqidagi ilmiy bilimlarni maqsadli o'rganish, tanlash va tizimlashtirishda namoyon bo'ladi. ta'lim jarayoni. Gnoseologik funktsiya o'qituvchining o'zini, uning individual psixologik xususiyatlarini, kasbiy mahorat darajasini o'rganish va xabardor qilishga qaratilgan. Bu funksiya pedagogik madaniyatning uslubiy, tadqiqot, intellektual kabi turlarini rivojlantirishga kirishadi.
Universitet o‘qituvchisining pedagogik madaniyatining insonparvarlik vazifasi ta’lim jarayonida umuminsoniy qadriyatlarni tasdiqlaydi, inson qobiliyatlari va iste’dodlarini rivojlantirish uchun sharoit yaratadi, birgalikdagi faoliyatda tenglik, adolat, insonparvarlik hamkorligini mustahkamlashga xizmat qiladi.
O'qituvchining pedagogik madaniyatining kommunikativ funktsiyasi uning talabalar, hamkasblar, maktab o'qituvchilari, ishlab chiqarish sohasi vakillari bilan muloqotga bo'lgan birlamchi ehtiyojini qondiradi, ayniqsa universitetdagi pedagogik jarayon manfaatdor ishtirokchilar o'rtasidagi doimiy o'zaro ta'sir, ma'lumot almashishdan iborat.
Muloqot uchun o'qituvchining nutq madaniyati, ya'ni nutq me'yorlarini bilishi, til shakllaridan to'g'ri foydalana olishi, uzatiladigan ma'lumotlarni o'zlashtirishni osonlashtiradigan, bo'lajak mutaxassislarda nutq savodxonligini tarbiyalaydi va ularning tafakkurini tartibga soladi.
So‘nggi yillarda oliy ta’lim pedagogikasi bo‘yicha olib borilgan bir qator tadqiqotlarda (DT Tursunov, Sh.A.Magomedov va boshqalar) millatlararo muloqot madaniyatini shakllantirish muammosi qo‘yilgan bo‘lib, bu o‘quv jarayonini har tomonlama tashkil etishda prinsipial ahamiyatga ega. ko'p millatli auditoriya. Demak, kommunikativ funktsiya pedagogik madaniyatning nutq madaniyati, muloqot madaniyati, millatlararo muloqot madaniyati kabi tarkibiy qismlarini rivojlantirishni taqozo etadi.
Pedagogik madaniyatning o‘qitish funksiyasi oliy o‘quv yurti o‘qituvchisining ma’lum bilim, malaka, ijtimoiy tajriba tizimiga ega bo‘lgan bo‘lajak mutaxassisni o‘zlashtirishga, uning intellekt va qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan faoliyatida amalga oshiriladi.
Ta'lim funktsiyasining umumiy konturi quyidagi muammolar to'plami bilan yaratiladi: "bilish" muammosi, "qodir bo'lish" muammosi, "davom etish" muammosi, "baholash" muammosi. Ushbu muammolar ro'yxati aniqroq savollarga javob izlashni o'z ichiga oladi: "nima o'rgatish kerak", "qanday o'rgatish kerak", "kimga va kimga o'rgatish". Ushbu savollarga javob topishga tayyorlik oliy ta'lim o'qituvchisining texnologik va uslubiy madaniyatining asosini tashkil qiladi.
Pedagogik madaniyatning tarbiyaviy funktsiyasi universitet o'qituvchisining ta'lim faoliyati sohasini aks ettiradi. Oliy o‘quv yurti o‘qituvchisi o‘quv, ilmiy-tadqiqot, ijtimoiy-pedagogik faoliyat bilan bir qatorda maqsadli tarbiyaviy ishlarni olib borishga da’vat etilgan. Oliy ta’lim o‘qituvchisi o‘qituvchi, olim va pedagog sifatida o‘z nufuzi, bilimdonligi, kasbiy mahorati bilan bo‘lajak mutaxassis shaxsining shakllanishiga bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsatadi.
Kasbiy-pedagogik madaniyatning me'yoriy funktsiyasi o'qituvchi faoliyati tizimida muvozanatni saqlaydi, pedagogik muhitda beqarorlashtiruvchi omillar ta'sirini kamaytiradi. Universitet o'qituvchisi har xil mavzudir huquqiy munosabatlar talabalar va hamkasblar, turli darajadagi rahbarlar bilan kasbiy o'zaro munosabatlar jarayonida rivojlanadi va tenglik, o'zaro huquqlar va o'zaro javobgarlik asosida quriladi. O'qituvchining huquqiy madaniyati harakat qiladi zarur shart ta'lim jarayonini tashkil etish, insonparvarlik tamoyillariga, shaxs huquq va erkinliklariga rioya qilish.
Pedagogik madaniyatning axborot funktsiyasi uning barcha funksional komponentlari bilan chambarchas bog'liqdir. Bu bog'liqlik shundan kelib chiqadi Axborotni qo'llab-quvvatlash pedagogik madaniyatning gnoseologik, gumanistik, kommunikativ, o‘qitish, tarbiyalash va huquqiy komponentlari.
Axborot funksiyasi turli davrlar va avlodlarning pedagogik davomiyligining asosidir. Tizimlashtirilgan ma'lumotlarni o'zlashtirish va uni uzatish ko'p narsaga aylandi ma'lum bir guruh odamlar - olim-pedagoglar, ularning intellektual mulki.
Kasbiy pedagogik madaniyat mezonlari madaniyatni tizimli tushunish, uning tarkibiy va funktsional tarkibiy qismlarini aniqlash, madaniyatni ijodiy rivojlanish jarayoni va natijasi sifatida talqin qilish va kasbiy faoliyatda pedagogik qadriyatlar, texnologiyalarni yaratish asosida belgilanadi. va o'qituvchi shaxsining ijodiy o'zini-o'zi anglashi.
I. F. Isaev kasbiy-pedagogik madaniyatni shakllantirishning to`rtta darajasini ajratib ko`rsatadi: adaptiv, reproduktiv, evristik, ijodiy.
Kasbiy va pedagogik madaniyatning moslashuv darajasi o'qituvchining pedagogik voqelikka beqaror munosabati bilan tavsiflanadi. Kasbiy-pedagogik faoliyat ilgari ishlab chiqilgan sxema bo'yicha ijodkorlikdan foydalanmasdan quriladi. Ushbu darajadagi o'qituvchilar kasbiy-pedagogik o'z-o'zini takomillashtirish nuqtai nazaridan faollik ko'rsatmaydilar, zarurat tug'ilganda malaka oshirishni amalga oshiradilar yoki umuman rad etadilar.
Reproduktiv daraja barqarorlikka moyillikni nazarda tutadi qadrli munosabat pedagogik voqelikka: o‘qituvchi psixologik-pedagogik bilimlarning rolini yuqoriroq baholaydi, pedagogik jarayon ishtirokchilari o‘rtasida sub’ekt-sub’ekt munosabatlarini o‘rnatish istagini namoyon etadi. Kasbiy va pedagogik madaniyatni rivojlantirishning ushbu darajasida o'qituvchi konstruktiv va prognostik vazifalarni muvaffaqiyatli hal qiladi. O'qituvchi kasbiy rivojlanish zarurligini biladi.
Kasbiy pedagogik madaniyat namoyon bo'lishining evristik darajasi ko'proq maqsadlilik, kasbiy faoliyat yo'llari va vositalarining barqarorligi bilan tavsiflanadi. Kasbiy-pedagogik madaniyatning ushbu darajasida texnologik komponentning tuzilishida o'zgarishlar ro'y beradi; baholash-axborot va tuzatish-tartibga solish vazifalarini hal qilish qobiliyati yuqori darajada. O'qituvchilar faoliyati doimiy izlanish bilan bog'liq.
Ijodiy daraja pedagogik faoliyat samaradorligining yuqori darajasi, psixologik-pedagogik bilimlarning harakatchanligi, talabalar va hamkasblar bilan hamkorlik va hamkorlik aloqalarini o'rnatish bilan tavsiflanadi. Pedagogik improvizatsiya, pedagogik sezgi, tasavvur o'qituvchi faoliyatida muhim o'rin tutadi va pedagogik muammolarni hal qilishga yordam beradi. O'qituvchi malaka oshirish tashabbuskori bo'lib chiqadi, o'z tajribasini bajonidil baham ko'radi va hamkasblarining tajribasini faol o'zlashtiradi, u takomillashtirish istagi bilan ajralib turadi.
Demak, o`qituvchining kasbiy-pedagogik madaniyati ijtimoiy hodisa sifatida pedagogik madaniyat tarkibiga kiradi. Pedagogik madaniyatning tashuvchilari - bu kasbiy va kasbiy bo'lmagan darajada pedagogik amaliyot bilan shug'ullanadigan odamlardir. Kasbiy-pedagogik madaniyatning tashuvchilari pedagogik faoliyatni amalga oshirishga chaqirilgan shaxslar bo'lib, uning tarkibiy qismlari pedagogik faoliyat, pedagogik muloqot va kasbiy darajadagi faoliyat va muloqot sub'ekti sifatida shaxsdir.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Tenchurina L. Z. Kasb-hunar tarixi o'qituvchi ta'limi. M.: Pedagogika-matbuot, 1998. 303 b.
2. Pedagogik lug'at: o'qish. talabalar uchun nafaqa. yuqoriroq darslik muassasalar / Ed. V. I. Zagvyazinskiy, A. F. Zokirova. M.: "Akademiya" nashriyot markazi, 2008. 352 b.
3. Grunt E. V., Lymar A. N. Madaniyat hodisasi sifatida kasbiy madaniyatning xususiyatlari // Zamonaviy dunyoda madaniyat, shaxs, jamiyat: metodologiya, tajriba. empirik tadqiqot. X xalqaro konferensiya materiallari. Yekaterinburg, 2007, 121-128-betlar.
4. Bondarevskaya E. V. Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim nazariyasi va amaliyoti. Rostov-Donu, 2000 yil.
5. Isaev I.F., Kan-Kalik V.A., Nikandrov N.D. Pedagogik ijodkorlik. - M., 1990 yil.
6. Slastenin V. I., Isaev V. A., Mishchenko A. I. Pedagogika. Qo'llanma. M.: Maktab matbuoti, 2004. 520 b.
7. Babosov E. M. Umumiy sotsiologiya. Universitet talabalari uchun darslik, 2-nashr, Sr. Minsk: "Tetrasystems", 2004. 640 p.
8. Sokolov A. V. Umumiy nazariya ijtimoiy aloqa. Qo'llanma. SPB. Mixaylov V.A. nashriyoti, 2002 yil. 461 b.
Sizning ballingiz: bo'sh
Kasbiy-pedagogik madaniyatning mohiyati
“Kasbiy-pedagogik madaniyat” tushunchasining mohiyatini aniqlash uchun “kasbiy madaniyat”, “pedagogik madaniyat” kabi tushunchalarni ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir.
Kasbiy faoliyat ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida maqsadlar, vazifalar, mavzu, vositalar, usullar, natijalarni o'z ichiga olgan murakkab tuzilishga ega.
Mutaxassisning yuqori kasbiy madaniyati kasbiy muammolarni hal qilishning rivojlangan qobiliyati bilan tavsiflanadi, ya'ni. rivojlangan professional tafakkur va ong.
Kasbiy madaniyat - bu shaxsning kasbiy muammolarni hal qilish usullari va usullarini ma'lum darajada egallashi.
“Pedagogik madaniyat” tushunchasi uzoq vaqtdan beri pedagogik adabiyotlarda kundalik ong nuqtai nazaridan ta’riflangan va o‘zini qat’iy ilmiy tushuntirishga da’vo qilmagan. Pedagogik madaniyat deganda me’yorlar, xulq-atvor qoidalari, pedagogik taktning namoyon bo‘lishi, pedagogik texnika va mahorat, pedagogik savodxonlik va tarbiya tushunilgan. Falsafa, sotsiologiya, pedagogika va psixologiyada kulturologik yondashuvning faol rivojlanishi boshlanishi bilan pedagogik madaniyatning ayrim sohalari va jihatlari bo'yicha tadqiqotlar olib borildi; uslubiy, axloqiy-estetik, texnologik, kommunikativ, ma'naviy va masalalari jismoniy ta'lim o'qituvchining shaxsiyati.
Pedagogik madaniyat o`qituvchi umumiy madaniyatining muhim qismi sifatida qaraladi. Bu professional o'qituvchi shaxsining integral sifati, samarali pedagogik faoliyatning sharti va shartlari, o'qituvchining kasbiy malakasining umumlashtirilgan ko'rsatkichi va kasbiy o'zini o'zi takomillashtirish maqsadi.
Shunday qilib, kasbiy-pedagogik madaniyatning mazmuni individual kasbiy fazilatlar, etakchi tarkibiy qismlar va funktsiyalar tizimi sifatida namoyon bo'ladi.
Kasbiy pedagogik madaniyatning mohiyatini tushunish uchun umumiy va kasbiy madaniyat o‘rtasidagi munosabatni, uning o‘ziga xos xususiyatlarini ochib beruvchi quyidagi uslubiy shartlarni yodda tutish kerak: kasbiy pedagogik madaniyat pedagogik voqelikning umuminsoniy xarakteristikasidir.
Kasbiy-pedagogik madaniyatning tarkibiy qismlari aksiologik, texnologik va shaxsiy-ijodiydir.
Kasbiy-pedagogik madaniyatning tuzilishi
Kasbiy-pedagogik madaniyatning aksiologik komponenti
Aksiologiya qadriyatlar, ularning kelib chiqishi va mohiyati haqidagi falsafiy ta’limotdir.
Kasbiy pedagogik madaniyatning aksiologik komponenti pedagogik qadriyatlar majmuini o'z ichiga oladi. Pedagogik faoliyat jarayonida ma'lum g'oyalar, tushunchalar, bilim va ko'nikmalar majmui o'zlashtiriladi. O'qituvchining qadriyatlari - bu uning atrofidagi dunyoga, o'ziga bo'lgan munosabatini belgilaydigan, kasbiy faoliyatining mazmuni va xarakterini modellashtiradigan ichki, hissiy jihatdan o'zlashtirilgan faoliyat regulyatori.
Pedagogik qadriyatlar ob'ektivdir, chunki tarixan, jamiyat taraqqiyoti, ta’lim, umumta’lim maktabi jarayonida shakllanadi va mustahkamlanadi pedagogika fani muayyan obraz va g‘oyalar ko‘rinishidagi ijtimoiy ong shakli sifatida.
Shu munosabat bilan ijtimoiy-pedagogik, kasbiy-guruh va individual-shaxsiy qadriyatlar ajralib turadi.
Ijtimoiy-pedagogik qadriyatlar - turli sohalarda faoliyat ko'rsatadigan qadriyatlarning tabiati va mazmunini aks ettiradi ijtimoiy tizimlar jamoat ongida axloq, din, falsafa shaklida namoyon bo'ladi. Bular butun jamiyat doirasidagi ta'lim faoliyati va muloqotni tartibga soluvchi g'oyalar, g'oyalar, me'yorlar va qoidalardir.
Kasbiy guruh qadriyatlari - bu ma'lum ta'lim muassasalarida tashkil etilgan mutaxassislar guruhlarining kasbiy va pedagogik faoliyatini tartibga soluvchi g'oyalar, tushunchalar, normalar to'plami. Ushbu qadriyatlar pedagogik faoliyat uchun ko'rsatma bo'lib xizmat qiladi. Ular nisbiy barqarorlik va takrorlanuvchanlikka ega kognitiv-faoliyat tizimi vazifasini bajaradi.
Shaxsiy va pedagogik qadriyatlar - bu shaxsning qadriyat yo'nalishlari tizimi, uning maqsadli va motivatsion yo'nalishini aks ettiruvchi murakkab ijtimoiy-psixologik shakllanish. Bu komponent shaxsning dunyoqarash xususiyatidir. Har bir o'qituvchi ijtimoiy-pedagogik va kasbiy guruh qadriyatlarini o'zlashtirib, o'zining shaxsiy qadriyatlar tizimini quradi, uning elementlari aksiologik funktsiyalar shaklini oladi. Bunday funktsiyalarga mutaxassis shaxsini shakllantirish kontseptsiyasi, faoliyat kontseptsiyasi, kasb-hunar maktabida o'quv jarayonini qurish texnologiyasi haqidagi g'oyalar, o'quvchilar bilan o'zaro munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlari, kasbiy shaxs sifatida o'zi haqida va boshqalar kiradi. Barcha boshqalarni birlashtirgan integrativ aksiologik funktsiya - bu o'qituvchi hayotidagi kasbiy va pedagogik faoliyatning ma'nosi individual tushunchadir.
Kasbiy-pedagogik madaniyatning texnologik komponenti
Kasbiy-pedagogik madaniyatning texnologik tarkibiy qismi pedagogik faoliyat kabi tushuncha bilan chambarchas bog'liq.
Pedagogik madaniyat o'qituvchining shaxsiy xususiyati bo'lib, uning kasbiy faoliyatining bir usuli sifatida namoyon bo'lib, turli xil kasbiy muammolarni hal qilishni ta'minlaydi. Muammolarni hal qilish jarayoni o'qituvchining kasbiy-pedagogik madaniyatining tarkibiy qismi sifatida pedagogik faoliyat texnologiyasini tashkil qiladi.
"Texnologiya" tushunchasi dastlab inson faoliyatining ishlab chiqarish sohasi bilan bog'liq bo'lgan, ammo so'nggi paytlarda pedagogikada faol foydalanilmoqda.
Pedagogik texnologiyaga bo'lgan katta qiziqishni bir qancha sabablar bilan izohlash mumkin: ta'lim muassasalari oldida turgan xilma-xil vazifalar nafaqat nazariy tadqiqotlarni, balki o'quv jarayonini texnologik ta'minlash masalalarini ishlab chiqishni ham o'z ichiga oladi.
Pedagogik texnologiyani kasbiy-pedagogik madaniyat kontekstida ko'rib chiqsak, uning tarkibida pedagogik faoliyat texnologiyasi kabi elementni ajratib ko'rsatish qonuniydir, bu o'qituvchining uzviy o'qitish va tarbiyaviy faoliyati uchun texnika va usullar majmuasini o'z ichiga oladi.
Pedagogik faoliyat texnologiyasi pedagogik tahlil, maqsad qo`yish va rejalashtirish, tashkil etish, baholash va tuzatish nuqtai nazaridan pedagogik vazifalar majmuasini hal etish prizmasida ko`rib chiqiladi.
Vaqtinchalik asosda pedagogik vazifalar strategik, tezkor va taktikaga bo'linadi.
Kasb-hunar maktabi o'qituvchisining pedagogik faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini, uning mantiqiy shartliligi va bosqichlarining ketma-ketligini hisobga olgan holda, pedagogik vazifalarning quyidagi ikkilik guruhlarini ajratish mumkin:
analitik-refleksiv - yaxlit pedagogik jarayon va uning elementlarini, sub'ekt-sub'ekt munosabatlarini, yuzaga keladigan qiyinchiliklarni va boshqalarni tahlil qilish va aks ettirish vazifalari;
konstruktiv va prognostik - yaxlit pedagogik jarayonni qurish vazifalari, uning mohiyati maqsadlarni belgilash va pedagogik jarayonni loyihalash, uning rivojlanishini bashorat qilish;
tashkiliy-faoliyat - pedagogik jarayonning eng yaxshi variantlarini amalga oshirish vazifalari, turli xil pedagogik faoliyat turlarining kombinatsiyasi, individual talabalar, talabalar guruhlari, o'z faoliyati va hamkasblari faoliyatini tashkil etish va boshqalar;
Hisoblangan va axborot - bular pedagogik tizimning holati va rivojlanish istiqbollari, uni ob'ektiv baholash to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash va saqlash vazifalari; tuzatuvchi-tartibga soluvchi - tashqi hodisalarga moslashish yoki ularni zararsizlantirishni ta'minlaydigan vazifalar.
Kasbiy-pedagogik madaniyatning shaxsiy va ijodiy komponenti
Pedagogik madaniyatning shaxsiy-ijodiy komponenti o`qituvchi shaxsining ijodiy boshlanishini aks ettiradi. Pedagogik ijodkorlik o'qituvchidan tashabbuskorlik, tashabbuskorlik kabi shaxsiy fazilatlarga ega bo'lishni talab qiladi. shaxsiy erkinlik, mustaqillik va mas'uliyat, tavakkal qilishga tayyorlik, hukm qilish mustaqilligi. Ko'rinib turibdiki, pedagogik madaniyat shaxsning pedagogik qobiliyatini ijodiy qo'llash va amalga oshirish sohasidir. Pedagogik qadriyatlarda shaxs o'zining individual kuchli tomonlariga e'tiroz bildiradi va axloqiy, estetik, huquqiy va boshqa munosabatlarni o'zlashtirish jarayoniga vositachilik qiladi, ya'ni. boshqalarga ta'sir qilish, o'zini yaratadi, o'z rivojlanishini belgilaydi, faoliyatda o'zini amalga oshiradi.
Ijodiy faoliyatning eng muhim sharti - bu o'z kasbiy o'zini atrofdagi pedagogik voqelikdan ajrata olish, o'z ta'siri ostidagi ob'ektlarga sub'ekt sifatida qarama-qarshilik ko'rsatish va o'z harakatlari, so'zlari va fikrlari haqida fikr yuritish qobiliyatidir.
Kasb-hunar ta'limi o'qituvchisi pedagogik ijodining o'ziga xos xususiyati shundaki, uning kasbiy faoliyati ob'ekti va ayni paytda o'quvchi yoki talaba - bo'lajak mutaxassis shaxsi hisoblanadi. Ijodiy faoliyatning boshqa barcha turlari o‘zining murakkabligi va mas’uliyati bilan pedagogik ijoddan pastdir, chunki pedagogik faoliyat jarayonida mutaxassis shaxsini “yaratish” va “yaratish” sodir bo‘ladi.
Pedagogik ijodkorlik kasbiy pedagogik madaniyatning tarkibiy qismi sifatida o'z-o'zidan paydo bo'lmaydi, uning rivojlanishi uchun ob'ektiv va sub'ektiv sharoitlar zarur.
Pedagogik ijodni rivojlantirishning eng muhim ob'ektiv shartlaridan biri ijtimoiy-madaniy, pedagogik voqelikning, o'qituvchi yaratadigan o'ziga xos madaniy va tarixiy davrning ta'siridir. Boshqa ob'ektiv shartlarga quyidagilar kiradi:
jamoada ijobiy hissiy-psixologik iqlim, psixologik-pedagogik va ijtimoiy sohalarda ilmiy bilimlarni rivojlantirishning zarur darajasi;
tegishli ta'lim va tarbiya vositalarining mavjudligi; uslubiy tavsiyalar va ko‘rsatmalarning ilmiy asosliligi;
pedagogik jarayonning moddiy-texnik jihozlanishi; ijtimoiy zaruriy vaqtning mavjudligi.
Pedagogik ijodkorlikni rivojlantirishning subyektiv shartlariga quyidagilar kiradi:
yaxlit ta'lim jarayonining asosiy qonuniyatlari va tamoyillarini bilish;
o'qituvchining umumiy madaniy tayyorgarligining yuqori darajasi;
mutaxassislar tayyorlashning zamonaviy kontseptsiyalariga ega bo'lish, ijodkorlikka intilish, rivojlangan pedagogik fikrlash va fikrlash;
pedagogik tajriba va sezgi, noodatiy vaziyatlarda tezkor qaror qabul qilish qobiliyati;
muammoli ko'rish, oldindan ko'rish, pedagogik texnologiyaga ega bo'lish.
Shaxsiy xususiyatlar va ijodkorlik o'qituvchining ijodiy o'zini o'zi anglashning turli shakllari va usullarida namoyon bo'ladi. O'z-o'zini anglash shaxsning individual ijodiy imkoniyatlarini qo'llash sohasi sifatida ishlaydi.
Demak, pedagogik ijod - o`qituvchi shaxsining individual, psixologik, intellektual kuchlari va qobiliyatlarini o`z-o`zini anglash jarayonidir. Kasb-hunar maktabi o'qituvchisi o'z kasbiy faoliyatining o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, ilmiy va pedagogik ijodni uyg'unlashtiradi.
Kasbiy-pedagogik madaniyatni shakllantirish mezonlari
Mezon - bu belgi bo'lib, uning asosida baho, hukm chiqariladi.
Kasbiy pedagogik madaniyat mezonlari madaniyatni tizimli tushunish, uning tarkibiy va funktsional tarkibiy qismlarini aniqlash, madaniyatni ijodiy rivojlanish jarayoni va natijasi sifatida talqin qilish va kasbiy va ijodiy faoliyatda pedagogik qadriyatlar, texnologiyalarni yaratish asosida belgilanadi. o'qituvchi shaxsining o'zini o'zi anglashi.
I.F. Isaev kasbiy-pedagogik madaniyatni shakllantirishning to'rtta darajasini ajratib ko'rsatadi: adaptiv, reproduktiv, evristik, ijodiy.
Kasbiy va pedagogik madaniyatning moslashuv darajasi o'qituvchining pedagogik voqelikka beqaror munosabati bilan tavsiflanadi. Kasbiy-pedagogik faoliyat ilgari ishlab chiqilgan sxema bo'yicha ijodkorlikdan foydalanmasdan quriladi.
Ushbu darajadagi o'qituvchilar kasbiy-pedagogik o'z-o'zini takomillashtirish nuqtai nazaridan faollik ko'rsatmaydilar, zarurat tug'ilganda malaka oshirishni amalga oshiradilar yoki umuman rad etadilar.
Reproduktiv daraja pedagogik voqelikka barqaror qadriyatli munosabat tendentsiyasini anglatadi: o'qituvchi psixologik-pedagogik bilimlarning rolini yuqori baholaydi, pedagogik jarayon ishtirokchilari o'rtasida sub'ekt-sub'ekt munosabatlarini o'rnatish istagini ko'rsatadi, u yuqori ko'rsatkichga ega. pedagogik faoliyatdan qoniqish hissi. Kasbiy va pedagogik madaniyatni rivojlantirishning ushbu darajasida o'qituvchi maqsadni belgilash va kasbiy harakatlarni rejalashtirishni o'z ichiga olgan konstruktiv va prognostik vazifalarni muvaffaqiyatli hal qiladi.
Kasbiy pedagogik madaniyat namoyon bo'lishining evristik darajasi ko'proq maqsadlilik, kasbiy faoliyat yo'llari va vositalarining barqarorligi bilan tavsiflanadi. Kasbiy-pedagogik madaniyatning ushbu darajasida texnologik komponentning tuzilishida o'zgarishlar ro'y beradi; baholash-axborot va tuzatish-tartibga solish vazifalarini hal qilish qobiliyati yuqori darajada shakllangan. Ijodiy daraja pedagogik faoliyat samaradorligining yuqori darajasi, psixologik-pedagogik bilimlarning harakatchanligi, talabalar va hamkasblar bilan hamkorlik va hamkorlik aloqalarini o'rnatish bilan tavsiflanadi. Pedagogik improvizatsiya, pedagogik sezgi, tasavvur o'qituvchi faoliyatida muhim o'rin tutadi va pedagogik muammolarni hal qilishga yordam beradi.
pedagogik kasbiy sifatli ta'lim
Tizimli ta'lim sifatida kasbiy va pedagogik madaniyat - bu pedagogik faoliyatning turli turlarida ijodiy amalga oshirishga qaratilgan pedagogik qadriyatlar, texnologiyalar, shaxsning muhim kuchlari birligi. Tizimli tahlil metodologiyasi pedagogik madaniyat fenomenini nafaqat uning tarkibiy qismlaridan, balki funktsional aloqalar va munosabatlar tomondan ham ko'rish imkonini beradi.
Inson faoliyatini tizimli tahlil qilishda tizimning ikki ko`rinishda namoyon bo`ladigan dinamik xususiyatlariga alohida e`tibor beriladi: birinchidan, tizimning funksional, faoliyat sifatidagi harakati; ikkinchidan, uning paydo bo'lishi, shakllanishi, rivojlanishi, o'zgarishi, halokati. Tizimning harakati uchta tekislikda sodir bo'ladi: mavzu, funktsional, tarixiy.
Xalq og`zaki va yozma ijodiyotida “O`qituvchi”, “Ustoz” siymosi nihoyatda ulug`lanadi. Bir donishmanddan so`radilar:
avlod uchun otadan ulug`roq kishi bormi? – bor, - deydi donishmand “Ustoz!” Ota farzandini yo`qdan bino qiladi, osmondan yerga tushiradi. Ustoz esa yerdan osmonga ko`taradi. Bu chinakam ulug`likdir.
Abu Ali Ibn Sini o`zining nasihatlarida: “Ey farzand! Ustozni otadan aziz deb bil” – deb ta`kidlagan edi.
O`qituvchi ota-onadan ulug` va yorug`lik manbai ekanligiini professor R.Usmonov o`zining “Saodatnoma” asarida quyidagicha ta`kidlaydi:
O`qituvchi yorug`lik manbaiga, o`quvchi esa yoritiladigan maydonga o`xshaydi. Manba maydonga qanchalik yaqinlashsa, maydon yorug`lik nurlaridan ko`proq baxramand bo`ladi. Darhaqiqat, insonni komillikka yetaklovchi maydon juda ko`p: oila, maktab, jamoatchilik. Bu maydonlarni yorituvchi san`atkor ota-ona, Ustoz, muallimlar zaruriy, bir-birini to`ldiruvchi komil insonlardirlar.
O`qituvchi darhaqiqat, aql binosini yangi ilm bilan to`ldiruvchidir. Ota-ona qalbidagi sehrlarni, orzu umidlarini yuzaga chiqaruvchi insondir. Xalqimizning orzu-umidlari “Yaxshilik”, “Yaxshi farzand”, “Yaxshi odob-axloq egasi”ni voyaga yetkazishdir.
Komil insonni tarbiyalashdagi bosh g`oya o`rgatish muammosidir. Kishilik jamiyatining har bir bosqichida komil inson tarbiyasi uzviy rivojlanib, bir g`oya ikkinchisini to`ldirib kelmoqda.
Buyuk shoir Alisher Navoiy “Odobli inson barcha odamlarning yaxshisidir va barcha xalqlar uchun yoqimlidir” – deydi “Maxbub ul-qulub” asarida. Voiz Koshiy bu g`oyani rivojlantirib, o`zining “Axloqi Muhsiniy” asarida “Odob – bu qalbini yomon so`zlardan va nojo`ya xulqdan saqlay olish, o`zini va o`zgalarni ham hurmat qila bilish, shu bilan birga o`zini va o`zgalarning obro`sini tushirmaslikdir” deb ko`rsatadi.
O`qituvchining kasbiy sifatlari va qobiliyatlari.
O`qituvchining ishi – bu hunar emas, balki bolaning ichki dunyosini va uning shaxsiy fazilatlarini rivojlantirish qonuniyatlarini chuqur bilishni talab qiladigan san`atdir. O`qituvchilarga bolalarni, ya`ni ta`sir o`tkazish juda ham oson bo`ladigan yoshdagi odamlarni ishonib qo`ygan, ularga yosh avlodni, ya`ni orzu-umidi va o`z kelajagini o`strishni, voyaga yetkazish va kamol toptirishni ishonadi. Bu – katta ishonch bo`lib, o`qituvchilarga juda ulkan mas`uliyat yuklaydi. O`qituvchilar bir tomondan, yuksak bilimli, ikkinchi tomondan esa, billurdek pok odamlar bo`lishi kerak, albatta. Negaki halollik – poklik, aytish mumkinki fe`l-atvorning tom ma`nodagi pok vijdonliligi bolalarga faqat xush keladigina emas, balki ularni o`ziga rom etadi, ularning keyingi butun hayoti davomida chuqur iz qoldiradi.
Biror odam o`qituvchi kabi jiddiy nazorat ostida bo`lmaydi. Pedagoglik kasbi hayotiy ishi bo`lib qolgan kishilardan bu kasb ularning o`z ustlarida muntazam ravishda zo`r g`ayrat bilan ishlashlarini taqozo etadi.
O`qituvchi – yosh shaxs ma`naviy dunyosining me`moridir, jamiyatning ishonchli kishisidir. Jamiyat o`qituvchiga eng aziz, eng qimmatli bo`lmish bolalarni, o`z umidini, o`z kelajagini ishonib topshiradi. Bu g`oyat olijanob va juda qiyin kasb, astoydil o`z umrini shu kasbga bag`ishlagan kishidan doimiy ijodkorlikni, tinimsiz fikrlashni, zo`r qalb sahovatini, bolalarga mehr-muhabbatni, ishga astoydil sadoqatni talab qiladi. O`qituvchi o`zining yosh avlodni tarbiyalash sohasidagi fidokorona, ma`rifatparvarlik mehnati bilan xalqning chuqur minatdorchiligi va hurmatini qozonadi.
O`qituvchi o`quvchilarda ilmiy dunyoqarashni, yuksak axloqiy-siyosiy fazilatlarni mehnatsevarlikni, Vatanimizning gullab-yashnashi va xavfsizligi uchun tarixiy javobgarlik tuyg`suni shakllantirish borasidagi ishlarga munosib hissa qo`shib kelayotir.
O`qituvchi pedagogik faoliyatining muvaffaqiyatli ko`p jihatdan pedagogik qobiliyatga bog`liq bo`ladi.
Qobiliyatning ilk va boshlang`ich tarkibiy qismi iste`doddir. U o`zida anatomik – fiziologik belgilar yig`indisini, oliy nerv faoliyati turining xususiyatlarini mujassamlashtirgandir. Iste`dod ayni shu ma`nodagi qobiliyatni yuzaga chiqarishi mumkin, kelin oldindan belgilab qo`ya olmaydi. Iste`dod tayyor holiday rivojlanishga qadar va undan ajralgan holda paydo bo`lmaydi, individning ilk belgisi va o`zgarmas xususiyati emas, u individni tarbiyalash jarayonida shakllanadi. Pedagogik qobiliyat o`qituvchilik sohasida muvaffaqiyatli ish olib borishning dastlabki shartlaridandir.Qobiliyat faoliyat jarayonida paydo bo`ladi va rivojlanadi. Qobiliyat malaka va uddaburonlikdan farq qiladi. Malaka va uddaburonlik mashq, o`qish natijasi hisoblansa, qobiliyatning rivojlanishi uchun layoqat, zehn, yani insonning asab tizimida anatomo-fiziologik hususiyat bo`lishi ham zarur. Ana shu tabiiy zaminda qobiliyat deb ataluvchi ruhiy hususiyat taraqqiy etadi. Pedagogik taraqqiyotning samarali bo`lishi uchun o`qituvchida qobiliyatning quyidagi turlari mavjud bo`lmog`i va tarbiyalanib shakllantirilmog`i lozim.
1.Bilish qobiliyati-fanning tegishli sohalariga oid (matematika, fizika, biologiya, adabiyot kabilar) bilimlarni mukammal egallaganlik qobiliyatidir. Bunday qobiliyatga ega bo`lgan o`qituvchi fanning o`quv kursi hajmidagina emas, balki ancha keng va chuqurroq biladi, о`z fani sohasidagi kashfiyotlarni hamisha kuzatib boradi, materialni ipidan ignasigacha biladi, unga nihoyatda qiziqadi, oddiy tadqiqot ishlarini ham bajaradi.
2. Tushuntira olish qobiliyati – о`quv materialini о`quvchilarga tushunarli qilib bayon eta olish, o'quvchilarda mustaqil ravishda faol fikrlashga qiziqish uyg`otish qobiliyatidir. O'qituvchi zarur xollarda о`quv materialini о`zgartira olishi, qiyin narsani oson, murakkab narsani oddiy, noaniq narsani tushunarli qilib о`quvchilarga yetkaza olishi darkor. O'quvchilar qobiliyatini hisobga olish zarur. Qobiliyatli pedagog о`quvchilarning bilim va kamolot darajasini hisobga oladi, ularning nimanibilishlari va hali nimani bilmasliklarni, nimani unitib qoyganliklarini tasavvur etadi. Ba'zi o`qituvchilarga о`quv materiali oddiy, tushunarli va qandaydir alohida izohni talab etmaydigandek tuyuladi. Bunday о`qituvchilar o'quvchilarni emas, balki о`zlarini nazarda tutadilar. Qobiliyatli, tajribali oqituvchi o'zini o`quvchining o'rniga qo'ya oladi, u kattalarga aniq va tushunarli bo`lgan narsalarning о`quvchilarga tushunilishi qiyinva mavhum bir narsa bo`lishi ham mumkinligiga asoslamb ish tutadi. Shuning uchun u bayon etishning xarakter va shaklini alohida oylab chiqadi, hamda rejalashtiradi. Qobiliyatli
o`qituvchi dars materialini bayon etishning xarakteri va shaklini alohida о'ylab chiqadi, hamda rejalashtiradi. Qobiliyatli o'qituvchi dars materialini bayon etish jarayonida o'quvchilarniing qanday o'zlashtirayotganliklarini qator belgilar orasida payqab oladi va zarur xollarda bayon qilish usulini o'zgartiradi. Shuningdek, qobiliyatli о'qituvchi o`quvchilarning saboqni о`zlashtirib olishlari uchun zamin tayyorlab, ularni dam olishdan ishga otishlari, bo'shashish, lanjlik, loqaydliklariga barham berish uchun minimal darajada vaqt ajratish zararligini hisobga oladi.U tegishli vaziyat yuzaga kelmagunga qadar ish boshlamaydi. Masalan , darsning xaddan tashqari zo`riqish bilan va kuchli boslilanishi о`quvchilarda muhofaza qiluvchi totmozlanish deb atalmish xolatga sabab bo'ladi. Miya faoliyati tumanlashadi va o`qituvchiningso'zlari etarli darajada idiok qilinmaydi.
3.Kuzatuvchanlikqobiliyati-o'quvchining, tarbiyalanuv-chining ichki dunyosiga kira olish qobiliyati, o'quvchi shaxsini va uning vaqtinchalik ruhiy holatlarini juda yaxshi tushuna bilish bilan bog`liq bo`lgan psixologik kuzatuvchanlikdir. Bunday o'qituvchi o`quvchining ruhiyatidagi ко`zilg'amas o'zgarishlarni ham tez fahmlab oladi. O'quvchilar bunday о`qituvchi haqida ‘qarayotganga oxshamaydi-yu, ammo hamma narsani ко`rib turadi’’, o`quvchining xafa bo'lganligi yoki dars tayyorlamayotganligini ko'zidan biladi " - , deydilar.
4.