Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
I
III IV НООС
− СH − СH − СOOH OH vino kislota OH СООН
СООН Н OH Н ОН
СН 3 − СH − СH − СOOH OH treonin
NH 2
*allo – boshqa degan ma’noni anglatadi. I,II; III,IV – enantiomerlar, I,III; I,IV; II,III; II,IV – diastereoizomerlar.
Treoninda ikkita ratsemat bo’ladi. Mezoformaga ega emas. Optik izomerlarning absolyut konfiguratsiyasini R,S-sistema orqali aniqlash mumkin (R,S- nomenklatura). Optik izomerlarning absolyut konfiguratsiyasini R,S-sistema bo’yicha aniqlashda хiral markaz bilan bog’langan atom yoki atom guruhlarning kattaligi hisobga olinadi. Atom yoki atom guruhlarning katta-kichikligi elementning tartib nomeri bilan aniqlanadi. Bunda moddaning molekulyar modeli fazoda shunday joylashtiriladiki, eng kichik o’rinbosar kuzatuvchidan eng uzoqda joylashtiriladi. Qolgan uchta o’rinbosarning kattaligi soat strelkasi bo’yicha kamaysa, R- konfiguratsiya (o’ng – rectus), agar soat strelkasiga teskari kamaysa – S-konfiguratsiya (chap – sinister) yoziladi. Masalan:
Ushbu moddani D,L-nomenklatura bo’yicha nomlab bo’lmaydi, bunda R,S-sistemasidan foydalaniladi.
Asimmetrik uglerod atomlari bilan bog’langan bir хil o’rinbosarlar bir tomonda joylashgan bo’lsa, u izomer eritro- va, aksincha, har хil tomonda joylashgan bo’lsa treo-izomerlar deyiladi.
СООН СООН Н NH 2 D-treonin [α]=+33,9 0 НО
Н СООН
СООН Н 2 N
Н Н ОН
II СООН
СООН Н NH 2 Н ОН СООН СООН
H 2 N H НO
Н I
III IV
L-treonin [α]=−33,9 0
[α]=+11,9 0
L-allotreonin [α]=−11,9 0
Cl bromftorxlormetan H Cl
Br F H Cl F
Br
enantiomerlar С Cl
Br
F Н -Br > -Cl > -F > -H R- Cl
H
Br F 1 9 17
35 С Cl F
Br
Н S- СООН
СООН Н OH D-eritroxlorolma kislota
Н Cl СООН СООН
НO
Н Cl Н СООН СООН Н ОН Cl
H СООН
СООН HO
H Н Cl L-eritroxlorolma kislota
D-treoxlorolma kislota
L-treoxlorolma kislota
Konfiguratsion izomerlar – bular o’zining individual fizik konstantalarga ega bo’lgan alohida moddalar bo’lib, ular bir-biriga aylana olmaydi. Ularni bir-biriga aylantirish uchun kimyoviy reaksiya o’tkazish zarur. Konformatsion izomerlar, aksincha, bir-biriga o’tib turadigan fazoviy izomerlardir. Konformatsion izomerlar Ma’lum bir konfiguratsiyaga ega bo’lgan molekula ichida atomlarning yoki atom guruhlarning bir yoki necha σ-bog’ atrofida aylanishidan hosil bo’ladigan fazoviy holatlarga konformatsiya deyiladi. Konformatsiya sp 3 -gibridlangan uglerod atomlari tutgan to’yingan birikmalarga хos. Oddiy σ-bog’ atrofida atom yoki atom guruhlarning aylanishidan hosil bo’lgan fazoviy holatdagi stereoizomerlar konformatsion izomerlar deyiladi. Konformatsion izomerlar doimo bir-biriga aylanib turadi, ularni alohida ajratib olib bo’lmaydi. Konformatsiya хodisasini alkanlarning ikkinchi vakili – etanning fazoviy izomerlari misolida ko’rib chiqamiz. Etan molekulasidagi ikkita metil guruhlar C−C orasidagi σ-bog’ atrofida ma’lum burchakka burilib, har хil fazoviy holatlarni egallashi mumkin. Bunda hech qanday bog’ uzilmaydi, bog’ hosil qiluvchi sp
-gibrid orbitallarning qoplanish darajasi o’zgarmaydi. O’rinbosarlarning bir-biriga nisbatan joylashishi o’zgaradi. Burilish burchagi torsion burchak deb yuritiladi va uning qiymatiga bog’liq holda molekula har хil geometrik shakllarga, ya’ni konformatsiyaga ega bo’ladi. Bu konformatsiyalarning har biri ma’lum potensial energiyaga ega. Etandagi metil guruh σ-bog’ atrofida ma’lum burchakka burilganda ikkinchi metil guruhga nisbatan quyidagicha joylashishi mumkin. Birinchi metil guruhning vodorod atomlari ikkinchi metil guruhning vodorod atomlarning ustiga tushib qolgan bo’ladi. Bu konformatsiya “to’silgan” konformatsiya deyiladi. To’silgan konformatsiyada molekula eng katta potensial energiyaga ega bo’ladi. To’silgan konformatsiya beqaror bo’ladi, chunki bu vaqtda torsion kuchlanish vujudga keladi. Qarama-qarshi turgan bog’larning elektron bulutlarining o’zaro itarilishidan vujudga kelgan kuchlanish torsion
O’rinbosarlarning bir-biridan uzoqlashib borgan sayin, torsion kuchlanish kamayib boradi va tormozlangan konformatsiyaga o’tilganda uning qiymati minimal bo’ladi. Ikkinchi etanning eng muhim konformatsiyasi – tormozlangan konformatsiyadir. Bunda metil guruhning vodorod atomlari ikkinchi metil guruh vodorod atomlarining ustiga tushmaydi, bir-biridan uzoqda bo’ladi. Etanning bu konformatsiyasida torsion kuchlanish ham, molekulaning ichki potensial energiyasi ham kam bo’ladi, ya’ni bu konformatsiya barqarorroq bo’ladi. Konformatsion izomerlar Nyumenning proeksion formulalri orqali ifodalanadi. Buning uchun konformatsiyani proeksion tekisligiga o’tkazilganda kuzatuvchi molekulani C−C bog’i bo’ylab qaraydi. Kuzatuvchiga yaqin turgan uglerod atom nuqta bilan, uzoqdagisi aylana bilan tasvirlanadi. Har bir uglerod atomining uchta valentligi chiziqchalar bilan ifodalanadi. Bunda yaqindagi uglerod atomining valentliklari tasvirlaydigan chiziqchalar aylana markazidan tarqalsa, uzoqdagi uglerod atomining valentliklarini ifodalaydigan chiziqchalar aylanadan chiqib turadi. С Н
Н Н etanning to’silgan konformatsiya С Н Н Н С Н
Н Н etanning tormozlangan konformatsiya С Н Н Н
Etan konformatsiyalar holida bo’ladigan eng oddiy birikmadir. Murakkabroq tuzilishga va katta hajmli o’rinbosarlarga ega bo’lgan birikmalarning konformatsion izomerlari ham ko’p bo’ladi, ularda yana torsion kuchlanishidan tashqari Van-der-Vaals kuchlanishi ham vujudga keladi. Butan molekulasida C2-C3 atrofida atomlar aylaganda ikkita to’silgan va ikkita tormozlangan konformatsiyalar vujudga keladi.
Katta o’rinbosarlar bir-biridan o’zoq joylashgan bo’lsa (torsion burchagi 180 0 ), bu
konformatsiya anti-tormozlangan, yaqin esa (torsion burchagi 60 0 ) – gosh-tormozlangan konformatsiya deyiladi.
Н
Н Н Н Н Н Н Н Н Н Н Н Rasm 4.7. Etanning a) to’silgan va b) tormozlangan konformatsiyalari а)
b) Н
СН 3 Н Н Н СН 3 Н
СН 3 Н Н Н СН 3 Н
СН 3 Н Н СН 3 Н
Н СН 3 Н СН 3 Н Н
Rasm 4.8. Butanning a) tormozlangan (gosh- va anti-) va b) to’silgan konformatsiyalari а)
b) Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|