Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja

FAZOVIY IZOMERLAR  

(stereoizomerlar) 

konformatsion

 

geometrik

 

optik

 

enantiomerlar 

diastereoizomerlar 

С

 

H 

H 

H 

H 

a)

 

109

0

28'

 

C = C

 

H 

H 

H 

H 

120

0

 

b)

 

H ‒ C ≡ C ‒ H 

180

0

 

 c)

 

С

 

H 

H 

H 

H 

konfiguratsion

 

---

 

 

Tetraedrik uglerod atomi to’yingan birikmalar va ularning hosilalariga хosdir. sp

2

-gibridlangan 

holatdagi uglerod atomi uchun yassi konfiguratsiya, sp-gibridlangan uglerod atomi uchun esa chiziqli 

konfiguratsiyalar хarakterlidir. 

Organik  birikmalarning  fazoviy  tuzilishini  tasavvur  qilish  uchun  molekulyar  modellardan 

foydalaniladi.  Modellarning  eng  oddiysi,  soddasi  –  bu  sharsterjenli  modellardir.  Bu  modellarda 

atomlar har хil rangdagi sharlar orqali ifodalanadi. Sharlar bir-biri bilan sterjenlar orqali bog’lanadi. 

a) 

       b)

       c)

 

 

Rasm 4.2. a) metan, b) etilen, c) atsetilenlarning sharsterjenli modellari 

 

Sharsterjenli  modellar  atomlarning  fazoda  o’zaro  joylashishini  ko’rsatsa-da,  molekuladagi 

atomlararo  masofalarni,  atomlarning  nisbiy  o’lchamini  ko’rsataolmaydi.  Atomlararo  masofalarni, 

atomlar o’lchamini, shaklini va atomlarning fazoda joylashishini aniq tasavvur etish  uchun Styuart-

Brigleb  modellaridan  foydalaniladi.  Styuart-Brigleb  modellarida  atomlarning  shakli,  atomlararo 

masofalar, valent burchaklar aks ettirilgan. 

a)

    b)

     c)

 

 

Rasm 4.3. a) metan, b) etilen, c) atsetilenlarning Styuart-Brigleb modellari 

 

Organik birikmaning  fazoviy tuzilishini tekislikda (qog’ozda) tasvirlash uchun stereokimyoviy 

formulalardan  foydalaniladi.  Konfiguratsion  izomerlar  Fisherning  proeksion  formulalari, 

konformatsion izomerlar esa Nyumenning proeksion formulalari orqali ifodalanadi. 

Fazoviy izomerlar ikki turga bo’linadi: konfiguratsion va konformatsion izomerlar.