Мавзу: Оқсил биосинтези

Globulyar va fibrillyar oksillar.
Tabiiy oksillar molekulyar shakliga karab 2 guruxga bulinadi: globulyar va fibrilyar. Fibrilyar oksillarining molekulasi ipsimon bulib uzunligi diametriga nisbatan 100 marta kuprokdir.
Globulyar oksil molekulasi sferik shaklga ega bulib uning uzunligi diametriga karaganda 3-10 marta oshikdir.
Fibrillyar oksillarining xossasi xar xil buladi. Ayrimlari suvda va tuz eritmalarida eriydi. Kupchiligi suvda erimaydi. Fibrillyar oksillarga - miozin, ipak, fibrinogen, kollagen va elastinlar kiradi. Globulyar oksillar shakliga karab sharsimon, ellips shaklda buladilar.
2.Oqsillarning fizik va kimeviy xossalari.
Oksillar optik aktiv moddalar bulgani uchun ular kutblangan nur satxida ma’lum burchak xosil kilib buradi. Oksil eritmalari yoruglik nurini sindirish, tarkatish, ultrabinafsha nurlarini yutish kobiliyatiga ega. Oksillarning bu fizik xossasidan foydalanib ularning mikdorini, molekulyar massasini va boshka kursatkichlarini aniklash mumkin. Oksillarning molekulyar massasi yukori bulganligi uchun eritilganda kolloid eritmalar xosil kiladi. Oksillar suvda eriganda suvning kutbli molekulalari oksil zaryadiga karama-karshi joylashib suv kobigi xosil kiladi. Oksilning suvdagi zarrachalari diametri 0,001 mkm dan yukori bulgani uchun kolloid eritma xosil buladi va yoruglik sochish (Tindal effekti) xususiyatiga ega buladi. Oksillar molekulasi xayvon va inson membranasining mayda teshiklari orkali uta olmaydi.
Oksillarning bu xossasidan foydalanib yarim utkazgich membranalar yordamida ularni kichik molekulali moddalardan tozalash mumkin. Bu usulni dializ deyiladi.
Gidrofil kolloidlarning eng muxim xususiyatlaridan biri gel xosil kilishdir. Kolloid zarrachalari uzaro yopishib tursimon govak struktura xosil kiladi. Xosil bulgan struktura bushliklariga suv molekulari yigilib oksilni turli darajada buktirishi mumkin.
Oksillarning molekulasida -NH₂ va SOO- guruxlari borligi uchun ular amfoterlik xossasini namoyon kiladi. Oksil molekulasida erkin karboksil guruxi kislotali, aminogruppa esa asosli xossasini namoyon kiladi. Uni kuyidagicha ifodalash mumkin.
Oksil molekulasining zaryadi tarkibidagi zaryadlangan aminokislotalarga boglik. Monoaminomonokarbon aminoksilotalar oksil molekulasiga neytral zaryad belgilaydi. Aksincha, monoaminodikarbon aminokislotalar oksil molekulasini manfiy zaryadlaydi. Diaminomonokarbon aminokislotalar oksil molekulasini musbat zaryadlaydi.
Oksil molekulasining zaryadi zaryadlangan zarrachalarining yigindisi bilan belgilanadi. Bir vaktda manfiy va musbat zaryad saklagan oksillar ioni amfoter xususiyatga ega.
Erkin karboksil gruppaning dissostiastiyalanish darajasi aminogruppaga nisbatan ozgina yukori bulganligi uchun bu funkstional gruppalarning mikdori teng bulganda oksil molekulasining zaryadi manfiy bulishi mumkin.
Eritmadagi vodorod ionlari konstentrastiyasini, ya’ni muxitning rN kursatgichini uzgartirish orkali oksil molekulasidagi amino va karboksil guruxlarning dissostiyalanishini kuchaytirish yoki pasaytirish mumkin.
Oksillar zaryadiga karab elektr maydoniga turli kutblarga xarakatlanishiga elektrofez deyiladi.
Elektrofez yordamida oksillar aralashmasidagi oksillarni (aminokislotlarni) bir-biridan ajratish mumkin. Eritmadagi oksil molekulalari neytral bulsa tuzlarning yukori konstentrastiyali eritmalari ta’sirida uzining suv kobigini yukotib chukmaga tushiriladi. Xosil bulgan chukma toza erituvchiga yarimutkazgich membrana orkali ajratib olish mumkin va shindan sung tuzdan ajralgan oksil kaytadan eriydi.
Tuzlar eritmasi ta’sirida oksillarining chukishini ularni tuzlanish deyiladi. Tuzlar yordamida oksillarni chuktirilganda oksillarni fizik va biologik xossalari saklanib koladi. Shu xossasidan foydalanib aralashmalaridan toza xolda oksillarni ajratib olinadi. Albuminlar ammoniy sulfat tuzining tula tuyingan eritmasida chukmaga tushadi.
Globulinlar esa yarim tuyingan ammoniy sulfat eritmasida chukadi.Tuzlanish usuli bilan oksillar frakstiyalarni ajratib olish farmastiya sanoatida keng kullanadi.