Мавзу: Оқсил биосинтези

3.Oqsillarning denaturastiyasi. Qaytar va qaytmas denaturastiya.
Oksillarni tabiiy xossalarini (eruvchanlik, elektroforez xarakati, fermentativ , gormonal,.immun aktivligi) turli fizik va ximiyaviy ta’sirlar natijasida buzilishiga (yukolishiga) denaturastiya deyiladi.
Denaturastiya natijasida oksil molekulasining fazoviy konformastiyasi, ya’ni ikkilamchi, uchlamchi va turtlamchi strukturasi buziladi, ammo birlamchi strukturasi saklanib koladi. Denaturastiya natijasida oksilning peptid zanjiri uzilmaydi, asosan disulfid va vodorod boglari uziladi.
Denaturastiya uz yunalishiga binoan ikki xilga bulinadi: kaytar ka kaytmas.
Kaytmas denaturastiya ta’sir etuvchi omil ta’siridan sung oksil uz nativ strukturasini tiklay olmaydi. Masalan: tuxum oksili kaynatilgandan sung, kuchli kislota eki ishkor ta’sir etilganda.
Kaytar denaturastiya deb ta’sir etuvchi omil ta’sirini tuxtatgan xolatimizda oksil uz tabiiy xususiyatlarini tiklaydi. Masalan: neytral tuzlar ta’sirida oksil eruvchanligi yukolib chukmaga tushadi. Sung dializ usulidan foydalanib tuzning yukotsak oksil kayta xossalarini tiklab eruchanligi tiklanadi.
Oksillarni denaturastiyalovchi fizik va ximiyaviy ta’sirlar ikkiga bulinadi:

1. 
   Fizik omillar: kizdirish (t⁰-50-60⁰S dan yukori) bosim, muzlatish, ogir metall ionlari ta’siri, ultratovush va boshkalar.
   
2. 
   Kimeviy omillar: a) N+,ON- ionlari ta’siri odatda moddalarning rN 4 dan past 10 dan yukori bulganda oksil denaturastiyasi kuzatiladi;
   

b) Organik erituvchilar (spirt, asteton, xloroform);
v) siydikchil va ogir metallar tuzlari ta’sirida;
g) xona temperaturasida oksillarni kuritishda ular denaturastiyaga uchraydi.
Denaturastiya natijasida molekulasi dumalok koptoksimon shakldan chuzilib ipsimon shaklga aylanadi va oksillar agregastiyaga uchraydi. Agregatlar uzaro birikib, katta agregatga aylanib chukmaga tushadi. Denaturastiyalovchi ta’sirini tuxtatilsa ba’zi oksillar kisman yoki umuman uz ta’bbiy xoliga (nativ xoliga) kaytadi. Bunday xolat oksilni renaturastiyasi deyiladi.
Bunga ribonukleaza oksili misolida kuzatish mumkin.
Denaturastiyadan keyin ma’lum vakt utishi bilan ribonukleaza fermenti kislorod ta’sirida uzining boshlangich aktivligiga ega buladi va bunda disulfid boglari uz xoliga kaytadi. Oksil denaturastiyasini oldini olish uchun fermentlarni ajratib olish va saklash past temperaturada olib boriladi. (0⁰-4⁰S).
Oksillarning denaturastiyaga uchrashdan saklash uchun turli ximiyaviy moddalar kullaniladi (oddiy shakar, glisterin, organik moddalar).