Mavzu: O`simlik hujayrasining tuziishi, organoitlarning vazifalari. O`simlik hujayrasida shimish kuchining hosil bo`lishi va uning ahamiyati. Reja

HUJAYRA VA UNDA SODIR BO LADIGAN HARAKAT HOLATI. UMUMIY MA’LUMOT
O‘siinlik hujayrasining turgor, plazmoliz va deplazmoliz holati. Hujayralarda moddalar harakati, Hujayralarda hayot faoliyatining normal borishida moddalar harakati, va’ni uiaming bir hujayradan ikkinchisiga o‘tisJ}i, almashinishi muhim ahamiyatga ega. Hujayradagi hujayralararo moddalarning harakati unda sintez qilinadigan va zaxira holda tuplanadigan moddalarning miqdoriga bog‘liq. Hujayrada almashinish reaksiyalari qanchalik tez borsa, undagi moddalar harakati, ya’ni hujayraning hayot faoliyati uchun zarur boigan moddalami qabul qilishi va keraksiz moddalarni chiqarib tashlashi shunchalik tez ro4y beradi. Bu jarayonni bir butun sistemadan iborat bo'lgan hujayra va sitoplazma membranasi boshqaradi. Hujayraning sirtqi yarim о ‘tkazuvchi devori va sitoplazmaning tashqi membranasi - plazmolemma va ichki membranasi tonoplast hisohlanadi. Moddalarning, ayniqsa, suv va unda eruvchan moddalarning qabul qilinishi ulaming hujayra po4sti hamda sitoplazma membranalarining yarim o'tkazuvchanligiga bog'liq boiadi. Hujayra shirasining osmatik bosimi o6si.mlikning yashash muhiti, havoning harorati, tuproqning nzik va kimyoviy holati va boshqa muhim omillariga bogiiq. Masalan, suv yetarli va suvga yaqin joylarda o‘suvchi o‘simliklarda hujayra shirasining osmotik bosimi 1 atmosf'eraga teng kelgani holda, O'rta Osiyo choMIarining qum-tuproqli rayonlarida o'sadigan saksovul, qandim, quyonsuyak kabi o‘simliklar hujayra shirasining osmotik bosimi 40-60, hatto 100 atmosferaga teng bo'ladi. Shunday qilib, hujayra hayot faoliyatining normal borishi hujayra shirasining konsentratsiyasiga bogMiq, Aytaylik, tirik hujayra konsentratsiyasi nihoyatda past bolgan o'simlikka suyuq selitra eritmasi solaylik. Bunda darhol hujayra shirasi va eritma o'rtasida o'ziga xos osmotik munosabat shakllanadi. Hujayra shirasi kuchli konsentratsiyaga ega boigan turli-tuman moddalar eritmasi bo'lganligidan u azot eritmasiga nisbatan yuqori osmotik bosimga ega bo'ladi. Har ikki la eritma - selitra eritmasi bilan hujayra shirasining osmotik bosimi teng bolmagani sababli, selitra eritmasidagi suvni hujayra shirasi so'rib ola boshlaydi. Buning natijasida hujayra shirasi hajman ortib, vakuola kattalasha boradi. Vakuolaning kattalasha borishi, o4z navbatida, sitoplazmani hujayra devori tomon suradi. Buning natijasida hujayra devori taranglashadi. Hujayra devorining cho'zilishi chegaralangan boigani sababli, ma’lum vaqtdan so‘ng и tarang tortib, suv so'rilishi to'xtaydi, Hujayraning shunday holati turgor ho I at deyiladi. 0 ‘simlik hujayrasining turgor hoiati hujavra ichi bilan hujayra tashqarisidagi bosimlar farqi, muhim sharoiti va hujayra po'stining mustahkamligiga bogliq. Turgor - owsimlikning normal hayot faoliyati hisoblanadi,