Men ushbu bitiruv malakaviy ishimdan xulosa qilib shuni aytamanki organizmlar tashqi muhitning turli omillariga nisbatan moslashishi organizmning ichki muhitiga, immunitetiga va yashash sharoitiga ham uzviy bog’liqdir.
1. Demak, adaptatsiya- muhitning o’zgaruvchan sharoitlariga organizmning moslashish jarayonidir. Adaptatsiya- xalqaro atama bo’lib, organizmning tabiatga, ishlab chiqarishga, ijtimoiy sharoitlarga moslashishini bildiradi. Adaptatsiya hujayra, organ sitsema va organizmdagi orttirilgan moslashish faoliyatining hamma turlarini o’z ichiga oladi. Adaptatsiya adekvat bo’lmagan muhit sharoitlarida gomeostaz turg’unligini saqlaydi, ish qobiliyatini, hayotning maksimal muddatini va ishlab chiqarishni ta’minlaydi. Lekin hamma kishilar ham muhitning aynan sharoitlariga va bir xilda to’liq adaptatsiya qila olmaydi, bunda kishining jinsi, yoshi, nerv sitsemasining turi, salomatlik darajasi, jismoniy chiniqqanligi muhim ahamiyatga ega.
2. Adaptatsiyaning bir necha xil turlari mavjud bo’lib xususan morfologik biokimyoviy va fiziologik adaptatsiya haqida aytadigan bo’lsak bular biri ikkinchisini takrorlaydigan o’zaro bog’liq bolgan holatlar hisoblanadi. Odam tanasi odatda morfologik, biokimiyovi va fiziologik rezervlarga ega bo’ladi. Morfologik rezerv deganda a’zolarni tashkil qilgan to’qimalarning tuzilishi. Biokimyoviy rezerv deganda ko’pincha organizmda mavjud fazilatlar faolligi, moddalar va energiya almashinuvining kuchi tushiniladi. Fiziologik rezerv esa organizm a’zo va tizimlarining zamiridagi mavjud funktsional imkoniyatlaridir. Bu rezervlar qanchalik katta bo’lsa, organizm yangi muhit sharoitiga shunchalik yaxshi moslashadi, ya’ni adaptatsiyalanadi. Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki organizmlarning muhit sharoitlariga adaptatsiyalanishida yuklamalarning ham ahamiyati katta bo’lib hisoblanadi.
3. So’nggi o’n yillikdagi kuzatishlar esa maktab o’quvchilari organizmining jismoniy va funkstional imkoniyatlari asosiy parametrlarining pasayib borayotganligini ko’rsatmoqda hamda ushbu holatning ijtimoiy ahamiyatli sabablaridan biri hozirgi zamonda insonlar harakat faolligining kamayishi, gipodinamiya va psixik yuklamalar ulushining oshishidir. Shunday qilib, mutaxassislar umumiy va maxsus yuklamani yanada aniq farqlashni tavsiya etadilar. Bunda turli xil harakat bosqichlarida ko’proq ixtisoslashuvga erishish lozim, yuklamalar va dam olish me’yorlarining muayyan parametrlari shug’ullanuvchilar tayyorgarligining dastlabki darajasi, yosh xususiyatlariga hamda boshqa omillarga qarab almashlab turiladi. Mashg’ulot yuklamasi va uning parametrlari har doim mutaxassislarning diqqat markazida bo’lib kelgan. Ko’p sonli tadqiqotlar o’tkazilgan, ularning natijalari asosida har xil usuliyatlar, aloxida tavsiyalar ishlab chiqilgan. Mutaxassislarning fikricha, sust shiddatli turli-tuman umumiy rivojlantiruvchi mashqlar katta xajmda qo’llanilgan paytda organizmning kuch yuklamalariga moslashishi, odatda, 1,5-2 oydan so’ng sodir bo’ladi. Shuning uchun mashqlarni bajarish shartlarini vaqti-vaqti bilan murakkablashtirib turish tavsiya etiladi. Bizningcha, ushbu usuliyat yanada yoshroq davrda xam kuch tayyorgarligining boshlang’ich bosqichida qo’llash uchun yaroqlidir.
4. Bundan tashqari yana bir muhim omil bo’lgan organizmlardagi zahira qobiliyatlarini ham aytib o’tish joizki, bunda aynan shu qobiliyat tufayli organizmlar muhit sharoitlarida o’ziga mos va xos tarzda yashashda davom etadilar. Biz bilamizki zahira qobiliyatlari bu organizmning ichki rezerv qobiliyati bo’lib bu qobiliyat insonda har doim ham namoyon bo’lavermaydi ya’ni bunda nimadir yoki qaysidir holat turtki ”stimulyator” vazifasini o’tasagina zahira qobiliyati o’z aksini ko’rsatadi. Ko’p yillik tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki, Organizmlarning turli yosh davrlarida moslashishdagi o’zgarishlar qonuniyatining xususiyatlarini hisobga olish tavsiya etiladi. Kichik yoshda (aynan qaysi ekanligi aniq berilmagan) organizmning zaxira imkoniyatlari juda kam va shu sababli sharoitning har bir o’zgarishi organizmning hamma tizimlarida qayta reaksiyani keltirib chiqaradi. Bunda o’z tabiatiga ko’ra qarama-qarshi sifatlar - kuch va chidamlilikning rivojlanishida ijobiy samaradorlik ta’minlanadi. O’smirlik yoshida esa organizmning zaxira imkoniyatlari ortib borishi sababli, maxsus ta’sir ko’rsatish zururati yuzaga keladi.
