Mavzu: O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va bolalar sportini rivojlanishi reja

Uzoq masofaga (stayerMk) yugunsHc Chidamlilikni o'stirish maqsadida, kollejlar uchun dasturda 500, 800, 1000 m (1 km)ga yugurish ko'zda tutiladi. Bu masofaga 17 va undan kichik yoshdagi o'g'H bolalar va qizlar yugiradilar. Masalan, yoshlar o'rtasida jahon rekordi 2 min 20,37 s ga (eSektron sekundomer bo'yicha) teng. Bu ko'rsatkichga ingliz sportchisi Xen Bouksi erishgan. Qizlar orasida 2 min 38,58 s (elektron sekundomerda) ingliz sportchisi Jo Uayt erishgan. Respublikamizda 800 m masofaga yugirish bo'yicha rekord natijaga E.Nurmatov (1m.52,3 sek), qizlar orasida L.Kiryuxina (2 m.04,76 sek) erishganlar.
9-Mavzu: Sakrash va emaklash, tirmashib chiqish mashqlarini o’rgatish uslubi
Reja: 1. Sakrash va emaklash 2. Tirmashib chiqish mashqlarini o’rgatish uslubi 3. Siltanish va plankadan o'tish
Jismoniy tarbiya dasturida cng sodda boMgan ,,qadamlab o'tish" usuli bilan yugurib kelib balandlikka sakrashga o'rgatiladi. Sportchilar orasida balandlikka sakrashning birinchi usuli ,,Oshib o'tish" (,,Perekidnoy") va ,,Fosbcri-flop" (lentadan orqa tomon bilan oshib o'tish) kabi usullari keng tarqalgan. Ikkinchi usul Mexikoda o'tkazilgan Olimpiya o'yinlarida (1968-yili 2 m 24 sm natija bilan) i-o'rinni olgan amerikalik sportchi Richard Fosberi nomi bilan bog'liq. U birinchi bo'lib shu usulni qo'llagan edi. Hozircha balandlikka sakrash bo'yicha jahon rekordi 2 in 45 sm ga teng bo'lib, Xavyer Sotomaycrga (Kuba) tegishli, ayol-lardan Sevka Kostadinovaga (Bolgariya) tegishli bo'lib, u 2m 09 sm ga sakragan. Respublikamizda balandlikka sakrash bo'yicha yoshlar o'rtasidagi rekord Olcg Azizmu-rodovga tegishli bo'lib, u 2 m. 19 sm ga teng, qizlar o'rtasida 184 sm ga teng bo'lib, u Svetlana Radzivilga tegishli (ularning har ikkisi Toshkent shahridan). oyoq, shu zahoti tez to'g'nlanib, yeraan uznganaan Keyin yuqoriga — oldinga ko'tariladi va plankadan o'tkaziladi. Bunday sakrashda oyoqlar harakati qaychi harakatiga o'xshab ketadi. Demak, balandlikka sakrash jarayoni: yugurib kelish, siltanish, plankadan o'tib yerga tushishdan iborat bo'ladi. Shunday ckan, siltanish joyi qanday belgi-lanadi? Buning uchun eng yaqin ustun oldiga kclinadi (yugurib kclinadigan chap yoki o'ng tomondan kelish mumkin). Unga orqa bilan turib 2—2,5 qadam (to'g'ri burchak ostida) o'lchanadi, bunda plankaga qo'l uzatganda tegar-tegmas bo'lishi kerak. Mana shu joyni siltanish joyi qilib belgilash mumkin. U doira qilib belgilanadi (turgan joy bo'r bilan aylana qilib chiziladi). Endi mana shu joydan yugurish joyi o'lchanadi. O'quvchilarning yugurib kelish masofasi 5—9 yugurish qadamidan iborat bo'ladi. Buni o'lchash uchun siltanish joyi (bo'r bilan chizilgan doira)ga turiladi va yugurib kelinadigan tomonga 10—18 oddiy qadam bilan yugurish masofasi o'lchanadi. (Eslatib o'tamiz, bir yugurish qadami ikki oddiy qadamga teng.) So'ngra (bo'r bilan) yugurish boshlanadigan joy belgilanadi. Shundan keyin chiziqqa oyoqni qo'yib, dastlab o'rta tezlikda yuguriladi. Birinchi qadamlar oyoq kaftidan boshlab qo'yiladi, oxirgi uch qadamdan boshlab esa tovondan qo'yiladi (bunda oyoqni sudrab bosish yo'li bilan yerga yumshoqroq qo'yishga hara-kat qilinadi). Qo'llar oddiy yugurishdagi kabi harakatda, gavda oldinga egilgan bo'ladi (deyarli oxirgi qadamgacha). Dastlabki 3—5 qadamdan tezlik kuchaytiriladi, oxirgi ikki qadamda esa barcha e'tibor siltanishga qaratiladi. Tezlanishga qanday erishish mumkin? Buning uchun chuqurga orqa qilib 14—18 oddiy qadam sanaladi, sanoq chuqurdan tezlanish tomonga qarab olinadi. Bu 7—9 yugurish qadamiga (2 oddiy qadam 1 yugurish qadamiga) teng hisoblanadi. Zarur bo'ladigan qadamlar o'lchab olingandan keyin u bo'r biian belgilab qo'yiladi. Shundan so'ng mashqni bajarishga kirishiladi. Buning uchun: bir oyoqni (chap yoki o'ng oyoqni) oldinga qo'yib, ikkinchisini 30—50 sm orqaga qo'yiladi va oldinga bir oz egilaturib yugurish boshlanadi. Har kim o'ziga qulay holatni tanlab yuguradi. Oyoq chiziqqa yetib, yerdan uzilmasdan, oyoqlar yig'ib olinrnaydi. O'qituvchi (yoki biror sinfdosh) sakrash joyini ko'rsatadi. Xatoga yo'l qo'yilgan bo'lsa, so'ngra tuzatish kiritiladi. Bor-di-yu, sakrash chizig'i plankaga nisbatan uzoqroq bo'lsa, u bir oz oldinga suriladi va yugurib tezlashadigan joy qadam-lab o'lchab, qayta tekshirib ko'riladi. Yugurib tezlashishni aynan bir oyoqdan boshlash kerak (qaysi oyoq oldinda bo'lsa, shunisi bilan). Tezlashish boslilanganda birinchi qadamlar uzunligi bir xil bo'lishi shart, shunda sakrash chog'ida oyoq chiziqqa to'g'ri keladi. Floji boricha tez va butun kuchni ishga solib yugurish zarur bo'ladi. Sakrash chog'ida tezlik eng yuqori darajaga yetgan bo'lishi lozim. Yugurish chog'ida o'zi-ni erkin tutish va faqat tezlik haqida o'ylash zarur.
Siltanish va plankadan o'tishda barcha harakatlar avvalgilaridan tezroq bajariladi. Bunday paytda yugurishdagi eng tez harakatlar amalga oshiriladi va siltanuvchi oyoqtez oldinga chiqariladi va depsiniladi. Siltanish oyog'i planka bilan bir yo'nalishda bo'lib, qo'l harakati tirsakni yelka barobar oldinga cho'zish bilan yakunlanadi. Oyoq siltanish harakati chog'ida yuz bilan barobar bo'ladi (depsinish -to'g'ri oyoq bilan bajariladi, gavda — tik holatda bo'ladi, siltanish oyog'i tizzasi yuqorida, qo'llar oldinda va planka-ning ikki tomoni pastiga tushiriladi, plankaga yaqinlash-ganda, awal gavda egilgan, so'ngra tik bo'ladi}. Plankadan o'tgandan keyin siltanuvchi oyoq tezda pastga — orqaga tushiriladi. Endi gavda tiklanadi va siltanuvchi oyoqni yuqoriroq ko'tarib o'ziga tortiladi (oyoq uchi bilan to'p tepgandek qilib), so'ngra siltanuvchi oyoq bilan yerga tushiladi va boshqa oyoqni bir qadam orqaga qo'yib, qad rostlanadi.