Mavzu: O'zbekiston respublikasida mehnat bozorining shakllanishi va ishsizlikni o'ziga xos xususiyatlari

4. Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari faoliyatlarining samaradorligini oshirish mexanizmlari
Mamalakatimiz Prezidenti I.A.Karimovning “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari” nomli asarida O‘zbekiston uchun inqirozni bartaraf etish va jahon bozorida yangi marralarga chiqishning ishonchli yo‘li sifatida 2009 yilga muljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustvor yo‘nalishi: “mamlakatni modernizatsiya qilish va aholi bandligini oshirishning eng muhim omili sifatida ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani yanada rivojlantirish” belgilab berilgan.
Ish bilan bandlik xizmati organlari faoliyatlarining turli darajalarini o‘z ichiga oluvchi va belgilangan, bir-biriga yaqin masalalarni bajarilishini ta’minlovchi funksional tuzilmalar tuzish zarur. Bu funksional tuzilmalarning yaratilishi mehnat bozorida samarali davlat siyosatini yuritishning tashkiliy asosi bo‘lib hisoblanadi. SHuningdek, funksional tuzilmalar faoliyatining belgilangan masalalar bo‘yicha maqsadidan kelib chiqqan holda o‘zaro birikishi ular o‘rtasida aloqadorlikni mustahkamlaydi va funksiyalar takrorlanishini minimumgacha tushirishni ta’minlaydi.
SHunday qilib, aniq belgilari bo‘yicha bir qancha tashkiliy bloklarning o‘zaro aloqadorligini o‘z ichiga oluvchi tashkiliy tizimlar quyidagilardan iborat bo‘lishi kerak:

• 
  ishga joylashtirish imkoniyatlarini rivojlantirish, ish bilan bandlik dasturi hamda ishga joylashtirishga kumaklashish bo‘yicha tashkiliy tizim;
  
• 
  statistik tadqiqotlar o‘tkazish, mehnat bozorini tahlil qilish va istiqbollashtirish va sotsiologik so‘rovlar o‘tkazish bo‘yicha tashkiliy tizim;
  
• 
  ish bilan bandlik xizmatining rivojlanishi, personalni boshqarish, ish bilan bandlikka ko‘maklashni moliyalashtirish bo‘yicha tashkiliy tizim;
  
• 
  ixtisoslashgan ish bilan bandlik (adminstrativ - boshqaruv xodimlarini ishga joylashtirish masalalari, migrantlar, nogironlar, qishloq aholisi, jamoat ishlari, vaqtinchalik ishga joylashtirish).
  

YUqorida keltirilgan tuzilmaviy tizimlar, bir tomondan - funksiyalar bajarilishining bir xilligi bo‘yicha, ikkinchi tomondan - aloqa turi bo‘yicha turli darajalardagi aloqalarni yuzaga keltiradi.
Hududiy darajadagi ish bilan bandlik xizmati organlarining ierarxik (pog‘anali) tuzilishi viloyat Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Bosh boshqarmasi va uning joylardagi mehnat bo‘limlaridan iboratdir.
Bizningcha, hududiy ish bilan bandlik xizmati organlari alohida yo‘nalishlar bo‘yicha ixtisoslashgan bo‘limlar ko‘rinishidagi tashkiliy tuzilmalar safatida iborat bo‘lmasligi kerak. CHunki, alohida funksional yo‘nalishlar bo‘yicha ixtisoslashgan bo‘limlarning mavjudligi ular o‘rtasida tajriba va axborot almashish samaradorligini pasaytiradi.
Shunday ekan, ish bilan bandlik xizmati organlari bir qancha yo‘nalishlarni birlashtiruvchi alohida bloklardan iborat bo‘lishi zarur. Hududiy ish bilan bandlik xizmati va uning joylardagi mehnat bo‘limlari o‘rtasida samarali munosabatlarni ta’minlash hamda mehnat bo‘limlari mutaxassislari ishlarining samaradorligini oshirish uchun joylardagi mehnat bo‘limlari ish faoliyatlarini qayta qurish zarur.
Tuman mehnat bo‘limlarining ishsizlar bilan ishlashi alohida funksional qismlari faoliyati yakka tartibda va aniq izchillikda olib boriladi. Ishsizlar bilan ishlashning birinchi bosqichida mehnat bo‘limiga murojaat qilgan kishi ishsiz sifatida ro‘yxatga olingandan keyin, ishga joylashtirish bo‘yicha inspektor mos ish joyini izlaydi. Inspektorning bu faoliyati 1-1,5 oyni tashkil etadi. Keyingi bosqichda mijozning ish bilan band bo‘lmaganlik (agarda u ishlayotgan bo‘lmasa) sabablari aniqlanadi. Bunda ishsiz fuqaro kasbga yo‘naltirilishi yoki qayta o‘qitishga yuborilishi mumkin. Bu jarayon 1 haftadan 1 oygacha muddatni olishi mumkin. Ishsiz bilan ishlashning keyingi davriga 1,5 dan 2 oygacha vaqt ketishi mumkin. Demak, mijozning ishsiz sifatida ro‘yxatda bo‘lish davri o‘rtacha 5 oy chegarasida tebranib turadi.
Tuman mehnat bo‘limlarida ham ishsiz sifatida ro‘yxatdan o‘tgan fuqarolarning ishsizligining davomiyligini qisqartirish maqsadida, bir necha mutaxassislarni birlashtiruvchi alohida bloklardan iborat bo‘lishi kerak.
Biz tuman mehnat bo‘limlarida turli yo‘nalishlardagi ishlar bo‘yicha bir necha mutaxassislarni o‘z ichiga oluvchi komanda yoki qism ko‘rinishidagi tuzilmalarni tashkil etishni taklif etamiz. Masalan:

1. 
   Ishga joylashtirish bo‘yicha xodim (yoki xodimlar), ular ishsizlarning hujjatlarini dastlabki tekshiruvini o‘tkazish, bo‘sh ish o‘rinlari bo‘yicha har tomonlama (ish haqi to‘g‘risida, mehnat xarakteri to‘g‘risida) axborotlar to‘plash kabi faoliyatlar bilan shug‘ullanishlari mumkin;
   
2. 
   Ish beruvchilar bilan ishsizlarning uchrashuvlarini tashkillashtiruvchi va ish beruvchilar bilan ish uchun javobgar xodim;
   
3. 
   Kasbga yo‘naltirish bo‘yicha maslahatchi xodim va qayta o‘qitish bo‘yicha mutaxassis. Bunday komandalarning funksional majburiyatiga ishchi kuchiga talab haqida axborotlarni to‘plash, korxonalar uchun xodimlar tanlash, mehnatni tashkil etish masalalari bo‘yicha tadbirkorlarga maslahatlar berish va boshqalar kiradi.
   

Bunda komandalarning samarali ishlashi uchun tuman mehnat bozori segmentlari bo‘yicha ajratish mumkin (hududiy belgilari bo‘yicha, iqtisodiy belgilari bo‘yicha va boshqalar). Mehnat bozorida tarmoq belgilari bo‘yicha segmentlarga ajratilishi natijasida har bir tarmoqda mutaxassis - xodimlarning ixtisoslashishi tarmoq xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, ularning ish bilan bandlikka ko‘maklashish sohasidagi faoliyatlarining samaradorligini oshiradi. Mehnat bozorida ish bilan bandlik masalalarini echishning bunday shaxsiy yondashuvi tuman ish bilan bandlik xizmati mutaxassislarining javobgarligini oshiradi hamda ish bilan bandlik xizmati organlarining yo‘llanmasi bilan ishsizlarni ishga qabul qilishda ish beruvchilarning rad etishini kamaytiradi.
Huningdek, eng birinchi - ishsizlarga xizmat ko‘rsatish vaqti qisqaradi, bu esa, ishsizlikning o‘rtacha davri qisqarishiga olib keladi