Mavzu: Oʻzbekistonda innovatsion siyosat va uning oʻziga xos xususiyatlari

3. Sanoat korxonalarining innovatsion rivojlantrish va iqtisodiy barqarorligini ta’mirlash

Hozirgi vaqtda innovatsiyalarning ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik samaradorlikni oshirish va milliy iqtisodiyotning barqaror o'sishini ta'minlashdagi ahamiyati tobora ortib bormoqda.

Milliy iqtisodiyotni innovatsion rivojlanishini ta'minlab bera oladigan davlat siyosatini amalga oshirish O'zbekiston Respublikasi uchun ancha murakkab, ayni vaqtda dolzarb va yechilishi muqarrar bo'lgan vazifalardan hisoblanadi. Agar an'anaviy ilmiy-texnik siyosati bozor iqtisodiyoti sharoitida yangi bilimlarni va ilimlarni talab etibgina qolmasdan asosan yangi bilimlarni yaratishga va ulardan amaliyotda qisman foydalanishga qaratiladigan bo'lsa, aksincha innovatsion siyosatda esa, nisbatan mukammalroq yondashuv nazarda tutiladi, bunda bilimlarni yaratish bilan teng ravishda, ulardan amaliy foydalanishga ko'proq e'tibor qaratiladi.

Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida sanoatni rivojlantirish birinchi navbatda, taraqqiyotning xomashyo yo'nalishidan innovatsiya yo'nalishiga o'tishi natijada butun iqtisodiyotda strategik muhim o'zgarishlarni amalga oshirilishi bilan bog'liq. Bunda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish ya'ni zamonaviylashtirish, kooperasiya aloqalarini kengaytirish, mustahkam hamkorlikni yo'lga qo'yish, mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga ichki talabni rag'batlantirish masalalariga alohida e'tibor qaratish lozim. Bugungi kunda milliy sanoatning tovarlar va xizmatlar jahon bozoridagi qa'tiy raqobatga qo'shilishida ularning ilmiy-texnikaviy salohiyatini aks ettiruvchi innovatsiyalarning axamiyati beqiyos. Ushbu maqola mahalliy toifadagi va chet ellik olimlar va iqtisodchilarning iqtisodiy kategoriya sifatida ishbilarmonlik faoliyati va uni boshqarish, ushbu boshqaruv uslublari va yo'nalishlariga oid ilmiy ishlarini tahlil qilishga asoslangan. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, tadbirkorlik faoliyatini boshqarish korxonalar faoliyatining turli yo'nalishlarini qamrab oladi. Ishlab chiqarishni boshqarish, moliyani boshqarish, innovatsiyalar tizimini boshqarish.

Iqtisodiy adabiyotlarni tahlil qilish jarayonida ko'pchilik olimlar asosiy e'tiborni biznes faoliyatini boshqarishning ikkita asosiy jihatlariga qaratishi aniqlanadi:

• ijtimoiy-iqtisodiy boshqarish

• iqtisodiy faoliyat samaradorligini boshqarish.
Tadbirkorlik faoliyatini boshqarishning har bir yo'nalishi tegishli yuritish usullari bilan tavsiflanishi aniqlandi. Korxonani innovatsion texnologiyalar sharoitida ijtimoiy-iqtisodiy boshqarish usullari qatoriga quyidagilar kiradi:

• xodimlarni moddiy va ma'naviy rag'batlantirish;

• ijtimoiy tartibga solish;

• iqtisodiy hisob-kitob;

• balans usuli;

• moliyalashtirish usuli;

• narxlarni tartibga solish;

• qarz berish.

Shuningdek, tadbirkorlik faoliyatini va korxonalarni innovatsion sharoitlarda boshqarish uchun psixologik va tashkiliy-ma'muriy usullar ko'rib chiqiladi. Iqtisodiy faoliyat samaradorligini boshqarishga qaratilgan ishbilarmonlik faoliyatini boshqarishning ikkinchi jihati korxonalar egalarining bevosita qondirishidan iborat zaruriy diskursiv ta'sirga erishish bilan tavsiflanadi.

Innovatsion texnologiyalar va raqamlashtirish davrida ilmiy olimlar korxonalarning ishbilarmonlik faoliyatini boshqarish bo'yicha qarashlarning yetarli darajada rivojlanmaganligi bilan ajralib turadilar, chunki ular uning faqat ikkita asosiy jihatini ajratib ayta olishadi: ijtimoiy-iqtisodiy boshqaruv va iqtisodiy faoliyat samaradorligini boshqarish usullari. Shuning uchun innovatsion rivojlanish asrida korxona ishbilarmonlik faoliyati darajasiga ta'sir etuvchi omillarni samarali baholay olishmaydi va korxona rahbarlari sifatli boshqaruv qarorlarini qabul qila olmaydi. Korxonalarning ishbilarmonlik faoliyatini boshqarishning nazariy jihatlarini o'rganish ushbu tushunchaning ta'rifmi shakllantirishga imkon berdi. Barcha mutaxxassislarning shaxsiy izohlashlari o'zlarining tizimli va keng qamrovliligi bilan ajralib turadi va mantiqiy ravishda asosiy boshqaruv harakatlarini, ularning yo'naltirilganligini va qo'llanilish muddatini belgilaydi. Sanoat-iqtisodiy tizimning rivojlanish holati va dinamikasini, uning yo'nalishini belgilaydigan tendentsiyalar va hodisalarning beqaror tabiati ko'pincha korxonalarning iqtisodiy samaradorligini va maksimal darajasidagi rivojlanishni ushlab turishga doir islohotlar amalga oshirishiga to'siq bo'lib turadi. Ushbu vaziyat korxonalar faoliyatiga, ularning tezkor reaksiya va o'zgaruvchan bozor muhiti omillariga moslashish qobiliyatiga, mavjud resurslar va boshqarish vositalaridan keng miqyosda foydalanishga erishish uchun maqbul ravishda foydalanishga yangi talablar yaratadi. Innovatsion moliyaviy resurslar, kadrlar rivojlanish darajasi, innovatsiyalar va bozor faolligi va boshqalar shular jumlasidandir.

Tadbirkorlik faoliyati korxona faoliyati natijalari, uning salohiyati va raqobatbardoshligi bilan bog'liq jarayon sifatida isbotlangan. Shuning uchun ham tadbirkorlik faoliyatini boshqarish korxonaning butun boshqaruv tizimida yetakchi mavqega ega bo'lishi kerak, chunki bu uning qiymatining o'sishi uchun tegishli sharoitlar yaratadi. "Korxona boshqaruvi"atamasi boshqaruv sub'ektining mikro va makro samaradorligini doimiy ravishda oshirish uchun mavjud resurslarni shakllantirish, taqsimlash va qayta taqsimlashning joriy rejalariga ta'siri sifatida qaralishi mumkin. Tadbirkorlik faoliyatini boshqarish faoliyatning turli sohalarini qamrab oladi.

Korxona istiqbolini belgilashda o'zgarib borayotgan iqtisodiy ijtimoiy muhit talablariga moslashish kunsayin tadbirkorlik ilmining asosiy amaliy muammolaridan biri bo'lib kelmoqda. Istiqboliy o'zgarishlarning imkon boricha yuqori aniqlikda seza bilish, raqobat kurashida samarali uslublardan va shakllardan foydalanish borasidagi nazariy izlanishlar tez orada rivojlanayotgan korxonalarning amaliy tajribasiga aylanmoqda. Har bir xo'jalik sub'ekti o'ziga xos bo'lgan, antiqa innovatsion strategiyalarni tanlashi, raqobatda Yangiliklarni tadbiq qilish bilan bo'lgan kutilmagan tadbirlarni amalga oshirishi natijasida biznes sohasida yangi rivojlanish yo'llari, uslublariga qiziqish tobora ortib bormoqda.

Respublikamizning korxona va tashkilotlarining jahon bozorlarida o'z o'rnilarini topishlarida rivojlangan va yetakchi kompaniyalar tajribalarini o'rganishlari, ularning innovatsion boshqaruv faoliyatlarini va taktik tadbirlarini kuzatishlari zarur bo'ladi. Chunki xorijiy firmalar bilan iqtisodiy, ilmiy xamkorlik sohalarini belgilashda "manfaatlar yakdilligi"ni ta'minlashda xar bir tadbirkor va xo'jalik sub'ekti o'zining maqsadlari, uzoq va qisqa muddatli strategiyasini, innovatsion siyosatini aniq belgilab olishi lozim.

XULOSA
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan davlatlarda mamlakatda investitsion va innovatsion jarayonlarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning iqtisodiy chora-tadbirlari bozor sub’ektlari xo‘jalik faoliyatiga ta’sir ko‘rsatishning samarali usuli bo‘lib hisoblanadi, u muhim tarmoqlarni rekonstruktsiya qilish va yangilarini yaratishni jadallashtiradi, shuningdek umuman milliy iqtisodiyotni rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Xulosa qilish mumkinki, har bir mamlakatning innovatsion strategiyalari turlicha bo‘lib,bu tarixiy va milliy rivojlanish xususiyatlari, sanoatning va texnologik bazaning taraqqiy etish darajasi va boshqa omillarga bog‘liq holda shakllantiriladi.Milliy innovatsion tizimni yaratishning yagona universal retsepti mavjud emas, chunki davlatlarning to‘g‘ri va samarali yagona strategiyasi ham bo‘lmaydi. Shunga qaramay, bir-biridan ajralib turuvchi innovatsion tizimlar ba’zi bir umumiy xususiyatlarga ham ega bo‘lishi mumkin, shuning uchun ham nisbatan rivojlangan raqobatbardosh mamlakatlarning muvaffaqiyatli texnologik tajribasidan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Innovatsiyalarni joriy etish bo‘yicha xorij tajribasidan foydalanish hisobiga 2030 yilga kelib quyidagi natijalarga erishish mumkin: − 2030 yilga kelib aholi jon boshiga to‘g’ri keladigan YaIM miqdori oshadi; − muhandislar, iqtisodchilar va menejerlar bozorda ustunlik qila boshlaydi ; − ishsizlik darajasi kamaytiriladi; − yangi g‘oya va yangilik beruvchilar soni ortadi.

Mamlakatimizning innovatsion faoliyatini jadal o’sishi va rivojlanishi uchun quyidagi ustuvor yo’nalishlarini taklif etamiz:

▪ mahsulot tannarxini pasaytirish imkonini beruvchi sanoat 4.0 vositalarini ishlab chiqarish jarayoniga joriy etish;

▪ bozorni chuqur tushunishni talab qiladigan yangi bozor bo'shliqlarni izlab topish;

▪ oxirgi foydalanuvchilarning ehtiyojlarini chuqurroq o'rganish;

▪ Rossiya va xorijiy mijozlar bilan hamkorlik aloqalarini shakllantirib, murakkab mahsulotlarni sotish bozorini yaratish zarur;

▪ oliy o‘quv yurti, korxona negizida ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish uchun xalqaro standartlarga javob beradigan laboratoriyalar, sanoat parklarini rivojlantirish;

▪ sanoat klasterlarini yaratish va rivojlantirish, klasterlarning innovatsion, ilmiyishlab chiqarish salohiyati holati monitoringini tashkil etish;

▪ loyihalarni moliyalashtirish va innovatsion loyihalarni boshqarish tamoyillari asosida ishlaydigan venchur tashkilotlarni yaratish va rivojlantirish;

▪ yuqori texnologiyali ishlab chiqarishning real sektorida intellektual faoliyat natijalarini joriy etish mexanizmini yaratish va rivojlantirish;

▪ tez o‘zgaruvchan bozor sharoitlariga mos keladigan kichik biznes sohasida innovatsion faollikni oshirish;

▪ ilmiy-tadqiqot faoliyati nufuzini oshirish - bu sohadagi yutuqlar va uning ahamiyati haqida ma'lumot tarqatish;

▪ ilmiy xodimlar uchun qulay yashash va mehnat sharoitlarini yaratish, shu jumladan moddiy va nomoddiy rag‘batlantirish tizimini joriy etish;