Mavzu: Poyabzal klafikatsiyasi

IXTIYORIY O'LCHAM VA SHAKLDAGI BUYUMLAR DETALLARINING SONI, O'LCHAMI VA SHAKLI
ko'p Detallaming soni, o'lchami va shakli bo'yicha nav (assortiment)lari behisob bo'lib, faqat ayrim, eng uchraydigan turlarini ko'rib chiqish kifoya.
Shu guruhdagi buyumlarni detallari joylashishiga qarab sirtqi, ichki va oraliq detallarga bo'linadi.
Sirtqi detallar o'z navbatida asosiy va qo'shimcha detallarga bo'linadi. Asosiy detallar (3-rasm)
buyumning korpusini tashkil qilib, uning shaklini va o'lchamini belgilaydi. Bu devorchadan iborat bo'lib, o'z navbatida old va orqa 3 devorchalar deb ataladi. Devorchalar to'rtburchak, trapetsiyasimon, ovalsimon, figurali bo'iishi mumkin. Ularning shakli, o'tchami, buyumning

3-rasm. Charro-attorlik biiyumlarining sirtqi detallari.
35


4-rasm. Charm-all or I ik bujumlarining ichki delallari.
shakli va o'lchamini belgilaydi. Devorchaiaming bir qismi bo'lgan faldalar 4 chaqmoq zanjirli buyumiaming yuqori qism hajmini kattalashtirish uchun, kokelkalar 5 esa turli shaklda bo'Hb, devorchani yuqori yoki quyi qismini tashkil qilib, buyumlarni bezashda ishlatiladi.
Tubi 1 devorchalarini orasida joyfashgan bo'Hb, korpusning quyi yuzasini tashkil qiiadi.
Korpusning old, orqa va tag yuzasi yaxlit materialdan tashkil topgan va uning o'lchamlari shakli devorcha singari turlicha bo'lishi mumkin.
Buyumlarning yon qismini oddiygina qilib, buyumning yoni yoki bo'lmasa qiyiq 2 deb atashadi. Buyumning yon qismining shakli va konstruksiyasi har xil bo'lib, ko'p hollarda tekis shaklda yoki bo'lmasa bir burmali va ko'p burmali bo'lishi mumkin.
Tag — botan — buyumning tubini va ikki yon yuzasini, yuqori botan ikki yon va yuqori yuzasi, aylanma botan — tubini, yon va yuqori yuzalarini (2.22-rasm) tashkil qiladi. Boian, xuddi qiyiqga o'xshash bir yoki ko'p burmali bo'lishi mumkin.

Yopqich (klapan) 3 buyumlarning yuqori qismini berkitish uchun xizmat qiladi, u istalgan shaklda va o'lchamda bo'lishi mumkin.

rasm. Charm-attorlik buyumlarining sirtqi detallari.
Yuqorida keltirilgan hamma asosiy strtqi detallar yaxlit yoki yig ma (masalan, botan, ikki qismdan iborat bo'lib, tag qismining o'rtasida tikiladigan) bo'lishi mumkin.
Qo'shimcha detallarga, buyumlarning yuqori qismini yopishda ishla-tiladigan: kichik yopqich 5, (2.22-rasm) supfer 2, gort /, tasma 4 hamda ushlagich, cho'ntaklar va bezak detallari kiradi.
Ichki detallar buyumning ichida joylashgan bo'lib (2.23-rasm), ular buyumlarning ich yuzasini bezaydi va bo'laklarga bo'ladi (devor /, devorcha cho'ntak 2, chaqmoq zanjirli cho'ntak 3 va hoKaz°l^ar)-
Oralicj detallar sirtqi va ichki detallarning orasida joylashgan bo'lib, buyumlarning turli shakllarini hosil qilish hamda saqlashga xizmat qiladi. Bundan tashqari ayrim oraliq detallar sirtqi detallarning choklarini mustahkamligini oshiradi.
Oraliq detallari uchun maxsus attorlik kartonlar, paxta va yog'och _tolalar, viniplast va boshqa materiallar, shuningdek, ma^sus tasmalar, shnurlar, yopishqoq tasma (velkro)lar ishlatiladi.
Oraiiq detallar qattiq materiallardan bo'lsa. qattiq koiP^us!' xaltalar deyiladi. Qattiq korpusli xaltalarning hamma detallariga yoki ^ko'P detallariga; yarim qattiq konstruksiyadagi xaltalarga, korpusning qisman detallariga qattiq oraliq detallari qo'yiladi. Yumshoq konstruksiyadagi buyumlarda qattiq materiallardan qilingan oraliq detallar fo'lmaydi.
Bularning o'lchamlarini uning old devorining gorizomal yo'nalishda-gi maksimal uzunligi U va maksimal balandligi B hamda yon yuzasming maksimal eni E bilan belgilanadi (2.24-rasm).
Xaltalarning ustini yopqich (klapan), chaqmoq zanjir, ramkali qulflar yordamida berkitish mumkin. Korpusning material! ram-kali qulfining tagidan, yonidan yoki ustidan qistirib biriktirish (2.25-rasm) usullari tnayjud.