xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Mavzu: psixologiya faniga hissa qo'shgan olimlar psixologiya rivojiga hissa qo olimlar
MAVZU: PSIXOLOGIYA FANIGA HISSA QO'SHGAN OLIMLAR Psixologiya rivojiga hissa qo olimlar
Bugungi psixologiya fani taraqqiyoti
Psixologiya rivojiga hissa qo olimlar Hozirgi kunda aynan psixologik xizmat muammosiga bagnalishlarini batafsil bayon etishga qodir ilmiy adabiyotlar yetarli borsata oluvchi va uning "metodologik ildizlarini" asoslab bera oluvchi ilmiy tadqiqodlarni alohida qayd etish mumkin.
Mazkur adabiyotlarni tahlil qilar ekanmiz, ulardagi psixologik xizmat metodologiyasiga taalluqli ayrim umumiy jihatlarni ijtimoiy psixologiya fani nuqtai nazaridan tadqiq qilishimizga tori keladi.
Chunonchi, barcha tadqiqotchilar ham ijtimoiy, psixologiyaning metodologik tamoyillariga amal qilgan holda psixologik xizmat uchun muhim bo.B., Yadov V.A., G.; shaxs faolligi bilan bogliq tadqiqotlarni Asmolov A.G., Nadirashvili Sh.A., Uznadze D.N., Shixirev P.N., Allport G.V., ijtimoiy ehtiyojlar va faoliyatdan qoniqish bilan bogminlanishi bilan bogishlangan tadqiqotlarni Zdravomislov A.G., Kuzmin E.S., Lazurskiy A.F., Muksinov R.I., Myasisev V.N., Stolin V.V., Serbakov A.I., Bogoslavskiy V.V.; shaxsga hissiy-irodaviy sifatlar asosida yondashuv istiqbollarini tadqiq qiluvchi tadqiqotlarni Bassin F.V., Vasilyuk F.Ye., Gissen L.D., Zilberman P.B., Konopkin O.A., Majidov N., Naenko N.I., Prixojan A.M., Rozelnblat V.V., Xekhauzen X., Eberleyn G., Nevv D.O.; talim muassasalarida psixologik xizmat modelini tadqiq qilishga baginov N.A., Shoumarov Gkidlash joiz. Qolaversa, bugungi kungacha yaratilgan barcha ijtimoiy psixologik prinsiplarning asosiy mezonlari boektiv va subrni va istiqbolini psixologik xizmat tadbiqisiz tolmaydi. Ayniqsa, olimlar tomonidan bugungi kunda ijtimoiy-psixologik hodisalarga inson taraqqiyoti va qadriyatlari asosida yondoshuv muammosining (G.M.Andreeva, Yu.M.Zabrodin, D.Karnegi, E.G.B.Shoumarov) shaxs va faoliyat uygminlashga xizmat qiluvchi psixologik yondashuvni tartaga tashlanishi psixologik xizmat metodologiyasi haqida jiddiyroq oanalari bilan boglmaydi. Shu nuqtai nazardan, inson omillarini va uning jamiyatdagi ijtimoiy jarayonlarini tori va samarali boshqarish jarayoni jamiyatga va jamiyat arsatish muqarrarligini talab qiladi. Vaholanki, iqtisod, huquq, etika, etnografiya, tarix, sotsiologiya va shu kabi barcha fanlarning onalishlari asosida hal qilinmoqda. Masalan, Amerika va boshqa barcha gnalishlar bir-biriga oni psixologik ijtimoiy psixologiya shaxs va faoliyat, muomala, shaxslararo munosabat, shaxsning ijtimoiy-psixologik tuzilishi, shaxsning kognitiv, konativ, xulq-atvor imkoniyatlarini olsa, sotsiologik ijtimoiy psixologiyada esa kou beriladi. Psixologik xizmat metodologiyasi esa konalish - "Ijtimoiy psixologiya" asoslari zamirida tarkib toptiriladi. Gap shundaki, har bir fanning rivojlanishi yangi dalillar asosida ilmiy yoliqdir. Chunki, aniq metodologiya bolmaydi. Zero, ijtimoiy psixologiya fanining yana bir muhim yangi vazifasi psixologik xizmat metodologiyasi bilan bognalishdagi tadqiqotlar kolik hal qilinayotganligini tahlil qilishga tori keladi. Bu borada psixologiya olamida hanuzgacha aniq va mukammal tarzda ishlab chiqilgan va rasmiy tarzda tan olingan yagona ilmiy yolsa-da, ilgarb psixologlari, Markaziy Hamdozbekiston psixologlari tomonidan olib borilgan va olib borilayotgan fan olami uchun olgan tadqiqotlar mavjudki, ular qaysidir jihati bilan psixologik xizmat modeli va uning psixologik himoya vositasi sifatidagi mohiyati, ahamiyati va ijtimoiy istiqbollari haqidagi ilmiy-amaliy tasavvurlarimizni shakllantirishga asos bolishicha, ijtimoiy psixologik xizmat metodologiyasiningumumiy yoarb ijtimoiy psixologiya namoyondalari tadqiqotlarini quyidagicha izohlash mumkin: V.Vundtning 1900-yilda chop etilgan "Xalqlar psixologiyasi" nomli yirik (onalishlarini yorqinlashtirishga xizmat qilib, inson marganishning murakkab tomonlarini ochib berdi. Taniqli ingliz psixologi Vilyam Makdugallning 1908-yilda yozilgan "Ijtimoiy psixologiyaga kirish" asaridagi "ijtimoiy xulq-atvor instinktlari" nazariyasi freydizmga qarshi ounligini talib xizmat qildi. Binobarin, E.Fromm, J.Saliven, V.Shuts, G.Sheparde, V.Bayon kabi olimlar tomonidan guruhlar psixologiyasi nazariyasini yaratishga asos solindi. Bunda turli xil ijtimoiy psixologik treninglar orqali guruhdagi shaxslararo munosabatlar bilan bogllarining ilk bor kolumot sifatida xizmat qilishi mumkin.
Gektiga nisbatan xulq-atvori yoki munosabatini ongli ravishda ozgalarga va umumiy faoliyat obektni baholashga qaratilgan) nazariyasi, G.Olport, A. Maslou, K.Rodjers kabi ijtimoiy psixologlarning gumanistik doiradagi qator tadqiqiy izlanishlari shular jumlasidandir. Yana shuni qayd etish kerakki, amerikalik taniqli psixolog Abraham Maslouning "Insonga bir butun yondashuv konsepsiyasi" psixologik xizmat jarayonida insonni tushunish va ijtimoiy motivatsion rivojlantirish muammosi ustida tadqiqotlar olib borilishi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Maslouning fikricha, insonning barcha tugyobga chiqishi va kamol topishi mumkin. Albatta, mazkur fikrlarning ne chogziga xos va uning ijtimoiy - taraqqiyotini talamini oziga xos "motivatsion tizimning ierarxik modeli" ni yaratdiki, unga muvofiq individ xulq-atvoridagi ijtimoiy jihatdan muhim bonalishi quyi ehtiyojlarning qay tariqa qondirilishi asosidagina tarkib topishi mumkin. Bu jarayon quyidagi tartibga ega:
1. Fiziologik ehtiyojlar.
2. Xavfsizlik ehtiyojlari.
3. Mehr va sadoqat ehtiyojlari.
4. Tan olish va baholash ehtiyojlari.
5. Ozini har tomonlama rivojlantirish ehtiyojlari.
Darhaqiqat, mazkur ierarxik tizim motivatsiyasining ilmiy jihatdan asoslab berilishi, birinchidan, ijtimoiy psixologiyadagi ehtiyojlar va motivlar bilan boglsa, ikkinchidan, mazkur yoggnaltirilishi lozim. Bu borada qator taniqli sotsiolog, psixolog va faylasuflar tomonidan elgan va ayni paytda qolgan zarurat va yetishmovchilik mahsuli", L.I. Bojovichning "ehtiyoj-individ organizmi va u shaxs taraqqiyoti uchun muhim bo jonli hayot kechirishining konkret shart-sharoitlariga uning qaramligini ifoda etuvchi va bu shart-sharoitlarga nisbatan uning faolligini vujudga keltiruvchi holatdir" kabi fikrlari shaxs taraqqiyotini talida ehtiyojlarning biologik va ijtimoiy uygz mehnati mahsullaridan ijtimoiy qoniqish jarayonini tahlil qilish va rivojlantirishga bagrni va istiqboliga ham alohida eylaymiz. Masalan, F.Xersberg va uning izdoshlari tomonidan mehnat faoliyatini tashkil etishdagi emotsiogen farqlanish mexanizmlari tadqiq qilindi. Mazkur izlanish mahsuliga koz-otibor berilsa shaxs faoliyati unumdorligiga ijobiy talgan mehnat sharoiti yaratilsa shaxs faolligiga salbiy taz faoliyatidan ijtimoiy maladi. Psixologik xizmat esa, bizningcha, xuddi ana shu yerda osirini, yatara olish sanrsatishi lozim.
Ishchi-xodimlarning mehnatdan qoniqish muammosi ustida olib borilgan ayrim tadqiqotlar natijasi psixologik xizmatning metodologik modelini loyihalashtirishga xizmat qilsa ajab emas. Masalan, sobiq sovet psixologiyasi olimlari (N.F. Naumova, A.G. Zdravomislav, V.A. Yadov, V.P. Rojin, T.P. Bogdanova, E.A. Klimov) mehnatdan qoniqish jarayonini shaxsning munosabatlari motivlari, ozini baholash ustanovkasi kabi ijtimoiy psixologik mezonlar bilan belgilanishini tavsiya etadilar va buni oarb ijtimoiy psixologiya olamida, ayniksa, Amerika psixologlari nazdida esa mehnatdan qoniqish "qator ijtimoiy ustanovkalarining oliqligi", "mehnat jarayonini subliq emotsional holatlarning namoyon boz ishidan qoniqishini taz ishidan (yaz faoliyatidan) qoniqmaslik holatini bartaraf etish yorsatiladi. Shuningdek, bu olimlarning ilmiy talqinicha, har bir ishchi-xodimning ominlasa, ishdan qoniqmaslik esa korxonada yuz beruvchi ayrim favqulotda baxtsiz hodisalarning kelib chiqishiga sabab bop uchramoqda. Uni kamaytirish va oldini olish esa, hamisha ham muvaffaqiyatli hal qilinayotgani yoylansa yuzlab, balki minglab odamlar hayoti, salomatligi va ijtimoiy- ruhiy mavqei saqlab qolinishi mumkin. Bu ota muhim ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Afsuski, bunday xizmatni tashkil etish juda kolib kelmoqda.
Psixologik xizmat metodologiyasi uchun individual psixologik farqlanish nazariyasining yaratilishini va bu borada oasiz elgan bu yoliqdir, U oziga xos psixologik olami mavjudligini eksperimental tarzda tadqiq qiladi.
F.Galton, A.Bine, F.Lazurskiy, D.Kettell kabi olimlar bu sohada yangi bir yong differensial psixologiya har bir individ, yoki guruxdagi qiziqishlar, ustanovkalar, hissiy qoalishlarni farqlash obzigagina xos psixologik imkoniyatlarini aniqlash va tegishli ilmiy mulohaza yurita olishga xizmat qiluvchi kompleks testlar,usullar va metodikalar majmuasi yaratildi.
Binobarin, chet el ilgrin tutuvchi quyidagi yolgan va aynan mazkur faoliyatga mos bozaro bogunligini talgan psixologik moxiyati va mazmunini ochib beradi
L.Terston, Dj.Gilford tomonidan yaratilgan "Multi-faktor" nazariyasiga binoan birlamchi aqliy qobiliyatlar (idrok tezligi, xotira assotsiatsiyalari va hokazo)ning har bir individdagi tarkib topganlik konalishidagi tipi va mashhur. Masalan, obektiv tip (A.Bine tajribalarida qayd etilgan) fikrlovchi faol tip, ratsionalistlar va empiriklar (Djems tadqiqotlari boyicha); shizoid va sikloid tiplar (Ye.Krechmer tadqiqotlari bolumotlarning qayd etilishi shular jumlasidandir.
http://fayllar.org
