Mavzu: Qadimgi turkiy tilning o’zbek adabiy tili taraqqiyotidagi ro’li

Turkiy tillarning grammatik xususiyatlari.Turkiy tillar tarixini o'rganishda ikki yo‘nalish — tarixiy grammatika va adabiy tillar tarixini yaratish yuzasidan izlanishlar olib borildi. 60- 70- yillarda turkiy tillar tarixi bo‘yicha bir qancha monografiyalar, darsliklar, qo‘llanmalar yaratildi. Turkologiya tarixida sinxronik va diaxronik aspektdagi tadqiqotlar yuzaga keldi. Turkiy tillar tasnifi, turkiy tillar fonetikasi, leksikologiyasi, semasiologiyasi, terminologiyasi, leksikografiyasi, grammatikasiga doir izlanishlar olib borildi, monografiyalar, qo‘llanmalar yaratildi, ilmiy maqolalar еЧоп qilindi. Turkiy tillarda yaratilgan yozma yodgorliklar o ‘rganildi, nashr etildi. Turkiy tillar fonetikasi sohasida jiddiy yutuqlarga erishildi. Eksperimental-fonetik tekshirishlar asosida turkiy tillarning fonematik sistemasi (unli va undosh tovushlar tizimi), aksentuatsiyasi, gap intonatsiyasi yoritildi. Turkiy tillar leksikologiyasi, leksikografiyasi bo'yicha olib borilgan ishlar turkiy tillar leksikasini ham sinxron, ham diaxron aspektda tekshirishga qaratilgan tadqiqotlar uchun zamin yaratdi.Turkiy tillarga oid ikki tilli lug‘atlarda turkiy boLlmagan til (masalan, rus tili)ning leksikgrammatik xususiyatlarini turkiy til vositasi orqali aks ettirish, ko‘chma m a’nodagi so‘z va iboralarni tarjima qilish, old qo‘shimcha (prefiks) li so'zlam ing turkiy tillardagi muqobilini topish, ularning semantik xususiyatlarini har jihatdan yoritish masalalariga e’tibor qaratildi. Turkiy tillar morfologiyasi, xususan, so'z turkumlarining leksik-semantik, morfologik va sintaktik xususiyatlari ilmiy asosda tadqiq qilindi. Ot, sifat, ravish va fe’l turkumiga xos kategoriyalar o ‘rganildi. Turkiy tillar sintaksisi bo'yicha ham bir qator ishlar amalga oshirildi. So‘z birikmalari, sodda va qo‘shma gap sintaksisiga oid fundamental tadqiqotlar yaratildi. Turkiy tillar dialektologiyasi turkologiyaning asosiy yo'nalish4 laridan biri hisoblanadi.Turkiy tillarga oid ikki tilli lug‘atlarda turkiy boLlmagan til (masalan, rus tili)ning leksikgrammatik xususiyatlarini turkiy til vositasi orqali aks ettirish, ko‘chma m a’nodagi so‘z va iboralarni tarjima qilish, old qo‘shimcha (prefiks) li so'zlam ing turkiy tillardagi muqobilini topish, ularning semantik xususiyatlarini har jihatdan yoritish masalalariga e’tibor qaratildi. Turkiy tillar morfologiyasi, xususan, so'z turkumlarining leksik-semantik, morfologik va sintaktik xususiyatlari ilmiy asosda tadqiq qilindi. Ot, sifat, ravish va fe’l turkumiga xos kategoriyalar o ‘rganildi. Turkiy tillar sintaksisi bo'yicha ham bir qator ishlar amalga oshirildi. So‘z birikmalari, sodda va qo‘shma gap sintaksisiga oid fundamental tadqiqotlar yaratildi. Turkiy tillar dialektologiyasi turkologiyaning asosiy yo'nalish4 laridan biri hisoblanadi.Turkiy tillar dialektologiyasi masalalariga bag‘ishlangan ilmiy konferensiyalarning muntazam ravishda o’kazilishi, “Turkiy tillar dialektologiyasi masalalari” to‘plamining nashr etilishi dialektologiyaning turkiy tillar fonetik, leksik, grammatik sohalariga doir masalalarni hal qilishdagi ahamiyatini yoritishga xizmat qiladi.Turkiy tillarning sheva va lahjalari monografik tarzda o ’rganilganligi sababli turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi uchun muhim qiymatga ega b oigan fonetik, grammatik va leksik xususiyatlar aniqlandi. Turkiy tilli respublikalaming dialektologlari tomonidan dialektologik atlaslarning tuzilishi soha taraqqiyotidagi muhim qadamlardan hisoblanadi. Turkiy tillarning sheva va lahjalari bo‘yicha to ‘plangan faktik materiallar asosida bir qator lug'atlar ham tuzilgan. Qayd etilgan tadqiqotlar, amalga oshirilgan ishlar “Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi” fani masalalariga doir manbalar sifatida ahamiyatlidir. Keying yillarda turkologiya sohasida bir qator yangi tadqiqotlar yuzaga keldi. Eng qadimgi sug‘d, ko‘k turk (o'rxun-enasov, turkiy run), eski uyg‘ur (turk) yozuvlaridagi yodgorliklarni o ‘rganishga oid izlanishlar olib borilmoqda. Ko‘k turk xoqonligi davrida yaratilgan Bug‘ut mangutoshi, uning tiklanish tarixi, yodgorlikda saqlanib qolgan sug‘dcha bitig talqini, sug‘d tilidagi arablar istilosi bilan bog'liq nazariy qarashlar, ko‘k turk bitiglari, ko’k turk yozuvining o ‘ziga xos jihatlari, imlo xususiyatlari, ko‘k turk xatida bizgadha yetib kelgan To‘nyuquq, O‘ngin, Kul tegin, Bilga xoqon, Suji bitiglarining matni talqini. turkiy yozma yodgorliklar asosida rasmiy uslubning yuzaga kelishi, taraqqiyot bosqichlari, hujjat turlari haqida muhim ma’lumotlar qayd etilgan.Turkiy tillarning sheva va lahjalari monografik tarzda o ’rganilganligi sababli turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi uchun muhim qiymatga ega b oigan fonetik, grammatik va leksik xususiyatlar aniqlandi. Turkiy tilli respublikalaming dialektologlari tomonidan dialektologik atlaslarning tuzilishi soha taraqqiyotidagi muhim qadamlardan hisoblanadi. Turkiy tillarning sheva va lahjalari bo‘yicha to ‘plangan faktik materiallar asosida bir qator lug'atlar ham tuzilgan. Qayd etilgan tadqiqotlar, amalga oshirilgan ishlar “Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi” fani masalalariga doir manbalar sifatida ahamiyatlidir. Keying yillarda turkologiya sohasida bir qator yangi tadqiqotlar yuzaga keldi. Eng qadimgi sug‘d, ko‘k turk (o'rxun-enasov, turkiy run), eski uyg‘ur (turk) yozuvlaridagi yodgorliklarni o ‘rganishga oid izlanishlar olib borilmoqda. Ko‘k turk xoqonligi davrida yaratilgan Bug‘ut mangutoshi, uning tiklanish tarixi, yodgorlikda saqlanib qolgan sug‘dcha bitig talqini, sug‘d tilidagi arablar istilosi bilan bog'liq nazariy qarashlar, ko‘k turk bitiglari, ko’k turk yozuvining o ‘ziga xos jihatlari, imlo xususiyatlari, ko‘k turk xatida bizgadha yetib kelgan To‘nyuquq, O‘ngin, Kul tegin, Bilga xoqon, Suji bitiglarining matni talqini. turkiy yozma yodgorliklar asosida rasmiy uslubning yuzaga kelishi, taraqqiyot bosqichlari, hujjat turlari haqida muhim ma’lumotlar qayd etilgan.Turkiy tillar fonetikasi sohasida jiddiy yutuqlarga erishildi. Eksperimental-fonetik tekshirishlar asosida turkiy tillarning fonematik sistemasi (unli va undosh tovushlar tizimi), aksentuatsiyasi, gap intonatsiyasi yoritildi. Turkiy tillar leksikologiyasi, leksikografiyasi bo'yicha olib borilgan ishlar turkiy tillar leksikasini ham sinxron, ham diaxron aspektda tekshirishga qaratilgan tadqiqotlar uchun zamin yaratdi. Turkiy tillarga oid ikki tilli lug‘atlarda turkiy boLlmagan til (masalan, rus tili)ning leksikgrammatik xususiyatlarini turkiy til vositasi orqali aks ettirish, ko‘chma m a’nodagi so‘z va iboralarni tarjima qilish, old qo‘shimcha (prefiks) li so'zlam ing turkiy tillardagi muqobilini topish, ularning semantik xususiyatlarini har jihatdan yoritish masalalariga e’tibor qaratildi. Turkiy tillar morfologiyasi, xususan, so'z turkumlarining leksik-semantik, morfologik va sintaktik xususiyatlari ilmiy asosda tadqiq qilindi. Ot, sifat, ravish va fe’l turkumiga xos kategoriyalar o ‘rganildi. Turkiy tillar sintaksisi bo'yicha ham bir qator ishlar amalga oshirildi. So‘z birikmalari, sodda va qo‘shma gap sintaksisiga oid fundamental tadqiqotlar yaratildi. Turkiy tillar dialektologiyasi turkologiyaning asosiy yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Turkiy tillar fonetikasi sohasida jiddiy yutuqlarga erishildi. Eksperimental-fonetik tekshirishlar asosida turkiy tillarning fonematik sistemasi (unli va undosh tovushlar tizimi), aksentuatsiyasi, gap intonatsiyasi yoritildi. Turkiy tillar leksikologiyasi, leksikografiyasi bo'yicha olib borilgan ishlar turkiy tillar leksikasini ham sinxron, ham diaxron aspektda tekshirishga qaratilgan tadqiqotlar uchun zamin yaratdi. Turkiy tillarga oid ikki tilli lug‘atlarda turkiy boLlmagan til (masalan, rus tili)ning leksikgrammatik xususiyatlarini turkiy til vositasi orqali aks ettirish, ko‘chma m a’nodagi so‘z va iboralarni tarjima qilish, old qo‘shimcha (prefiks) li so'zlam ing turkiy tillardagi muqobilini topish, ularning semantik xususiyatlarini har jihatdan yoritish masalalariga e’tibor qaratildi. Turkiy tillar morfologiyasi, xususan, so'z turkumlarining leksik-semantik, morfologik va sintaktik xususiyatlari ilmiy asosda tadqiq qilindi. Ot, sifat, ravish va fe’l turkumiga xos kategoriyalar o ‘rganildi. Turkiy tillar sintaksisi bo'yicha ham bir qator ishlar amalga oshirildi. So‘z birikmalari, sodda va qo‘shma gap sintaksisiga oid fundamental tadqiqotlar yaratildi. Turkiy tillar dialektologiyasi turkologiyaning asosiy yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Turkiy tillar dialektologiyasi masalalariga bag‘ishlangan ilmiy konferensiyalarning muntazam ravishda o’kazilishi, “Turkiy tillar dialektologiyasi masalalari” to‘plamining nashr etilishi dialektologiyaning turkiy tillar fonetik, leksik, grammatik sohalariga doir masalalarni hal qilishdagi ahamiyatini yoritishga xizmat qiladi. Turkiy tillarning sheva va lahjalari monografik tarzda o’rganilganligi sababli turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi uchun muhim qiymatga ega boigan fonetik, grammatik va leksik xususiyatlar aniqlandi. Turkiy tilli respublikalaming dialektologlari tomonidan dialektologik atlaslarning tuzilishi soha taraqqiyotidagi muhim qadamlardan hisoblanadi. Turkiy tillarning sheva va lahjalari bo‘yicha to ‘plangan faktik materiallar asosida bir qator lug'atlar ham tuzilgan. Qayd etilgan tadqiqotlar, amalga oshirilgan ishlar “Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi” fani masalalariga doir manbalar sifatida ahamiyatlidir. Keying yillarda turkologiya sohasida bir qator yangi tadqiqotlar yuzaga keldi. Eng qadimgi sug‘d, ko‘k turk (o'rxun-enasov, turkiy run), eski uyg‘ur (turk) yozuvlaridagi yodgorliklarni o ‘rganishga oid izlanishlar olib borilmoqda. Turkiy tillar dialektologiyasi masalalariga bag‘ishlangan ilmiy konferensiyalarning muntazam ravishda o’kazilishi, “Turkiy tillar dialektologiyasi masalalari” to‘plamining nashr etilishi dialektologiyaning turkiy tillar fonetik, leksik, grammatik sohalariga doir masalalarni hal qilishdagi ahamiyatini yoritishga xizmat qiladi. Turkiy tillarning sheva va lahjalari monografik tarzda o’rganilganligi sababli turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi uchun muhim qiymatga ega boigan fonetik, grammatik va leksik xususiyatlar aniqlandi. Turkiy tilli respublikalaming dialektologlari tomonidan dialektologik atlaslarning tuzilishi soha taraqqiyotidagi muhim qadamlardan hisoblanadi. Turkiy tillarning sheva va lahjalari bo‘yicha to ‘plangan faktik materiallar asosida bir qator lug'atlar ham tuzilgan. Qayd etilgan tadqiqotlar, amalga oshirilgan ishlar “Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi” fani masalalariga doir manbalar sifatida ahamiyatlidir. Keying yillarda turkologiya sohasida bir qator yangi tadqiqotlar yuzaga keldi. Eng qadimgi sug‘d, ko‘k turk (o'rxun-enasov, turkiy run), eski uyg‘ur (turk) yozuvlaridagi yodgorliklarni o ‘rganishga oid izlanishlar olib borilmoqda.

http://fayllar.org