Mavzu: Qiymat to‘g‘risidagi turli XIL nazariyalar va ularning turlari

Bozor qiymati
Bozor qiymati tushunchasi jamoa tomonidan qabul qilinishini va bozorning ta’sirini aks ettiradi hamda bozor tipidagi iqtisodiyotning aksariyat resurslarini baholash uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Mulkni baholash milliy standartlarida bozor qiymati munosib marketingdan so‘ng ixtiyoriy xaridor bilan ixtiyoriy sotuvchi o‘rtasidagi tijorat bitimi natijasida mulkning qo‘ldan qo‘lga o‘tishi uchun mo‘ljallanayotgan pul miqdoriga teng hisoblab chiqilgan miqdor sifatida belgilanadi; bunda har bir taraf vakolat, hisoblilik bilan va ixtiyoriy harakat qilgan deb hisoblanadi.

1. Baholash faoliyatida narx va qiymat funksiyalarining o’ziga xos xususiyatlari

Mazkur Mulkni baholash milliy standarti (1-son MBMS) “Baholashning umumiy tushuncha va prinsiplari” O‘zbekiston Respublikasida baholash faoliyatini amalga oshirishda qo‘llaniladigan baholashning umumiy tushuncha va prinsiplarini belgilaydi.

Mazkur standart qoidalari O‘zbekiston Respublikasida barcha Mulkni baholash milliy standartlari uchun bazaviy hisoblanadi.
MBMS baholash subyektlari: baholash jarayonida buyurtmachilar — bozor agentlari bilan o‘zaro ta’sirlashuvda foydalanish maqsadida mulkni baholash uchun tajriba, tayyorgarlik va malakaga ega shaxslar — baholovchilar uchun mo‘ljallangan.
Baholovchilar — mulkni baholashni o‘tkazish va tegishli hisobot hujjatlarini tayyorlash bilan bog‘liq iqtisodiyot sohasida ishlovchi mutaxassislar. Professionallar sifatida baholovchilar ma’lumoti, maxsus tayyorgarligi, layoqatliligi va namoyon qilingan kasbiy ko‘nikmalari yuzasidan qat’iy talablarga javob berishlari kerak. Ular shuningdek yuksak ma’naviy prinsiplarga (axloq me’yorlariga) va kasb andozalariga (standartlariga) qat’iyat bilan amal qilishlari lozim.
MBMS baholovchilar tomonidan majburiy qo‘llaniladi, shuningdek baholash faoliyatida ishtirok etayotgan boshqa yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan O‘zbekiston Respublikasi hududida jismoniy yoki yuridik shaxslarning, davlatning va hududiy birlashmalarning mulk huquqi obyektlariga nisbatan ham qo‘llanilishi mumkin.
Mulkni baholash turli omillarning mulk qiymati miqdoriga ta’sirini aniqlash imkonini beradigan iqtisodiy prinsiplar yig‘indisi asosida amalga oshiriladi. Mulkni baholashda quyidagi iqtisodiy prinsiplardan foydalaniladi: eng maqbul va eng samarali foydalanish prinsipi, foydalilik prinsipi, almashtirish prinsipi, talab va taklifning muvofiqligi prinsipi, raqobat prinsipi, o‘zgartirish prinsipi, hissa qo‘shish prinsipi, muvozanatlashganlik prinsipi, oshib boruvchi va pasayuvchi unum prinsipi, ortiqcha mahsuldorlik prinsipi, oldindan bilish prinsipi, muvofiqlik prinsipi, bog‘liqlik prinsipi, mulk obyektlari va ularga mulk huquqini ajratish (mulk huquqlarini optimal taqsimlash) prinsipi.
Boshqa teng sharoitlarda mulk obyekti qiymatiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadigan omillarga qarab, mulkni baholashda qo‘llaniladigan iqtisodiy prinsiplar yig‘indisi quyidagi tarzda tasniflanishi mumkin: bozor muhitiga bog‘liq baholash prinsiplari; mulkdorning mulk haqidagi tasavvuri bilan bog‘liq baholash prinsiplari; mulkdan foydalanish tabiati bilan bog‘liq baholash prinsiplari.