Mavzu: standart cost tizimi bo’yicha boshqaruv hisobini tashkil etish. Reja: Annotatsiya

Mavzu: STANDART COST TIZIMI BO’YICHA BOSHQARUV HISOBINI TASHKIL ETISH.
REJA:
Annotatsiya: Mazkur kurs ishida korxonalar ishlab chiqargan maxsulotlarining tannarxini hisoblash usullari hamda shu usullardan biri hisoblangan ,,Standart Costing” tannarx hisoblash usuli vas hu usul orqali o’z maxsulotlari tannarxi hisob kitoblarini amalga oshiruvchi korxonalardan biri yoritilgan.
Kalit so’zlar
Kirish
Kurs ishi savollari:
1.Maxsulot tannarxini xisoblash usullari
2.,,Standart cost” mavzusi bo’yicha boshqaruv xisobini tashkil etish
3.,,Standart costing”da chetlanishlarni aniqlash
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar ro’yhati

Kirish:
Bugungi jahon iqtisodiyoti shiddat bilan rivojlanayotgan bir davrda, dunyoda millionlab ishlab chiqarish hamda xizmat ko’rsatish korxona va tashkilotlari faoliyat yuritmoqda. Albatta ularning har biri o’zlari faoliyat olib boradigan sohalarida bir-birlariga raqobatchi hisoblanishadi va har birlari maksimal foyda olishga harakat qiladilar. Foydani maksimallashtirish albatta maxsulot tannarxiga bevosita bog’liqdir. Maxsulot tannarxini hisoblashning esa bir necha turlari mavjud. Yuqorida sanab o’tgan korxonalar ichida dunyoga mashxur brendlar ham o’rin olgan. Albatta ularning har biri o’zlari ishlab chiqargan maxsulotlariga qanday va qaysi usulda tannarx xisoblashlari har bir iqtisodiyot sohasi vakiliga qiziq mening fikrimcha. Bu kurs ishi topshirig’ida biz ushbu usullarga iloji boricha yaxshiroq to’xtalishga va bizga berilgan mavzu ya’ni ,,Standart costing” tannarx hisoblash usulini chuqurroq tushunishga hamda ushbu tannarx xisoblash usulidan foydalanadigan korxona faoliyatiga qisqacha to’xtalib o’tishga harakat qilamiz.

1.Maxsulot tannarxini xisoblash usullari

Job Order Costing: Bu usul mahsulotlar oz miqdorda ishlab chiqarilganda yoki mijozning spetsifikatsiyasiga moslashtirilganda qo'llaniladi. To'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va qo'shimcha xarajatlarni o'z ichiga olgan har bir aniq ish yoki buyurtma uchun xarajatlar to'planadi.
Process Costing: Bu usul mahsulotlar ko'p miqdorda ishlab chiqarilganda va bir qator uzluksiz ishlab chiqarish jarayonlaridan o'tganda qo'llaniladi. Xarajatlar har bir jarayon yoki bo‘lim bo‘yicha yig‘iladi va bir birlik uchun o‘rtacha tannarx umumiy xarajatlarni ishlab chiqarilgan jami birliklarga bo‘lish yo‘li bilan hisoblanadi.
Activity-Based Costing (ABC): ABC mahsulotga xarajatlarni ularni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan faoliyatdan kelib chiqqan holda belgilaydi. U ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etuvchi turli faoliyat turlarini aniqlaydi va ushbu faoliyat turlarini iste'mol qilish asosida mahsulotlarga xarajatlarni taqsimlaydi. Bu usul xarajatlarni aniqroq taqsimlashni ta'minlaydi, ayniqsa qo'shimcha xarajatlar sezilarli bo'lsa.
Standard Costing: standart tannarx har bir mahsulot uchun to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va qo'shimcha xarajatlar uchun oldindan belgilangan xarajatlarni belgilashni o'z ichiga oladi. Keyinchalik farqlarni aniqlash uchun haqiqiy xarajatlar ushbu oldindan belgilangan xarajatlar bilan taqqoslanadi. Standart xarajatlarni hisoblash xarajatlarni nazorat qilish va ishlashni baholashda yordam beradi.
Variable Costing: o'zgaruvchan tannarx faqat mahsulot tannarxi sifatida o'zgaruvchan ishlab chiqarish xarajatlarini (to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va o'zgaruvchan qo'shimcha xarajatlar) hisobga oladi. Ruxsat etilgan qo'shimcha xarajatlar davriy xarajatlar sifatida hisobga olinadi va mahsulot tannarxiga kiritilmaydi. Ushbu usul qaror qabul qilish va hissa marjasini aniqlash uchun foydalidir.
Absorption costing mahsulot tannarxi sifatida ham o‘zgaruvchan, ham doimiy ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga oladi. U mahsulot tannarxini hisoblashda to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat, o'zgaruvchan qo'shimcha xarajatlar va doimiy qo'shimcha xarajatlarni o'z ichiga oladi. Bu usul tashqi moliyaviy hisobotlar va inventarlarni baholash uchun talab qilinadi.
Marginal costing: Marjinal tannarx ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi bilan xarajatlar va daromadlarning o'zgarishiga qaratilgan. U faqat o'zgaruvchan xarajatlarni o'z ichiga olgan bir birlik uchun marjinal xarajatlarni hisoblab chiqadi va hissa marjasini aniqlash uchun uni sotish bahosi bilan taqqoslaydi. Bu usul qisqa muddatli qarorlar qabul qilish va zararsizlik nuqtalarini aniqlash uchun foydalidir.
Direct costing: o'zgaruvchan tannarx deb ham ataladigan direkt xarajatlar faqat to'g'ridan-to'g'ri xarajatlarni (to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va o'zgaruvchan qo'shimcha xarajatlar) mahsulot xarajatlari sifatida ko'rib chiqadi. Ruxsat etilgan qo'shimcha xarajatlar davriy xarajatlar sifatida hisobga olinadi va mahsulot tannarxiga kiritilmaydi. Ushbu usul, ayniqsa, qaror qabul qilish uchun foydalidir, chunki u mahsulot birligini ishlab chiqarish bilan bog'liq o'zgaruvchan xarajatlarni aniq tushunish imkonini beradi.
Full costing: To'liq tannarx, yutilish tannarxi sifatida ham tanilgan, mahsulot tannarxini hisoblashda o'zgaruvchan va doimiy ishlab chiqarish xarajatlarini o'z ichiga oladi. U to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat, o'zgaruvchan qo'shimcha xarajatlar va doimiy qo'shimcha xarajatlarni o'z ichiga oladi. Ushbu usul umumiy qabul qilingan buxgalteriya tamoyillari (GAAP) tomonidan tashqi moliyaviy hisobotlar va inventarlarni baholash uchun talab qilinadi. U mahsulot ishlab chiqarish bilan bog'liq xarajatlarning har tomonlama ko'rinishini taqdim etadi, ammo doimiy qo'shimcha xarajatlarni o'z ichiga olganligi sababli qisqa muddatli qarorlar qabul qilish uchun unchalik foydali bo'lmasligi mumkin.
Job order costing-mahsulot oz miqdorda ishlab chiqarilganda yoki mijozlarning spetsifikatsiyasiga moslashtirilganda odatda qo'llaniladigan mahsulot tannarxini hisoblash usuli. Bu, ayniqsa, buyurtma asosida ishlab chiqarish, qurilish, matbaa va ixtisoslashtirilgan xizmatlar kabi sohalarga nisbatan qo'llaniladi. Bu erda ish buyurtmasi narxi haqida ba'zi muhim fikrlar mavjud:
Xarajatlarni to'plash: Ish buyurtmasi tannarxini hisoblashda har bir aniq ish yoki buyurtma uchun xarajatlar yig'iladi. Har bir ish alohida xarajat ob'ekti sifatida ko'rib chiqiladi va xarajatlar butun ishlab chiqarish jarayonida kuzatib boriladi va alohida ishlarga taqsimlanadi.
To'g'ridan-to'g'ri xarajatlar: To'g'ridan-to'g'ri xarajatlar, shu jumladan to'g'ridan-to'g'ri materiallar va to'g'ridan-to'g'ri mehnatni osongina aniqlash mumkin va ma'lum bir ish bilan bevosita bog'liq. Ushbu xarajatlar ish joyida kuzatilishi mumkin va shunga mos ravishda qayd etiladi.
Bilvosita xarajatlar: Qo'shimcha xarajatlar sifatida ham tanilgan bilvosita xarajatlar aniq ish uchun bevosita kuzatilmaydi va tegishli taqsimlash bazasidan foydalangan holda taqsimlanishi kerak. Umumiy taqsimlash asoslari to'g'ridan-to'g'ri ish soatlari, mashina soatlari yoki moddiy xarajatlarni o'z ichiga oladi.
Ish haqi varaqasi: Ish haqi varaqasi ma'lum bir ish bilan bog'liq xarajatlarni to'plash uchun ishlatiladi. U ish raqami, tavsifi, to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat, qo'shimcha xarajatlar va ishning umumiy qiymati kabi tafsilotlarni o'z ichiga oladi. Ish haqi varaqasi har bir ish uchun sarflangan xarajatlarning to'liq ro'yxatini taqdim etadi.
Qo'shimcha xarajatlarni taqsimlash: Qo'shimcha xarajatlar oldindan belgilangan qo'shimcha xarajatlar stavkasidan foydalangan holda ishlarga taqsimlanishi kerak. Ushbu stavka bir davr uchun taxminiy umumiy xarajatlarni taxminiy taqsimlash bazasiga, masalan, to'g'ridan-to'g'ri ish soatlariga bo'lish yo'li bilan hisoblanadi. Oldindan belgilangan qo'shimcha xarajatlar stavkasi keyinchalik taqsimlash bazasidan haqiqiy foydalanish asosida har bir ish uchun qo'shimcha xarajatlarni taqsimlash uchun ishlatiladi.
Turli xil ish talablari: Ishga buyurtma narxi turli xil ish o'rinlari o'ziga xos xususiyatlarga, talablarga yoki mijozlarning xohishlariga ega bo'lgan holatlar uchun javob beradi. Har bir ish turli xil materiallar, mehnat va qo'shimcha xarajatlarni talab qilishi mumkin va ish buyurtmasi narxi ushbu xarajatlarni aniq kuzatish va belgilash imkonini beradi.
Moslashtirish va moslashuvchanlik: Ishga buyurtmalar narxini hisoblash moslashtirish va ish talablarini o'zgartirishda moslashuvchanlikni ta'minlaydi. Xarajatlar ish tavsiflari yoki mijozlar talablaridagi har qanday o'zgarishlarni aks ettirish uchun osongina sozlanishi va taqsimlanishi mumkin.
Ishning rentabelligini tahlil qilish: Ishga buyurtma tannarxini hisoblash ish rentabelligini tahlil qilish imkonini beradi. Ishning umumiy qiymatini ushbu ishdan olinadigan daromad bilan taqqoslash orqali korxonalar individual ishlarning rentabelligini baholashlari va narxlarni belgilash, resurslarni taqsimlash va kelajakdagi ish tanlash bo'yicha asosli qarorlar qabul qilishlari mumkin.
Tovar-moddiy zaxiralarni baholash: Ishga buyurtma tannarxini hisoblash tayyor mahsulot va tugallanmagan ishlab chiqarish inventarlari qiymatini aniqlash uchun ishlatiladi. Tugallangan ishlarning tannarxi tayyor mahsulot inventarizatsiyasiga o'tkaziladi, qisman bajarilgan ishlarning xarajatlari esa tugallanmagan ishlab chiqarish zaxiralari sifatida hisobga olinadi.
Process costing-mahsulot ko'p miqdorda ishlab chiqarilgan va bir qator uzluksiz ishlab chiqarish jarayonlaridan o'tganda odatda qo'llaniladigan mahsulot tannarxini hisoblash usuli. Bu, ayniqsa, kimyo, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, neftni qayta ishlash va boshqa ommaviy ishlab chiqarish tarmoqlari uchun qo'llaniladi. Bu erda jarayon xarajatlari haqida ba'zi asosiy fikrlar mavjud:
Xarajatlarni to'plash: Jarayon tannarxini hisoblashda xarajatlar alohida ishlar yoki buyurtmalar uchun emas, balki har bir jarayon yoki bo'lim uchun yig'iladi. Xarajatlar kuzatib boriladi va mahsulot ishlab chiqarish bosqichlarida harakatlanayotganda har bir jarayonga tayinlanadi.
Bir hil mahsulotlar: texnologik tannarx bir hil yoki standartlashtirilgan mahsulotlar uchun qo'llaniladi, ya'ni ular tabiatan o'xshash va bir-biridan osongina ajratilmaydi. Bu ishlab chiqarish jarayonlari bo'yicha xarajatlarni o'rtacha hisoblash imkonini beradi.
To'g'ridan-to'g'ri xarajatlar: To'g'ridan-to'g'ri materiallar va to'g'ridan-to'g'ri mehnat kabi to'g'ridan-to'g'ri xarajatlar odatda kuzatiladi va amalda foydalanishga asoslangan jarayonlarga tayinlanadi. Ushbu xarajatlar osongina aniqlanishi va ma'lum bir jarayon bilan bevosita bog'lanishi mumkin.
Bilvosita xarajatlar: Qo'shimcha xarajatlar deb ham ataladigan bilvosita xarajatlar oldindan belgilangan qo'shimcha xarajatlar stavkasidan foydalangan holda jarayonlarga taqsimlanadi. Ushbu stavka ma'lum bir davr uchun hisoblangan qo'shimcha xarajatlarni mashina soatlari yoki to'g'ridan-to'g'ri ish soatlari kabi taxminiy taqsimlash bazasiga bo'lish yo'li bilan hisoblanadi. Bilvosita xarajatlar jarayonlarga taqsimlash bazasidan haqiqiy foydalanish asosida taqsimlanadi.
Ekvivalent birlik narxi: Jarayon tannarxini hisoblashda har bir jarayon uchun ekvivalent birlik uchun tannarx hisoblab chiqiladi. Ekvivalent birliklar qisman tugallangan va to'liq tugallangan birliklarga aylanishi uchun qo'shimcha ishlov berish kerak bo'lgan birliklar sonini ifodalaydi. Ekvivalent birlik uchun tannarx jarayon uchun umumiy xarajatlarni ishlab chiqarilgan ekvivalent birliklarga bo'lish yo'li bilan hisoblanadi. Bu qisman tugallangan birliklarning tannarxini aniqlashga va tugallanmagan ishlab chiqarish zaxiralarini baholashga yordam beradi.FIFO usuli: FIFO (birinchi kiruvchi, birinchi chiquvchi) usuli tugallangan birliklarning tannarxini aniqlash uchun jarayon tannarxini hisoblashda keng qo'llaniladi. Ushbu usulga ko'ra, ishlab chiqarishning oldingi bosqichlarida qilingan xarajatlar tugallangan birliklarga taqsimlanadi va birinchi navbatda o'tkaziladi, keyingi bosqichlarda qilingan xarajatlar esa tugallanmagan ishlab chiqarish inventarizatsiyasida qoladi.
O'rtacha o'lchov usuli: O'rtacha vaznli usul jarayon tannarxini hisoblashda FIFO usuliga muqobildir. U jarayon uchun jami xarajatlarni ishlab chiqarilgan jami ekvivalent birliklarga bo'lish orqali birlik uchun o'rtacha xarajatlarni hisoblab chiqadi. Ushbu o'rtacha xarajat keyinchalik tugallangan birliklarga ham, tugallanmagan ishlab chiqarish inventarlariga ham xarajatlarni belgilash uchun ishlatiladi.
Jarayon xarajatlari bo'yicha xulosa: Har bir jarayonda sarflangan xarajatlar va ishlab chiqarilgan birliklarni umumlashtirish uchun jarayon xarajatlari sarhisobi tayyorlanadi. U har bir jarayon uchun xarajatlar va miqdorlarni, shu jumladan to'g'ridan-to'g'ri materiallarni, to'g'ridan-to'g'ri mehnatni, qo'shimcha xarajatlarni, ekvivalent birliklarni va ishlab chiqarishning umumiy xarajatlarini ko'rsatadi.
Xarajatlarni nazorat qilish va samaradorlikni baholash: Jarayon tannarxini hisoblash xarajatlarni nazorat qilish va jarayon darajasida ishlashni baholash imkonini beradi. Har bir jarayonning xarajatlari va samaradorligini tahlil qilib, korxonalar takomillashtirish yo‘nalishlarini aniqlashlari, resurslarni taqsimlashni optimallashtirishlari va jarayonlarni optimallashtirish bo‘yicha asosli qarorlar qabul qilishlari mumkin.
2.,,Standart cost” mavzusi bo’yicha boshqaruv xisobini tashkil etish

1. Xarajatlar standartlari: ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilingan har bir xarajat komponenti uchun xarajatlar standartlari o'rnatiladi. Ushbu standartlar tarixiy ma'lumotlar, sanoat mezonlari, muhandislik tadqiqotlari va boshqaruv taxminlari kabi omillarga asoslangan kutilgan yoki ideal xarajatlarni ifodalaydi. Xarajat me'yorlari odatda bir birlik yoki soatiga xarajat sifatida ifodalanadi.

2. To'g'ridan-to'g'ri materiallar standartlari: To'g'ridan-to'g'ri materiallar standartlari har bir ishlab chiqarish birligi uchun zarur bo'lgan materiallar miqdori va narxini belgilaydi. Ularga materiallar turi, sifat xususiyatlari, kutilayotgan foydalanish miqdori va joriy bozor narxlari kabi omillar kiradi. Ushbu standartlar moddiy xarajatlarni kuzatish, moddiy farqlarni aniqlash va inventar nazoratini saqlashda yordam beradi.
3. To'g'ridan-to'g'ri mehnat standartlari: To'g'ridan-to'g'ri mehnat standartlari muayyan vazifalar yoki operatsiyalarni bajarish uchun zarur bo'lgan vaqt va xarajatlarni belgilaydi. Ular mehnat stavkalari, kutilayotgan samaradorlik darajasi va har bir vazifani bajarish uchun zarur bo'lgan vaqt kabi omillarni hisobga oladi. To'g'ridan-to'g'ri mehnat standartlari mehnat xarajatlarini kuzatish, mehnat samaradorligini o'lchash va ishchi kuchining ish faoliyatini baholashda yordam beradi.
4. Qo'shimcha xarajatlar standartlari: Qo'shimcha xarajatlar standartlari bilvosita materiallar, bilvosita mehnat va boshqa bilvosita xarajatlarni o'z ichiga olgan ishlab chiqarish xarajatlarining kutilayotgan xarajatlarini belgilaydi. Qo'shimcha xarajatlar mahsulotga oldindan belgilangan stavkalar yoki taqsimlash asoslari asosida taqsimlanadi. Qo'shimcha xarajatlar standartlari qo'shimcha xarajatlarni kuzatish va nazorat qilish, qo'shimcha xarajatlarni tahlil qilish va resurslardan foydalanish samaradorligini baholashda yordam beradi.
5. Standart xarajatlar kartasi: Har bir mahsulot yoki jarayon uchun standart xarajatlar kartasi yoki standart xarajatlar varaqasi tayyorlanadi. U to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va ishlab chiqarishning muayyan birligi uchun qo'shimcha xarajatlar uchun standart xarajatlarni umumlashtiradi. Standart xarajat kartasi xarajatlarni monitoring qilish, farqlarni tahlil qilish va ishlashni baholash uchun ma'lumotnoma hujjati bo'lib xizmat qiladi.
6. Variant tahlili: Variant tahlili standart tannarxning asosiy jihati hisoblanadi. U ishlab chiqarish jarayonida amalga oshirilgan haqiqiy xarajatlarni standart xarajatlar bilan solishtirishni, harajatlarning farqlarini aniqlash va tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Haqiqiy xarajatlar standartlardan past yoki yuqori ekanligini ko'rsatadigan farqlar qulay yoki noqulay deb tasniflanishi mumkin. Tafovutlarni tahlil qilish xarajatlarning og'ish sabablarini tushunishga, yaxshilash uchun yo'nalishlarni aniqlashga va tuzatish choralarini ko'rishga yordam beradi.
7. Samaradorlikni baholash: standart tannarx tashkilot ichidagi turli bo'limlar, jarayonlar yoki shaxslar faoliyatini baholash uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Haqiqiy xarajatlarni standart xarajatlar bilan taqqoslash orqali rahbariyat xarajatlarni nazorat qilish choralarining samaradorligi va samaradorligini baholashi, samarasizlik joylarini aniqlashi va yuqori samarali bo'linmalar yoki shaxslarni tan olishi mumkin.
8. Xarajatlarni nazorat qilish va qarorlar qabul qilish: standart tannarx solishtirish uchun benchmark taqdim etish orqali xarajatlarni nazorat qilishni osonlashtiradi. Bu xarajatlarni kuzatish va nazorat qilish, xarajatlarni tejash imkoniyatlarini aniqlash va umumiy xarajatlar samaradorligini oshirishga yordam beradi. Standart tannarx ma'lumotlari, shuningdek, qaror qabul qilish maqsadlarida, masalan, narx belgilash, qabul qilish yoki sotib olish to'g'risida qarorlar qabul qilish va yangi loyihalar yoki mahsulotlarning moliyaviy imkoniyatlarini baholash uchun ishlatiladi.
Turli sohalardagi ko'plab kompaniyalar o'z mahsulotlarining tannarxini hisoblash uchun standart tannarxdan foydalanadilar. Standart xarajatlarni qo'llaydigan taniqli kompaniyalarning bir nechta misollari:

1. General Motors (GM): Dunyodagi eng yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilardan biri sifatida GM o'z avtomobillari narxini hisoblash uchun standart tannarxdan foydalanadi. Standart xarajat GMga to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va qo'shimcha xarajatlar bilan bog'liq xarajatlarni nazorat qilish va nazorat qilishda yordam beradi.

2. Procter & Gamble (P&G): P&G, ko'p millatli iste'mol tovarlari kompaniyasi o'zining turli assortimentidagi mahsulotlar, jumladan, uy-ro'zg'or tozalash vositalari, shaxsiy parvarishlash buyumlari va bolalar parvarishi vositalarining narxini aniqlashda standart tannarxga tayanadi. Standart xarajat P&G ga keng mahsulot portfelidagi xarajatlarni tahlil qilish va boshqarish imkonini beradi.
3. Boeing: Boeing yetakchi aerokosmik kompaniya o'zining samolyot ishlab chiqarish tannarxini hisoblash uchun standart xarajatlarni qo'llaydi. Standart tannarx Boeing kompaniyasiga ishlab chiqarish jarayonida materiallar, mehnat va qo'shimcha xarajatlar bilan bog'liq xarajatlarni kuzatish va nazorat qilishda yordam beradi.
4. Coca-Cola: Coca-Cola, global ichimliklar kompaniyasi, turli xil alkogolsiz ichimliklar mahsulotlarining narxini aniqlash uchun standart tannarxdan foydalanadi. Standart tannarx Coca-Cola-ga ingredientlar, qadoqlash va ishlab chiqarish jarayonlari bilan bog'liq xarajatlarni baholash va boshqarish imkonini beradi.
5. Nestlé: Nestlé, ko'p millatli oziq-ovqat va ichimliklar kompaniyasi shokolad, qahva, sut mahsulotlari va uy hayvonlari uchun oziq-ovqat mahsulotlarini o'z ichiga olgan keng assortimenti narxini hisoblash uchun standart xarajatlarni qo'llaydi. Standart xarajat Nestlé kompaniyasiga turli xil mahsulot liniyalari bo'ylab xarajatlarni kuzatish va optimallashtirishda yordam beradi.
6. Johnson & Johnson: Johnson & Johnson, mashhur farmatsevtika va sog'liqni saqlash kompaniyasi o'zining tibbiy asboblari, farmatsevtika mahsulotlari va iste'molchi sog'lig'i mahsulotlarining narxini aniqlash uchun standart xarajatlarni qabul qiladi. Standart xarajat Johnson & Johnson kompaniyasiga xarajatlarni tahlil qilish va baho va investitsion qarorlar qabul qilishda yordam beradi.
Dunyodagi eng yirik ichimliklar ishlab chiqaruvchi kompaniyalardan biri bo'lgan Coca-Cola xarajatlarni boshqarish amaliyotining bir qismi sifatida standart tannarxdan foydalanadi. Coca-Cola kompaniyasining ichki jarayonlari va buxgalteriya hisobi amaliyoti haqidagi aniq tafsilotlar oshkor etilmagan bo'lsa-da, kompaniya o'z mahsuloti tannarxini hisoblash uchun standart tannarxni qo'llagani ko'pchilikka ma'lum. Coca-Cola standart xarajatlarni qo'llashning ba'zi umumiy jihatlari:
Xarajat komponentlari: Coca-Cola’ning standart tannarx tizimi har xil xarajat komponentlarini, jumladan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri materiallar, to‘g‘ridan-to‘g‘ri mehnat va ishlab chiqarish xarajatlarini o‘z ichiga oladi. Ushbu xarajatlar oldindan belgilangan va haqiqiy xarajatlar taqqoslanadigan mezon bo'lib xizmat qiladi.
To'g'ridan-to'g'ri materiallar: Coca-Cola o'z ichimliklarida ishlatiladigan to'g'ridan-to'g'ri materiallar, jumladan, suv, tatlandırıcılar, lazzatlar va qadoqlash materiallari kabi ingredientlar uchun standart xarajatlarni belgilaydi. Ushbu standart xarajatlar moddiy xarajatlarni kuzatish va nazorat qilishda yordam beradi.
To'g'ridan-to'g'ri mehnat: standart tannarx, shuningdek, to'g'ridan-to'g'ri mehnat uchun standart xarajatlarni belgilashni o'z ichiga oladi, bu aralashtirish, shishaga quyish va qadoqlash kabi ishlab chiqarish faoliyati uchun zarur bo'lgan mehnatni o'z ichiga oladi. Oldindan belgilangan mehnat xarajatlari mehnat samaradorligini baholashga va har qanday farqlarni aniqlashga yordam beradi.
Qo'shimcha xarajatlar: Coca-Cola'ning standart tannarx tizimi, ehtimol, oldindan belgilangan tariflar yoki taqsimlash asoslari asosida o'z mahsulotlariga qo'shimcha xarajatlarni taqsimlaydi. Qo'shimcha xarajatlar zavod kommunal xizmatlari, uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish, sifat nazorati va boshqa bilvosita xarajatlarni o'z ichiga olishi mumkin.
Variant tahlili: Coca-Cola haqiqiy xarajatlarni standart xarajatlar bilan solishtirish orqali dispersiya tahlilini amalga oshiradi. Tafovutlarni ham miqdor, ham narx bo'yicha tahlil qilish mumkin. Ijobiy farqlar xarajatlarni tejash yoki samaradorlikni ko'rsatadi, salbiy farqlar esa yaxshilash yoki xarajatlarni nazorat qilish choralarini ko'rishi mumkin.
Yirik aerokosmik kompaniya bo'lgan Boeing xarajatlarni boshqarish va moliyaviy tahlil amaliyotining bir qismi sifatida standart xarajatlardan foydalanadi. Boeing kompaniyasining ichki jarayonlari va buxgalteriya hisobi usullari haqidagi aniq ma'lumotlar ommaga oshkor etilmagan bo'lsa-da, bu erda Boeing standart xarajatlarni qo'llashning ba'zi umumiy jihatlari keltirilgan:
Xarajat komponentlari: Boeingning standart xarajat tizimi samolyot ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan turli xarajat komponentlarini, masalan, to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va ishlab chiqarish xarajatlarini o'z ichiga oladi. Ushbu xarajatlar komponentlari standart xarajatlarni belgilash uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
To'g'ridan-to'g'ri materiallar: Boeing samolyot ishlab chiqarishda ishlatiladigan to'g'ridan-to'g'ri materiallar, shu jumladan metallar, kompozitlar, elektronika va boshqa materiallar kabi komponentlar uchun standart xarajatlarni belgilaydi. Ushbu standart xarajatlar moddiy xarajatlarni monitoring qilish, etkazib beruvchilarning ish faoliyatini baholash va inventarizatsiyani nazorat qilishda yordam beradi.
To'g'ridan-to'g'ri mehnat: standart tannarx to'g'ridan-to'g'ri mehnat uchun standart xarajatlarni belgilashni o'z ichiga oladi, bu turli ishlab chiqarish jarayonlari, yig'ish va sinov uchun zarur bo'lgan mehnatni o'z ichiga oladi. Bu mehnat samaradorligini baholashda, qiyinchiliklar yoki samarasizliklarni aniqlashda va haqiqiy mehnat xarajatlarini oldindan belgilangan standartlar bilan taqqoslashda yordam beradi.
Qo'shimcha xarajatlar: Boeingning standart xarajat tizimi ishlab chiqarishga qo'shimcha xarajatlarni o'zining samolyot mahsulotlariga oldindan belgilangan tariflar yoki taqsimlash asoslaridan foydalangan holda taqsimlashi mumkin. Qo'shimcha xarajatlar zavod operatsiyalari, uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish, amortizatsiya, sifat nazorati va boshqa bilvosita xarajatlarni o'z ichiga olishi mumkin.
Tafovutlarni tahlil qilish: Boeing ishlab chiqarish jarayonida yuzaga kelgan haqiqiy xarajatlarni oldindan belgilangan standart xarajatlar bilan solishtirish orqali farqlar tahlilini amalga oshiradi. Farqlarni tahlil qilish xarajatlarning ortishi, samarasizligi yoki kutilgan xarajatlardan chetlanishlarni aniqlashga yordam beradi. Ushbu tahlil Boeing-ga tuzatish choralarini ko'rish, xarajatlar nazoratini yaxshilash va operatsion samaradorlikni oshirish imkonini beradi.
Dunyodagi eng yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilardan biri bo'lgan General Motors (GM) xarajatlarni boshqarish va moliyaviy tahlil amaliyotining bir qismi sifatida standart xarajat hisobini qo'llaydi. GMning ichki jarayonlari va buxgalteriya hisobi usullari haqida aniq tafsilotlar oshkor etilmagan bo'lsa-da, kompaniyaning standart xarajatlarni qo'llashini umumiy sanoat amaliyotlari asosida tushunish mumkin. GM standart xarajatlarni qo'llashning ba'zi jihatlari:
Xarajat komponentlari: GM ning standart xarajat tizimi avtomobil ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan turli xarajatlar komponentlarini, masalan, to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va ishlab chiqarishga qo'shimcha xarajatlarni o'z ichiga oladi. Ushbu xarajatlar komponentlari standart xarajatlarni belgilash uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
To'g'ridan-to'g'ri materiallar: GM avtomobil ishlab chiqarishda ishlatiladigan to'g'ridan-to'g'ri materiallar, jumladan po'lat, plastmassa, elektronika va boshqa materiallar kabi komponentlar uchun standart xarajatlarni belgilaydi. Ushbu standart xarajatlar moddiy xarajatlarni kuzatish, etkazib beruvchilarning ish faoliyatini baholash va inventarni boshqarishda yordam beradi.
To'g'ridan-to'g'ri mehnat: standart tannarx to'g'ridan-to'g'ri mehnat uchun standart xarajatlarni belgilashni o'z ichiga oladi, bu turli ishlab chiqarish jarayonlari, yig'ish va sinov uchun zarur bo'lgan mehnatni o'z ichiga oladi. Bu mehnat samaradorligini baholashda, qiyinchiliklar yoki samarasizliklarni aniqlashda va haqiqiy mehnat xarajatlarini oldindan belgilangan standartlar bilan taqqoslashda yordam beradi.
Qo'shimcha xarajatlar: GM ning standart tannarx tizimi ishlab chiqarishga qo'shimcha xarajatlarni oldindan belgilangan stavkalar yoki taqsimlash asoslaridan foydalangan holda avtomobil mahsulotlariga taqsimlashi mumkin. Qo'shimcha xarajatlar zavod operatsiyalari, uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish, amortizatsiya, sifat nazorati va boshqa bilvosita xarajatlarni o'z ichiga olishi mumkin.
Tafovutlarni tahlil qilish: GM ishlab chiqarish jarayonida yuzaga kelgan haqiqiy xarajatlarni oldindan belgilangan standart xarajatlar bilan solishtirish orqali dispersiya tahlilini amalga oshiradi. Farqlarni tahlil qilish xarajatlarning ortishi, samarasizligi yoki kutilgan xarajatlardan chetlanishlarni aniqlashga yordam beradi. Ushbu tahlil GM ga tuzatish choralarini ko'rish, xarajatlar nazoratini yaxshilash va operatsion samaradorlikni oshirish imkonini beradi.
Xarajatlarni nazorat qilish va qarorlar qabul qilish: standart tannarxlash GMga xarajatlarni nazorat qilish va qaror qabul qilish uchun asos yaratadi. Haqiqiy xarajatlarni standart xarajatlar bilan taqqoslash orqali kompaniya xarajatlarni tejash imkoniyatlarini aniqlashi, dizayndagi o'zgarishlar yoki jarayonni takomillashtirishning moliyaviy ta'sirini baholashi va narxlar, ishlab chiqarish hajmi va resurslarni taqsimlash bo'yicha asosli qarorlar qabul qilishi mumkin.
3.,,Standart costing”da chetlanishlarni aniqlash
Standart tannarxni hisoblashda chetlanishlar yoki farqlar ishlab chiqarish jarayonida amalga oshirilgan haqiqiy xarajatlarni oldindan belgilangan standart xarajatlar bilan solishtirish orqali aniqlanadi. Ushbu farqlar kutilayotgan xarajatlar va haqiqiy xarajatlar o'rtasidagi farqlarni aniqlashga yordam beradi, bu esa rahbariyatga og'ishlarning sabablarini tushunish va tegishli choralarni ko'rish imkonini beradi. Standart tannarxdagi og'ishlarni aniqlashning asosiy bosqichlari:
Haqiqiy xarajatlarni hisoblash: Birinchi qadam to'g'ridan-to'g'ri materiallar, to'g'ridan-to'g'ri mehnat va ishlab chiqarish xarajatlari kabi har bir xarajat komponenti uchun haqiqiy xarajatlarni hisoblashdir. Bu haqiqiy ishlatilgan miqdorlarni va materiallar uchun to'langan haqiqiy xarajatlarni, ishlagan ish vaqtini va qo'shimcha xarajatlarni hisobga olishni o'z ichiga oladi.
Standart xarajatlar bilan solishtiring: Keyinchalik, haqiqiy xarajatlarni oldindan belgilangan standart xarajatlar bilan solishtiring. Standart xarajatlar standart xarajat kartasidan yoki xarajatlar varaqlaridan olinishi mumkin, ular har bir xarajat elementi uchun birlik uchun rejalashtirilgan xarajatlarni yoki soatiga xarajatlarni ta'minlaydi.
Tafovutlarni hisoblang: standart xarajatlarni haqiqiy xarajatlardan ayirish orqali farqlarni hisoblang. Farqlar har bir xarajat komponenti uchun alohida yoki jamlangan holda hisoblanishi mumkin. Ikki asosiy turdagi farqlar:

a. Narxlarning farqlari: Narxlar farqlari, shuningdek, tariflarning farqlari deb ham ataladi, bir birlik uchun haqiqiy xarajat yoki soatiga xarajat va bir birlik uchun standart xarajatlar yoki soatiga xarajat o'rtasidagi farqni o'lchaydi. Narxlardagi farqlar xarajat stavkalaridagi farqni haqiqiy foydalanilgan miqdorga ko'paytirish yo'li bilan hisoblanadi.

Narx farqi = (Haqiqiy kurs - standart kurs) × Haqiqiy miqdor
b. Miqdor farqlari: Samaradorlik farqlari deb ham ataladigan miqdor farqlari haqiqiy ishlatilgan miqdor va belgilangan standart miqdor o'rtasidagi farqni aniqlaydi. Miqdor farqlari miqdorlardagi farqni bir birlik uchun standart tannarxga yoki soat uchun xarajatlarga ko'paytirish yo'li bilan hisoblanadi.
Miqdor farqi = (haqiqiy miqdor - standart miqdor) × standart stavka
Tafovutlarni tahlil qiling: og'ishlar ortidagi sabablarni tushunish uchun tafovutlarni tahlil qiling. Farqlar ijobiy yoki noqulay deb tasniflanishi mumkin. Haqiqiy xarajatlar standart xarajatlardan past bo'lganda qulay farqlar yuzaga keladi, bu esa xarajatlarni tejashni ko'rsatadi. Noqulay farqlar haqiqiy xarajatlar standart xarajatlardan oshib ketganda yuzaga keladi, bu esa xarajatlarning ortishi yoki samarasizligini ko'rsatadi.
Sabablarini o'rganing: Muhim tafovutlar sabablarini o'rganing. Turli omillar, masalan, materiallar narxining o'zgarishi, mehnat samarasizligi, ishlab chiqarish muammolari yoki kutilmagan qo'shimcha xarajatlar natijasida yuzaga kelishi mumkin. Asosiy sabablarni aniqlash rahbariyatga og'ishlarni bartaraf etish uchun tegishli tuzatish choralarini ko'rishga yordam beradi.
Tuzatish choralarini ko'ring: Farqlar va aniqlangan sabablarni tahlil qilish asosida rahbariyat xarajatlar nazoratini yaxshilash, samaradorlikni oshirish va aniqlangan har qanday muammo yoki samarasizlikni bartaraf etish uchun tuzatuvchi harakatlarni amalga oshirishi mumkin. Ushbu harakatlar yetkazib beruvchi shartnomalarini qayta ko'rib chiqish, ishlab chiqarish jarayonlarini sozlash, qo'shimcha treninglar berish yoki xarajatlar standartlarini qayta ko'rib chiqishni o'z ichiga olishi mumkin.


Xulosa:
Standart tannarxning o'ziga xos qabul qilish bo'lsa-da, u taxminlar va taxminlarga tayanishini ta' baholash kerak. U haqiqiy ishlab chiqarish jarayonlari yoki bozor sharoitlari barchalarining murakkabliklari va o'zgarishlarini aniqlash mumkin. Buning uchun, aniqligi va xavfsizligini ta'minlash uchun standart xavfsizlikni muntazam ravishda ko'rib chiqish va yangilash zarur.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, standart ichimlikni tekshirishni boshqarish va tahlil uchun kuchli vositadir. U xarajat mezonlarini qiladi, haqiqiy tajribasini, tafovutlarni tahlil qilish va asosli qarorlar qabul qilish uchun tizimli narsalarni taqdim etadi. Xarajat holda narsalarnining standart usullaridan yordam, kompaniyalar nazoratini nazorati, samaradorlikni nazorati va nazoratini olishi mumkin.