Mavzu. Statistika f ani g a kirish. Statistika

---

 
MAVZU. Statistika 
f
ani
g
a kirish. Statistika 
f
anini pred
m
eti va uslubi
 
Reja:
1.1.Statistika tо‘g‘risida umumiy tushuncha.
1.2.Statistika fani predmeti va uning о‘ziga xos xususiyatlari.
1.3.Statistika fani asosiy kategoriyalari va tushunchalari. 
1.4.Statistika
fani
uslubiyati. 
1.5.Bozor iqtisodiyoti sharoitida statistikaning tutgan о‘rni va ahamiyati.
 
Adabiyotlar: 2, 4, 7, 11, 13, 14, 15, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26 
 
Tayanch 
 
iboralar: 
Statistika, 
amaliy 
faoliyat 
sohasi, 
raqamlarda 
ifodalangan 
ma’lumot 
(axborot), 
statistik 
tadqiqot 
uslubiyati,
tasviriy 
va 
induktiv 
statistika. 
«Statistika» atamasi lotincha «Status» sо‘zidan olingan bо‘lib, hodisalarning 
holati ahvoli degan ma’noni bildiradi. 
Ctatistikaning fan sifatida shakllanishidagi asosiy yо‘nalishlar:
-
Tasviriy maktab - G.Konring (1606-1681) va G.Axenval (1719-1772) 
(Germaniya). Davlat holatini ta’riflash, tasvirlash yoki rо‘yxatga olish. Asosiy 
maqsad boshqaruvchi sinf vakillarini boshqaruv usullari va davlatlarning boyligi 
bilan tanishtirishdan iborat edi. 
-
«Siyosiy arifmetika» - U.Petti (1623-1687) va Jon Graunt (1620-
1674) (Angliya). Ularning ishlarida demografik va iqtisodiy statistik masalalarga 
alohida e’tibor berilgan. Asosiy xatosi - ular kichik tо‘plamlarni о‘rganib, ma’lum 
bir xulosaga kelganlar.
- «Sotsial fizika» yо‘nalishi. XIX asrning birinchi yarmi. Asoschisi A.Ketle 
(1796-1874). Asosiy maqsad ijtimoiy qonunlarni miqdoriy usullar yordamida 
о‘rganishdir.
Statistikaning о‘rganish obyekti insoniyat hayotida rо‘y beradigan 
barcha ommaviy voqea va hodisalardir, predmeti esa shu ommaviy voqea va 
hodisalarni miqdoriy tomonlarini о‘rganuvchi, aniq sharoit va vaqtda hodisalarning 
rivojlanshi qonuniyatlarini о‘rgatuvchi metodlar yig‘indisidir. 
Statistika predmetining asosiy xususiyatlari: 
-
statistika alohida hodisalarni emas, balki ommaviy ijtimoiy 
hodisalarni о‘rganadi. 
-
statistika ommaviy hodisalarning miqdoriy tomonlarini о‘rganadi.
-
statistika hodisalarni aniq sharoit va vaqt ichida о‘rganadi. Hodisalar 
makonda farqlanadi va vaqt bо‘yicha bо‘yicha о‘zgaradi.
-
statistika 
ijtimoiy 
hodisalarning 
tarkibini 
tavsiflab 
beradi. 
Hodisalarning tarkibi ommaviy hodisalarning ichki tuzilishidir.
-
statistika hodisa va jarayonlarning vaqt davomida о‘zgarishini, ya’ni 
dinamikasini aniqlash bilan shug‘ullanadi.
Statistikaning asosiy tushunchalari. 
Statistik tо‘plam - muayyan bog‘lanishda bir xil sifatga ega bо‘lgan 
hodisalar, elementlar, birliklar, dalillar tо‘plamidir. Statistik tо‘plamdagi alohida 
element statistik tо‘plam birligi deyiladi.

---

Statistik birliklar umumiy va alohida belgilarga ega. Umumiy va 
alohida belgilar о‘zaro qо‘shilib ijtimoiy hodisalar natijalarining turlicha 
bо‘lishiga, ya’ni variatsiyalashuviga olib keladi. Bunday belgilar variatsion, ya’ni 
о‘zgaruvchan belgilar deb ataladi.
Statistika ommaviy ijtimoiy hodisalarni mana shu variatsion belgilar 
asosida о‘rganib, ularning rivojlanish qonuniyatini belgilab beradi.
Qonun bu ikki hodisa о‘rtasidagi ichki va zaruriy bog‘lanishdir. Qonun 
hodisalardagi muhim, umumiy, zaruriy takrorlanadigan bog‘lanishlarni ifoda etadi.
Qonuniyat deyilganda kо‘pincha hodisalardagi takrorlanish, ketma-
ketlik, izchillik va tartib tushuniladi.
Faqat alohida hodisalarda rо‘y beradigan qonuniyatlar dinamik 
qonuniyatlar 
deb, ommaviy ma’lumotlarni umumlashtirish yо‘li bilan 
aniqlanadigan qonuniyatlar esa statistik qonuniyatlar deyiladi.
Har qanday fan о‘z obyektiini ma’lum usullar yordamida о‘rganadi. Barcha 
fanlar uchun umumiy usul – dialektik usuldir. Chunki bu usul ijtimoiy 
hodisalarning rivojlanish jarayonida о‘zaro bog‘langan holda о‘rganishni taqozo 
etadi.
Takrorlash uchun savol va topshiriqlar: 
1. Oddiy hisob-kitoblar haqida nimani bilasiz.? 
2. Statistika fan sifatida qachon va qaerda paydo bo’lgan.? 
3. Siyosiy arifmetikchilarning statistika fanini rivojlantirishdagi tutgan o’rni 
qanday.? 
4. Tasviriy maktab namoyondalari kimlar.? 
5. Statistika so’zini birinchi bo’lib kim qo’llagan va u nimani bildiradi.? 
6. A.Ketlening xizmati nimada.? 
7. Statistikadagi matematik oqim namoyondalari kimlar.? 
8. Statistikaning rivojlanishiga rus olimlarining qo’shgan hissasini aytib 
beringchi.? 
9. Statistika deganda nimani tushunamiz.? 
10. Statistika bu fanmi yoki metodmi.?