Mavzu. Tayyor mahsulot va uning sotilishini hisobga olish

15.3.3-jadval
«Asosiy (operatsion) faoliyatning daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar» korrespondensiyasi (9000)

D-t				Kt
Korrespondentlanuvchi schyotlar
Schyotlarning krediti			Schyotlarning debeti
4010, 4110- 4010, 4110- 9910-	Kreditga sotilgan tovarlarning qaytarilishi (debet 9040) Sotilishidan va narxidan berilgan chegirmalar (debet 9050) Oy oxirida sotishdan olingan sof tushumning hisobdan chiqarilishi		Yuklab jo’natilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlar uchun to’lanadigan summa Mahsulot, ish va xizmatlar naqd pulga sotilganda Qisqa va uzoq muddatli investitsiya tarzida boshqa tashkilotlarga o’tkazib berilgan mahsulotlar summasiga O’z kapital qurilishi uchun ko’rsatilgan xizmatlar summasiga Ichki xo’jalik ehtiyojlari uchun sarflangan mahsulot va ko’rsatilgan xizmatlar summasiga Mehnat haqi yuzasidan xodimlarga berilgan mahsulot va xizmatlar summasiga Mahsulot bilan to’langan dividendlar summasiga Hisobot davri oxirida 9040 va 9050 – schyotlarining yopilishi	- 4010, 4110 - 5010, 5020 - 5810, 0610 - 0890 -0810 - 0890, 2320, 2510, 9410 - 9450 - 6710 - 6610 - 9900

Yuklab jo’natilgan va sotilgan mahsulotlarning turlari bo’yicha sintetik hisobi 11- jurnal–orderida yuritiladi. Bu jurnal- order 2810, 9410, 9010, 9020, 9030, 9210, 9220, 4010 - schyotlarning kredit oborotlarini va 9010, 9020, 9030 - schyotlarining analitik ma’lumotlarini yozish uchun tayinlangan. 11 - jurnal–order 15 va 16 - qaydnomalarning analitik ma’lumotlariga asosan to’ldiriladi. Quyida 11- jurnal–orderining shakli keltiriladi.

11 – jurnal-order

So’m hisobida

Schyotlar krediti Schyotlar debeti	2810	9410	9010	9020	6410	Jami
2810 «Yuklangan tovarlar»	432800					432800
4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar»		2832	440108			442940
5010 «Milliy valutadagi pul mablag’lari»			9600	565300	160972	735872
jami	432800	2832	449708	565300	160972	161612

Yuklab jo’natilgan mahsulotlar hajmidagi yil boshidan jamlanuvchi oborotlari haqiqiy tannarxni taqdim etilgan schyotlar summasiga bo’lgan foiz nisbatini hisoblash uchun foydalaniladi. Bu nisbat 100% dan kam bo’lishi kerak, chunki u korxonaning mahsulot sotishdan tushgan tushumidagi haqiqiy xarajatlar ulushini ko’rsatadi. Qolgan qismi foyda ulushini ko’rsatadi. Korxona bo’yicha foiz nisbati 82,0 (2520000 x 100 : 3068000).

Demak, sotishdan tushgan tushumning qariyb 18% ini foyda tashkil etadi. Ushbu ko’rsatkich nafaqat reja bajarilishini tahlil qilishda, balki oy oxiriga qolgan yuklab jo’natilgan mahsulotlar, bajarilgan ish va xizmatlarning haqiqiy tannarxini hisoblashda katta ahamiyatga ega. Buning uchun barcha schyotlar bo’yicha oy oxiriga to’lanmagan sotish qiymatidagi summani foiz nisbatiga ko’paytiriladi. Koxonada haqiqiy tannarx bo’yicha qoldiq 90692 so’mga teng (110600 x 82,0 : 100).
11-jurnal–orderning analitik ma’lumotlari bo’yicha foyda summasiga buxgalteriyada 15 - jurnal–orderga yozish uchun quyidagi korrespondentlanuvchi schyotlarni ko’rsatib ma’lumotnoma tuzadi: Dt 9010, 9020, 9030- schyotlar, Kt 9910 «Yakuniy moliyaviy natija» schyoti.
Xaridorga mahsulot yuklab jo’natishdan oldin ulardan mahsulot qiymatining eng kamida 15 % bo’nak to’lovlari tariqasida qabul qilinishi lozim.^2[31]
Olingan bo’naklarning sintetik hisobi 6310 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bo’naklar» schyotida yuritiladi. Bu schyot moddiy qiymatliklarni yetkazib berish uchun yoki bajarilgan ishlar uchun olingan avanslar bo’yicha, shuningdek buyurtmachilar uchun bajarilgan qisman tayyor bo’lgan mahsulot va ishlarni to’lash bo’yicha olib boriladigan hisob – kitoblar to’g’risidagi axborotni umumlashtirish uchun tayinlangan.
Olingan bo’naklar summasi, shuningdek qisman tayyor bo’lgan ishlar va xizmatlar uchun olingan to’lanmalar, pul mablag’larini hisobga oladigan schyotlar (5010, 5110, 5210) ning debeti va 6310 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bo’naklar» schyotining kreditida aks ettiriladi.
To’la tayyor buyumlar, materiallar va bajarilgan ishlar uchun mol oluvchi (buyurtmachi)larga schyotlar taqdim etilganda, ushlab qolinadigan olingan bo’nak summalari va qisman tayyor bo’lgan mahsulot va ishlar bo’yicha olingan to’lanmalar 6310-schyotning debetida va 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» schyotining kreditida aks ettiriladi. 6310 - schyot bo’yicha analitik hisob har bir kreditor bo’yicha yuritiladi.