Mavzu: Tola hosil qiluvchi polimerlar va ular asosidagi tolalar Reja

1-MA’RUZA
Mavzu: Tola hosil qiluvchi polimerlar va ular asosidagi tolalar
Reja:

1. 
   Tola hosil qiluvchi polimerlar tasnifi.
   
2. 
   Tolalar tuzilishi va asosiy xossalari.
   

Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar:
Tola, shtapel tolasi, elementar tola, tabiiy tola, kimyoviy tola, karbozanjirli va geterozanjirli polimerlar, chiziqli, tarmoqlangan va to‘rsimon polimerlar, sopolimerlar, mikrofibrillar, fibrillar.


Tola hosil qiluvchi polimerlar tasnifi
Hozirgi vaqtda to'qimachilik materiallarini ishlab chiqarish uchun kimyoviy tarkibi, tuzilishi va xossalarii jihatidan bir-biridan farq qiluvchi ko'plab turdagi tolalar ishlatiladi. To'qimachilik tolalarining tasnifi ularning kelib chiqishi (ishlab chiqarish usuli) va kimyoviy tarkibiga bog'liq.Tabiiy birikmalar (oqsillar, paxtaning ajralmas qismi bo'lgan sellyuloza; tabiiy kauchuk va boshqalar), shuningdek, bir qator sintetik birikmalar o'nlab va yuz minglab atomlarga ega va katta molekulyar og'irlikka ega molekulalardan iborat. Kelib chiqishiga qarab, barcha tolalar tabiiy va kimyoviy turlarga bo'linadi. Tabiiy tolalar tabiatda insonning bevosita ishtirokisiz shakllanadi, ular o'simlik (sellyuloza), jonivor (oqsil) va mineral kelib chiqishga ajratiladi. Tabiiy va sintetik yuqori molekulyar birikmalarini kimyoviy qayta ishlash bilan olinadigan tolalar kimyoviy tolalar deyiladi. Tola hosil qiluvchi polimerlar tabiatiga ko’ra sun’iy va sintetik tolalarga bo’linadi.
Tabiiy yuqori molekulyar birikmalarni kimyoviy qayta ishlash bilan sun’iy tolalar olinadi. Bularga misol qilib sellyuloza asosida olinadigan viskoza, atsetat, mis-ammiak tolani olish mumkin. Sintetik polimerlarni qayta ishlash bilan sintetik tolalar olinadi. Tolalarning asosiy tarkibi bo’lmish, yuqori molekulyar birikmalar asosiy zanjirlarining (makromolekulaning) kimyoviy tuzilishiga qarab, ular ikki sinfga bo’linadi: karbozanjirli va geterozanjirli tolalar.
Karbozanjirli tolalarning (ishlatilgan polimer makromolekulasining) asosiy zanjirlari faqat uglerod atomidan tuzilgan bo’ladi. Uglerod atomining qolgan bog‘lari vodorod, alkil, akril va hokazo gruppalar bilan bog‘langan bo’lishi mumkin. Bunday tolalarga poliakrilonitril, polivinilxlorid, polivinilspirt va poliolifenlarni ko’rsatish mumkin.
Geterozanjirli tolalar olish uchun ishlatiladigan polimer makromolekulasining asosiy zanjirida ugleroddan tashqari kislorod, azot, oltingugurt va boshqa elementlarning atomlari ham bo’ladi. Bunday polimerlar asosida olingan tolalarga misol qilib viskoza, oqsil, poliamid, poliefir tolalarini ko’rsatish mumkin. To'qimachilik tolalarining sinflanishi sxematik ravishda 1-rasmda keltirilgan.

1-rasm. To’qimachilik tolalarining sinflanishi
Ta'kidlash joizki, tola ishlab chiqarish sanoatining uzluksiz rivojlanishi tufayli yangi g'ayrioddiy xossalarga ega bo'lgan tolalar ishlab chiqarilmoqda. Shu sababli hozirgi vaqtda sintetik karbozanjirli tolalar sinfi ftor aralashmalaridan (politetrafloretilen) - ftorlon, teflon; uglerodli - uglerod miqdori 95–99% va uglerod miqdori 99% dan ortiq uglerodli (grafit) singari yangi guruhlar bilan to'lgan.