Mavzu: Xattotlik maktablari haqida ma’lumot

Mustaqil ish
Mavzu:Xattotlik maktablari haqida ma’lumot.

Reja:
1,Yozuvga o`rgatish tarixidan ma’lumot.

2,Xattotlik san’ati.


Xattotlik maktablari haqida ma’lumot.O’zbek xalqi uzoq asrlik tarixida yaratib qoldirgan madaniy me’rosida xattotlik san’ati alohida o’rin egal-laydi.O’zbek xalqi uzoq asrlik tarixida yaratib qoldirgan madaniy me’rosida xattotlik san’ati alohida o’rin egal-laydi.Arab istilosidan so’ng o’rta Osiyo xalqlari tomoni-dan islom dinining qabul qilinishi munosabati bilan arab yozuvi ham kirib keladi.(O’rta asrlarda har qanday asar qo’lda ko’chirilib kitob qilingan. Nafis kitob ko’chirish katta hunar va sanxat hisoblangan. Bu hunar egalari tarixda xattot nomi bilan mashhur bolganlar. Xattotlarning ko’chirgan kitoblari kishilarni hayajonga solib, ularni zavqlantirgan. Shuning ushun ham xattotlik bilan nom chiqargan shaxslar oddiy ko’chiruvchi emas, balki o’sha davrning ilm-ma’rifat va yirik madaniyat arbobi hisoblangan. Qo’lda ko’chirilgan har bir asar san’at mcTjizasi kabi nodir asar hisoblangan.Xattotlar texnik vazifalardan tashqari o’z yozuv uslublarini ham ishlab chiqarishga intilganlar. Masalan, XII asrdan boshlab xattotlar hayotida ko’fiy xati uslubi keng o’rin oldi. Bu uslub asosida arab yozuvining quyidagi olti xil asosiy uslublari maydanga keladi:Xattotlar texnik vazifalardan tashqari o’z yozuv uslublarini ham ishlab chiqarishga intilganlar. Masalan, XII asrdan boshlab xattotlar hayotida ko’fiy xati uslubi keng o’rin oldi. Bu uslub asosida arab yozuvining quyidagi olti xil asosiy uslublari maydanga keladi:1. Suls xati-bu xatning to’rt bahrasi tekis, ikki bahrasi yumaloq shakilda yoziladi.2.Nasx xati-bu xatning ixtirochisi mashhur xattot Ibn Muqla’ hisoblanadi.3.Muhaqqaq xati-bir bo’lak qismi tekis bolib, qolgan bo’laklari yumaloq shaklida yoziladi.4.Rayhoniy xati-muhaqqaqdan kelib chiqqan bo"lib uning ixtirochisi Ibn Bawobdir.5.Tavqe’ xati-yarim tekis, yarim yumaloq chiziqdan tashkil topgan.6.Riqo’ xati-ko’pchilik harf1ag bir-biriga qurama qilib yoziladi.Eski maktabda harflarni nusxaga qarab, alfavit tartibida katta-katta qilib yozish "sarxat" deb atalib, ba’zan sarxat yozish bir-ikki yilga cho’zilgan. Sarxat yozishga o’rgatilganidan so’ng "murakkabot", ya’ni harflarni bir-biriga qo’shib yo’zib o’rgatilgan. Murakkabotdan keyin "mu-qattaot" mashqi, ya’ni bayt va ruboiylar ko’chirib yozish o’rgatilgan. Eski maktabda muqattaotga juda ko" vaqt sarf qilingan. Bolalar duoi salomni yozishni bilsalar, ularning xat-savodi chiqqan hisoblangan.Eski maktabda harflarni nusxaga qarab, alfavit tartibida katta-katta qilib yozish "sarxat" deb atalib, ba’zan sarxat yozish bir-ikki yilga cho’zilgan. Sarxat yozishga o’rgatilganidan so’ng "murakkabot", ya’ni harflarni bir-biriga qo’shib yo’zib o’rgatilgan. Murakkabotdan keyin "mu-qattaot" mashqi, ya’ni bayt va ruboiylar ko’chirib yozish o’rgatilgan. Eski maktabda muqattaotga juda ko" vaqt sarf qilingan. Bolalar duoi salomni yozishni bilsalar, ularning xat-savodi chiqqan hisoblangan.Eski maktabda chiroyli yozuvga alohida ahamiyat berilgan, ammo husnixr mashg’ulotlari uchun zarur bolgan qoidalar yuzaki tushuntirilgan. Chiroliy yozuvga o’rgatish vaqtida faqat qalamni qanday ushlash qoidalarigina eslatilgan. Qalam bilan bir marta yozilgandan so’ng uning ustida qayta yozishga yo"l qo’yilmagan, bu yozuv qoidalarini saqlashdagi birdan-bir usul bo’lgan. Bolakga yuqoridagiga o’xshash ayrim yo’l-yo’riqlar ko’rsatilgani bilan ularning ko’zi bilan qog’oz orasidagi masofaning to’g’ri saqlanishiga e’tibor berilmagan. Xatto yozish vaqtida nafas olish ham taqiqlangan.O’zbek maktablari 1940 yildan boshlab, rus grafikasi asosida yozuvga o’ta boshladi. Biroq o’zbek maktablari uchun husnixatga oid qollanmalar yaratilmagan bo’lsa ham rus tilida yaratilgan turli metodik qollanmalardan foydalanib kelingan.O’zbek maktablari 1940 yildan boshlab, rus grafikasi asosida yozuvga o’ta boshladi. Biroq o’zbek maktablari uchun husnixatga oid qollanmalar yaratilmagan bo’lsa ham rus tilida yaratilgan turli metodik qollanmalardan foydalanib kelingan.1983- yilda D. A. Pisarevskiy tomonidan yozilgan "Yozuvga o’rgatish" kitobida birinchi marta boshlang’ich sinf o’qituvchilari uchun darslarni qanday tashkil etish yo’llari ko’rsatiladi. Muallif bu kitobda harflarni izchillik bilan o’rgatishni, har xil bog’lanishlarni to’liq ko’rsatib o’tadi. Ammo chiroyli yozuvga o’rgatishning asosiy shartlari ustida kam ko’rsatma beradi.1948- yilda V. A. Saglin tomomonidan tuzilgan "Boshlang’ich sinflarda yoziivga o’rgatish" nomli qo’llanmada I, II, III, IV sinflarda husnixatga o’rgatishning maqsad va usullari bayon etiladi. Bu kitobda yozuvda uchraydigan tipik xatolarni tuzatish uchun ko’rsatmalar va tez yozishga o’rgatish uchun tayyorgarlik mashiqlari beriladi. Qo’llanmada doskada bo’r bilan yozish qoidalari ham kiritiladi.