Mavzu: XVIII-XIX asrlarda Qo`qon xonligidagi ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayot

Ayollarning kiyim-kechagi.
Ayollarning asosiy kiyim-kechaklari ko`ylak, ishton, (lozim), xalat, (to`n, 
mursak, kaltacha) edi. Oyoqqa maxsikovush kiyiladi. Boshda ro`mol, boshqa 
bosh kiyimlari va ularning xillari (salla, kasava, kulta, lachan va hokozolar) 
o`ralardi. Shuningdek paranji, kurta va boshqalar yopinilardi.
Ayollar ko`ylagi uzun yengli qilib, tunikasimon tarzda erkin bichilardi. 
Yoqasi belgacha tikka o`yilar va keng jun yoki ipak tasma – jiyak solinar, yosh 
ayollarda esa zanjirsimon choklanardi.
42
Ayollar ko`ylagi erkaklar ko`ylagi kabi avvolo xomsurpdan, ko`pincha 
olachadan tikilardi. Ko`chalik va to`y kiyim-kechagi ipak yoki yarimipak 
matodan shoyi, atlas, roxo esa baxmaldan tayyorlanardi. Qimmat ko`ylaklarni 
badavlat xonadon ayollari qolgan ayyolar esa xonaki matodan tikilgan oddiy 
ko`ylaklarni kiyardilar. 
43
Mursak, peshvon, paranji va to`n ayollarning ochiq barli ustki kiyim-
boshining asosiy turlari sanalardi. O`zbekistonning qariyb butun hududida 
tarqalgan mursak uzun ochiq barli, tunikasimon, yoqasiz chopon edi. Mursak 
XIX asr o`rtalariga kelib, ayrim tumanlarda (masalan Toshkentda) modadan 
chiqadi, boshqa joylarda (Qashqadaryo va Sirdaryo, Buxoro voxasining ayrim 
tumanlarida) ustki yoki motam kiyimi shuningdek bosh yopgich (kurta, chelak) 
sifatida foydalanaverildi. Buxoroda ayollar Mursakning xaltacha deb ataladigan 
42
O`zbekiston tarixi. R.G.Muqminova, N.N.Habibullayev G.A.A`zamova, E.E.Karimov, A.A.Tojiboyev taxr. 
Ostida T.,‖O`qituvchi‖ 1994, 187-b 
43
O`zbekiston tarixi. R.G.Muqminova, N.N.Habibullayev G.A.A`zamova, E.E.Karimov, A.A.Tojiboyev taxr. 
Ostida T.,‖O`qituvchi‖ 1994, 187-b

---

38 
juda kalta turidan foydalanardilar. Paranji ayollar kiyim-kechagining alohida 
turidir. 
Ayollar uni uydan chiqishda yopinardilar. Yuzga ot qilidan to`qilgan 
chachvon tutilardi. Paranji yelkaga yopiladigan kiyim chopon ancha bugungi 
shaklining bir turi edi. U orqaga tashlangan uzun yolg`on qo`lli cho`ziq 
to`rtburchak ko`rinishda bo`lardi. U ko`k rangli matodan astarli bo`lib tikilardi. 
Paranjini asosan shaharlarda yopilardilar, ularni sotish uchun ham buyurtma 
bo`yicha o`sha joylarda tayyorlardilar. XIX asr o`rtalariga kelib Toshkent 
ayollari o`rtasida ochiq barli kiyim-kamzul kiyish rasm bo`ldi. Ikkita yon 
cho`ntakli, tikka yoki yotiq yoqali etib paxta yonini astar bilan qo`yib tikiladigan 
bu kiyim ustki kiyimga yopishib turardi. Charm kovush ayollar poyafzalining 
asosiy turi edi. U sirti yassi do`ngsasi baland va tumshug`i keng o`rtacha 
poshnali dag`al yashil yoki sariq charimdan tikilardi. Kovushning o`rtacha yoki 
past poshnali, sirti tor turi qora charmdan tayyorlanardi. Kovush bilan 
kiyiladigan maxsi ko`chalik poyafzal hisoblanardi.