Mədəniyyət və turizm Mündəricat

Qopuz 
 
Ən qədim simli çalğı alətlərindən biridir. Onun yaranma tarixi eramızdan çox-çox əvvəllərə aid edilir. ABŞ 
arxeoloqlarının 1960-cı ildə Cənubi Azərbaycanın Şuşdağı ətəyində yerləşən Cığamış qədim insan məskənində 
apardıqları  qazıntılar  zamanı  e.  ə.  VI  minilliyə  aid  edilən  nadir  mədəniyyət  nümunələri  aşkar  edilmişdir.  Bu 
tapıntılardan ən maraqlısı sinəsində qopuz tutmuş ozan və bir neçə başqa musiqiçidən ibarət musiqi məclisinin 
təsvir edildiyi saxsı qabdır. Qopuz türk xalqlarının yaşadıqları geniş coğrafi ərazilərdə məlum olmuşdur. Onun 
müxtəlif  növləri  hətta  bəzi  Avropa  ölkələrində  də  (Ukrayna,  Polşa,  Macarıstan,  Moldova)  “k obuz”, “k obza”, 
“k omuz”, “komız” və başqa adlarla geniş yayılmışdır. Çox güman ki, bu, eramızın IV-V əsrlərində türk tayfaları 
olan hunların Avropaya yürüşü (Xalqların Böyük Köçü) zamanı baş vermişdir.  
Qopuzun iki növü daha geniş istifadə olunmuşdur. 
1)  “Qı l  qopuz”  və  ya  “ikilıq”  kimi  tanınan  və  kamanla  ifa  edilən  ikisimli 
qopuz növü Orta Asiya xalqları arasında, xüsusilə Qazaxıstanda geniş yayılmış və 
hazırda istifadə edilməkdədir. 
2)  Müasir  aşıq  sazının  sələfi  sayılan  üçsimli  “qolça  qopuz”  Azərbaycan 
türklərinin istifadə etdikləri ən qədim simli musiqi alətidir. “Kit abi-Dədə Qorqud” 
dastanlarında xatırlanan qolça qopuz bir neçə adda təqdim olunur. Kitabda adları 
çəkilən “quruluca qopuz”, “alça qopuz” ayrı-ayrı alətlərin deyil, eyni bir alətin 
müxtəlif cəhətlərini açıqlayır. 
Əbdülqadir  Maraği  “M əqasid  əl-əlhan”  əsərində  qopuzun  iki  növünün  - 
“r umlular qopuzu” və “oz an qopuzu”nun quruluşu barədə məlumat vermişdir. 
Güman  ki,  «qopuz»  sözünün etimologiyası  qop  -  qədim  türkcədə  “ucalıq”, 
“yüksəklik”, uz isə “avaz”, “sehrli musiqi ahəngi” anlamını verir. 
 Qədim türk qopuzları, əsasən, ikisimli və üçsimli olmuşdur. Altay, Sibir, Çin, 
Uyğur və Türkmənistan ərazilərində məskunlaşan türk tayfaları ikisimli, Anadolu 
və  Azərbaycan  türkləri  isə  üçsimli  qopuzdan  istifadə  etmişlər.  Qolça  qopuzun  çanağı  udabənzər  olub,  ondan 
xeyli kiçikdir. Çanaq hissəsi bütövyonma üsulu ilə hazırlanır. Onun üzünün 2/3 hissəsi dəri, qalan hissəsi isə 
nazik  taxta  üzlüklə örtülür.  Qopuzun  qısa  qoluna  pərdələr  bağlanılmır.  Ümumi  uzunluğu  810  mm,  çanağının 
uzunluğu 410 mm, eni 240 mm, hündürlüyü 120 mm-dir.  
Diapazonu böyük oktavanın ”si” səsindən birinci oktavanın “lya” səsinə kimidir.