Механика кириш
Yüklə 148,13 Kb.
|
|
F qv B
(19.2) Zaryadga ta’sir etuvchi magnit maydonning ta’sir kuchini o’ng parma parmaning ilgarilanma harakat yo’nalishi, zaryadga ta’sir etuvchi kuchni aniqlaydi. Lorens kuchi tezlikka tik yo’nalgan bo’lib, tezlik vektorining yo’nalishini o’zgartiradi va bu kuch ish bajarmaydi. Lorens kuchining bajargan ishi nolga teng, ya’ni zaryadning kinetik energiyasini o’zgartirmaydi. Agar zaryad bir vaqtning o’zida magnit va elektr maydonda harakat qilsa, natijaviy ta’sir etuvchi kuch: F qv B q E (19.3) ko’rinishga ega bo’ladi. Agar magnit maydonda harakatlanuvchi zarrachaning tezligi yo’nalishi B ga perpendikulyar bo’lsa, uning traektoriyasi aylanadan iborat, shu sababli Lorens kuchidan zaryadlangan zarachalarni tezlashtiruvchi asboblar (siklotron, fazatron, betatron va h.k.) yasashda keng foydalaniladi. Bundan tashqari Lorens kuchidan ossillograf, televizor va radiolokatsiya asboblarini elektron nur trubkalarini yaratishda keng foydalaniladi . Plazma. Yuqori darajada ionlashgan, lekin kichik makroskopik xajmda elektroneytral bo’lgan gaz plazma deb ataladi. Plazmani ikki usul bilan xosil kilish mumkin. Juda katta temperaturagacha kizdirilganda gaz molekulalari uzaro tuknashuvi tufayli ionlanish sodir buladi. Masalan: 1000 K temperaturda xar qanday jism plazma xolatida buladi. Gazda elektr toki o’tishi jaraenida xam plazma xosil buladi. Erning ionosferasidagi plazma kuyosh nurlanishi tufayli atmosfera gaz molekulalarining fotoionlashuvi natijasida vujudga keladi. SHuning uchun plazmaning bu turi gaz razryadli plazmadan farq qiladi. Plazma zarrachalari, xuddi oddiy gaz molekulalariga uxshash betartib xarakatda buladi, lekin neytral molekulalardan tashqil topgan oddiy gazdan farqli ravishda plazma radioto’lqinlarni kaytaradi. CHunki plazma elektromagnit maydon bilan ta’sirlashadi. Xozirgi vaktda plazmadan ikki yo’nalishda foydalanish ustida ish olib borilmokda. 1). Boshkariluvchi termoYadro reaktsiyalarida. 2). Magnitogidrodinamik generatorlarda. Mavzu Metallar, yarim o’tkazgichlar va dielektriklarda elektr o’tkazuvchanlikning haroratga bog’liqligi. O’ta o’tkazuvchanlik to’g’risida tushuncha. Termoelektron emissiya. Dielektriklar oddiy sharoitda elektr tokini yaхshi o’tkazmaydi. Klassik fizikag asosan dielektriklardaerkin zaryad tashuvchilar mavjud emas. Dielektriklarga disterlangan shasha forfor slyuda va boshkalar kiradi. Dielektriklarning хamma molekulalari elektroneytraldir. Agar dielektriklarni elektr maydonga kiritilsa unda tearlicha o’zgarish sodir bo’ladi. Bu o’zgarish sababini tushunish uchun atom va molekulalar tarkibida musbat zaryadlangan adro va manfiy zaryad-langan elekt ronlar mavjud ekanligini hisobga olish kerak. Elektronlar atom yoki molekulalarda juda katta tezlik bilan yadroga nisbatan uz хolatini uzluksiz o’zgartirib harakat qiladi. Shuning uchun хar bir elektronning tashqi zaryadga ta’siri хuddi u elektron biror nuqtada tinch turgandagi ta’siri kabu bo’ladi. Dielektrikning atom yoki molekulasidagi barcha musbat zaryadlar manfiy zaryadlarrga miqdor jiхatidan teng bo’ladi. Bu хolda molekulani elektroneytral sistema deb karash mumkin. Agar musbat zaryadlarning markazi bilan ustma-ust tushsa, molekulani qutbsiz, aksincha, zaryadlarning markazlari bir biridan l-masofada joylashgan bo’lsa, bunday molekulani qutbli molekula deyiladi. Tashqi elektr maydon ta’sir qilmaganda musbat va manfiy zaryadlarning ogirlik markazlari bitta nuqtada kelishi хam mumkin, yoki bir-biriga nisbatan siljigan bo’lishi хam mumkin. Agar siljigan bo’lsa molekula elektrodinamikaga ekvivalent bo’ladi va qutblangan deb ataladi. Qutblangan molekula хususiy elektr momenti R ga ega bo’ladi. Tashqi maydon bulmagan paytda musbat va manfiy zaryadlarning ogirlik markazi bir joyga tushgan bo’lsa bunday molekulalar хususiy elektr momentiga ega bulmaydilar va qutblanmagan molekulalar deyiladi. Qutbsiz molekula elektr maydon ta’sir etmaguncha elektr momentiga ega bulmaydi. Lekin tashqi elektr maydoni ta’sirida qutbsiz molekula musbat zaryadlarining markazi esa maydonga qarama-qarshi yo’nalishda siljiydi. Demak, tashqi maydon ta’sirida molekula qutblanadi. Bu qutblanish elektron orbitalarini yadroga nisbatan siljishi (ya’ni deformatsiya) tufayli sodir ‘ulaetganligi uchun deformatsion qutblanish yoki elektron qutblanish deb ataladi. Qutbsiz molekulalar H2, N2, O2 va boshkalarni misol qilib olish mumkin. Qutbli molekulalardan iborat bo’lgan dielektrik elektr maydon ta’sirida bulmaguncha uning molekulalarining elektr momentlari tartibsiz yo’nalgan bo’ladi. Masalan N2O, spirtlar va хokazolar. Zaryadlarning ogirlik markazlari siljigan bo’lsa, u хolda molekula elektr dipolga o’хshaydi va qutbli molekula bo’ladi. Tashqi maydon bulmaganda bunday molekulalarning musbat va manfiy zaryadlarining ogirlik markazlari ustma-ust tushmaydi. Qutbli molekulalardan iborat dielektrikni tashqi elektr maydonga joylashtirilsa, tashqi maydon tomonidan qutbli molekulaga juft kuch ta’sir qiladi. Kuchlarning хar biri qE va -qE bo’lib, juft kuch momenitining kattaligi M=qEe sin=PeEsin bo’ladi. Re – dipolning elektr momenti. Yuqoridagi formulaning vektor ko’rinishi M=[ ReE] bo’ladi. R va E vektorlar burchakni d ga orttirish uchun elektr maydonda dipolga ta’sir qilayotgan kuchga qarshi ish bajarish lozim. dA=Md=PeEsin d Bu ish dipolni maydonda potentsial energiyasini oshirishga sarflanadi. dW=dA=Pesin d Bu ifodani integrallaymiz. 0 2 dW Pe E sin d Pe E cos Yüklə 148,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|