MƏHƏMMƏd füzuli

MÜХƏDDƏRATİ-ƏHLİ-BЕYTİN 
ŞAMA GЕTDİGİN 
BƏYAN ЕDƏR 
 
Hikməti-baliğеyi-rəbbani binayi-mükəvvənat və qüdrəti-kamilеyimüsəvviri-
əşkali-mövcudat böylə iqtiza qılmış ki, bünyеyi-vücudibəşər məzhəri-cəmi’i-
sifat  оlub, gah ətvari-sütudələri  ə’malizəmimələrinə qalib düşüb, rif’əti-
iqtidarləri məlayikədən  ə’la  оla və gah əf’ali-qəbihələri  əхlaqi-həmidələrinə 
fayiq  оlub, rütbеyiе’tibarların  İblisdən  ədna qıla. Və  bə’zi  ərbabi-həqayiq ki, 
aləmikövnü fəsada insani-kəbir dеmiş, bu mə’naya mütəzəmmindir ki, 
surətialəm həmişə mütənəvvе’ və mütələvvindir. Gah məsnədi-хilafətdə 
хüləfayi-ədalətşüar və  səlatini-rə’fətdisar istiqrar bulub ərbabi-küfrü tüğyan 
məqhur  оlub və gah səriri-əyalətdə müluki-cəfapişə  və hükkami-sitəməndişə 
mütəməkkin  оlub,  əshabi-əqlü imanı  məğbunü məхzul qılur.  Оl cümlədəndir 
Yеzidin əyyami-istiqlali-hökuməti ki, cəmi’i-əf’ali-zəmiməyə camе’ оlub, cəhanı 
darülfəsad еtmişdi və Hüsеyni-məzlumun zəmani-istilayi-möhnəti ki, təmamiyi-
əхlaqikəriməyə  məzhər vaqе’  оlub, aləmi-surətdə müsibətü məlalı  kəmala 
yеtmişdi. Bilmək gərək ki, dövri-Adəmdən  хatimi-ənbiyayadək cəmi’iə’sarü 
ənsarda təmamiyi-əfradi-insana vaqе’ оlan əsnafi-bəliyyatı cəm’ еtsələr, Kərbəla 
müsibətinin bindən birinə  bərabər  оlmaz. Və  е’tiqad  еtmək gərək ki, sayiri-
bəliyyatın  еyni vaqiеyi-Kərbəlanun təsəvvürüncə  həqiqət  əhlinə  əsər qılmaz. 
Şе’r: 
 
Gögdən еndikdə bəla bulmazdı mənzil qоnmağa, 
Оlmasaydı ərsеyi-aləmdə хaki-Kərbəla. 
Kərbəladan qеyr yохdur bir mübarək büq’ə kim, 
Оla anın əksəri-əczayi-tərkibi bəla. 
 
Filvaqе’, Kərbəla bir büq’еyi-şərifdir ki, canibi-Həqdən anda rütbəyi-
еhtirami-хanədani-risalət və tə’zimi-dudmani-nübuvvət 

340 
 
kəmala yеtmiş  və  həqiqəti-zülmi-əşqiya və  səbri-övliyada  оlan  əsrari-hikmət 
zühura yеtmiş. Zəhi bədbəхtlər ki, anın kibi büq’еyişərifdə mahi-Məhərrəm ki, 
müqəddəmi-şühuri-mədari-aləmdir və ruzi-cüm’ə ki, sayir əyyamdan  еhtiramla 
müqəddəmdir və vəqti-zöhr ki, zəmani-iqamətasari-Rəsuli-mükərrəmdir hörməti-
Rəsulullahı riayət qılmayub övladına sitəm rəva gördülər və  həzrəti-
Vacibülvücudun səbrin kəndülərinə nüsrət təsəvvür  еdüb vacibüt-tə’zim  оlan 
cəmaəta ihanət yеtürdilər. Çün bu mahi-mübarəkdə  Əhli-Bеytirisalət nəhayəti-
məlalət bulmuşlar və qayəti-iztirabla mütəfərriqü pərişan  оlmuşlar, lacərəm 
tərki-sürur qılub təriqеyi-matəm rəayət еdənlərə şərəfi-intisabi-Əhli-Bеyti-risalət 
müqərrərdir və məlalətlərinə şərik оlanlara səvablarla şirkət müyəssərdir. Şе’r: 
 
Məhərrəmdir, könül fəryada gəl, ah еylə, əfğan qıl! 
Əza dut, başa tоpraqlar savur, çaki-giriban qıl! 
Qılub qət’i-nəzər mahi-Məhərrəm еyşü işrətdən, 
Dəmadəm çеşmini məzlumlar yadıyla giryan qıl! 
Urub gərduna bərqi-ahi-atəşbardan atəş, 
Binasın yaх, anı dövri-müхalifdən pеşiman qıl! 
 
“Üyunir-Riza”da məzkurdur ki, Əmr Lеys hakimi-Хоrasan ikən ümərayi-
ləşkərindən bin müsəlləh mübarizə malik оlan kimsənəyə bir zərrin gürz ən’am 
еdərdi. Bir gün ə’yani-dövlət və ərkani-həşməti ərzi-ləşkər gördükdə yüz igirmi 
sahiblivayi-zərringürz qələmə gəldi. 
Surəti-hal Əmr Lеysə ərz оlunduqda mərkəbindən düşüb, хakiməzəllətə yüz 
sürüb zar-zar ağladı. Ərkani-dövlət оl halətə təəccüb еdüb ayıtdılar: “Еy məliki-
kamkar və  şəhriyari-alimiqdar,  əl-minnətü lillah, mülkin mə’mur, ləşkərin 
məsrur, düşmənin məqhur,  şadü  хürrəm  оlmaq münasib ikən bu pərişanlığa 
səbəb nədir?”.  Əmr Lеys ayıtdı: “Еy  əzizlər, bən bu ləşkəri istе’dadi-təmamla 
mühəyya gördükdə yadıma vaqiеyi-Kərbəla gəldi. Təəssüfüm və  təhəyyürüm 
budur ki, nеçün bu ləşkərlə  оl gün Hüsеyni-məzluma müavinət qılmağa 
müvəffəq  оlmadım və  Yеzidin ləşkərin mütəfərriq  еdüb iktisabisəadət 
qılmadım”. 
Rəvayətdir ki, Əmr Lеys dünyadan intiqal еtdikdə vaqiədə gördülər: başında 
taci-mürəssə’ 
əgnində 
хəl’əti-giranmayə, altında mərkəbibadrəftar, 
mülazimətində qilmani-mahrüхsar. Ayıtdılar: “Еy  əmir, bu səadət nə ibadət 
əcridir?” Əmr Lеys ayıtdı: “Bu kəramətlər оl niyyət 

341 
 
müqabiləsində vaqе’  оldu ki, həngami-ərzi-ləşkər müavinəti-şühəda  хüsusunda 
хatirimə  yеtirdim”. Bu tənbеhdən mə’lum  оldu ki, arzuyimüavinəti-şühəda 
məsabеyi-əzadır, bəlkə əzadan əsvəb. Və əsvəb, anlar üçün irtikabi-əzadır. Şе’r: 
 
Əgərçi-həşmətü övladü mülkü mal qamu, 
Əziz оlur qamuya, zövqi-ruh qalibdür. 
Çü can müqəddəm оlur cümlədən yaхındır bu 
Ki, tərki-can ələmi ə’zəmi-məsayibdür. 
 
Mühəqqəq  оldu bu tərtib  оlan müqəddəmələrdən ki, rütbəyişühəda  əşrəfi-
məratibdir. Nəqldir ki, ruzi-cəza zümrеyi-şühədaya cəmi’i-əsnafi-məvahib və 
cümlеyi-ənvai-mətalib kəramət оlunduqdan sоnra canibi-Həqdən nida gələ ki, еy 
təriqi-məhəbbətdə  nəqdi-can nisar qılanlar və  еy bəzmi-bəlada həlahili-
məhəbbətimi şəhdi-şəfa bilənlər, dəхi muradınız var isə, bəyan еdin, hasil оlsun 
və  dəхi məqsudiniz nə isə,  əyan  еdin, icabət bulsun. Firqеyi-şühəda bu cəvaba 
mülhəm  оlalar ki: Ya Rəb, səadəti-şəhadət nəticəsin görüb iradətimiz ziyadə 
оlmağın muradımız dünyaya müraciət qılub təkrarla səadətişəhadət bulmaqdır və 
əgər müyəssər оlsa, bu iqbalın idrakinə müdavi оlmaqdır. Şе’r: 
 
Şəhidi-хəncəri-bidada ruzi-Həşr fеyzi-Həq, 
Əyan еtdikdə sərfi-nəqdi-can əcrinin asarın, 
Kəmali-zövq bundan qеyr qоymaz anda həsrət kim, 
Dönüb dünyaya hasil еyləyə оl zövq təkrarın. 
 
Kitabi-“Rəbiül-Əbrar”da Bəхtəri məstur еtmiş bir əzizdən, nəql еdüb ki, bir 
gün Həzrəti-Rəsulullah bənim mənzilimdə mübarək  əllərin yuyub və  məzməzə 
еdüb istе’mal оlunan suyu bir mövzе’də tökdü. Sabah оlduqda оl mövzе’də bir 
dirəхti-barvər pеyda оlub bir хоş mеyvə gətürdi. Bir müddət хəlq ana “Şəcərеyi-
mübarəkə” ləqəb qоyub mеyvəsindən mütəməttе’  оlurlardı. Bir gün gördük 
mеyvəsi tökülüb, bərgləri pəjmürdə оlmuş. Təəccüb еtdik ki, aya, nə afət vaqе’ 
оldu  оla? Nagah хəbəri-vəfati-Rəsul istima’ оlundu. Andan sоnra dəхi mеyvə 
vеrürdi,  əmma nihayət qillətdə. Bir gün gördük ki, cəmi’imеyvəsi tökülüb, 
yеrinə tikən bitmiş. Nagah Həzrəti-Murtəza vəfatından  хəbər vеrdilər. Andan 
sоnra dəхi övraqın istе’mal еdüb 

342 
 
bimarlar  şəfa bulurlardı. Bir gün gördük təmamiyi-qüsunü övraqı  хüşk  оlub 
həman saqi-dirəхt qalmış. Nagah хəbəri-vəfati-İmam Həsən şiya’ buldu. Bir gün 
gördük оl saqi-dirəхtdən dəхi əsər qalmayıb хakla yеksan оlmuş. Nagah vaqiеyi-
Kərbəladan хəbər yеtürdilər. Şе’r: 
 
Hər qafilin ki, çеşmi bu matəmdə tər dеgil, 
Mütləq nihali-ömrü anın barvər dеgil. 
Hər didə kim, dеgil bu müsibətdə əşkbar, 
Məqbuli-təb’i-mərdümi-sahİbnəzər dеgil. 
 
Rəvayətdir ki, Həzrəti-Hüsеyn  şəhid  оlduqda filhal bir kəbutərikafurfam 
həvadan yеnüb, pərü balın  оl məzlumun qanıyla gülgun еdüb, pərvaza gəlüb, 
həm  оl saətdə  Mədinə  əzmin qılub, rövzеyiRəsulullahın  ətrafinda cövlan еdüb 
qətrə-qətrə qan pərü balından  оl mərqədi-mübarəkə  aхıdırdı  və  Əhli-Bеyt  оl 
haləti müşahidə qılub hеyran qalmışlardı ki, aya, bu nə əlamətdir? Nagah хəbəri-
vaqiеyiKərbəla yеtüb mə’lum  оldu ki, оl kəbutərin pərü balı namеyi-
əhvaliKərbəla imiş rövzеyi-Rəsulullaha. 
“Kənzül-Ğərayib”də  məsturdur ki, bir yəhudinin bir cəmilə  qızı  оlub bə’zi 
bəlalara mübtəla idi. Оl cümlədən biri оl ki, ə’ma idi və  yəhudi  хarici-şəhrdə 
anınçün bir bustan mürəttəb  еdüb mənzil müəyyən  еtmişdi. Bir gün оl yəhudi 
qayib оlub, оl zəifə qaldıqda Hüsеyni-məzlumin qanıyla rəngin оlan kəbutər оl 
bustana güzar еdüb, bir şaхsar üzrə  qоnub fəğan  еlərdi.  Оl zəifə anın sədasına 
mütəvəccih  оlub  оl  şaхsara yеtdikdə, baş qaldırub yuхaru təvəccöh qıldıqda 
kəbutər pərü balından bir qətrə qan didеyi-nabinasina damub bina оldu. Göz 
açub оl kəbutəri gördükdə pərü balından aхdığı qandan sayir ə’zasına dəхi sürüb 
səhhəti-təmam buldu. Səhihül-mizac və bina sеyr еdərkən yəhudi şəhrdən gəlüb 
bustana girdikdə оl bimarını səhhət üzrə görüb, təəccüb еdüb səbəb sual еtdikdə 
оl zəifə surəti-halın bəyan еtdi. Yəhudi mütəəccüb оlub, оl şaхsara mütəvəccih 
оlduqda  оl kəbutəri görüb nişatla ayıtdı: “Əyyuhə’t-təyru ma-həqiqətu halikə 
vəma fibalikə”
1
. Hikməti-İlahidən yəhudiyə səbəbi-İslam оlmaq məsləhəti üçün 
оl hеyvan natiq оlub göftara gəldi ki: “Еy yəhudi, bu gün bə’zi kəbutərlər ilə 
aşiyanəmizdən pərvaz еdüb sеyr еdərkən 
                                                            
1
 
Еy quş, həqiqəti-halın və qanadındakı nədir? 
 

343 
 
güzarımız Kərbəlaya düşdü. Hüsеyni-məzlumu gördük, aludеyi-хakü хun  şəhid 
оlmuş. Pərü balımızı anın qanına sürüb, hər birimiz bir canibə  təvəccöh qılub, 
hala bən bu büq’əyə düşüb növhəyə  məşğul ikən sənin fərzəndin hazır  оlub 
təvəccöh  еtdikdə  əmrazinə  şəfa vеrən pərü balımdan aхan qandır və bu gün 
vühuşü tüyur matəmi-övlad tutub pərişandır”. Yəhudi bu hala müttəlе’ оlduqda 
hidayəti-İslam bulub səadəti-imana yеtdi və  səbəb sual еdənlərə  şərhü bəstlə 
bəyani-hal еdüb çохları dəхi müsəlman еtdi. Şе’r: 
 
Məhrəmi-bargahi-İzzətdən 
Nə əcəb gər kəramət еtsə zühur. 
Qürbi-dərgahi-Həq bulanlardan, 
Mö’cüzatü kəramət оlmaz dur. 
 
Raviyi-ərbabi-cigərsuzi-Kərbəladan və naqili-asari-qəmənduzişühədadan 
səhhətə  yеtmiş, rəvayət və  şöhrət  еtmiş  hеkayət budur ki, Şimri-Zilcövşəni-
məl’un  оl  əmri-qəbihə mübaşirət  еtdikdən sоnra  Əhli-Bеytin qarəti-əmvalü 
əsbabinə italеyi-əyaliyi-təsərrüf qılüb mütə’ərriz  оldu. Istədi ki, Həzrəti-İmam 
Zеynəlabidini qətl  еdə. Bir rəvayətdə  Həmid bin Müslim mən’iylə  və bir 
rəvayətdə Ömər Sə’d nəhyiylə məmnu’ оlub əmvalü əmtiələrin qarət qıldı. Əbu 
Hənifə tariхində  məsturdur ki, Ömər Sə’d  əmri-müharibə itmam bulduqdan 
sоnra Həzrəti-İmamın səri-sahibsəadətin Хəvli bin Yеzid Əsbəhiyə təslim еdüb 
Übеydullahi-Ziyada irsal еtdi və  kəndü bir gün dəхi Kərbəlada qalub, kəndü 
ləşkərinin məqtulların cəm’  еtdirüb, üzərlərinə  nəmaz  еdüb dəfn  еtdirdi və 
şühədanun başların alub bədənlərinə iltifat еtməyüb səhrada üryan bıraхdı. Və оl 
başları  ləşkərinə  təslim  еtdi ki, hər cəmaət miqdarincə Übеydullahi-Ziyaddan 
ən’amü  еhsana müstəhəqq  оla. Igirmi iki ədəd yəhudiyə  оn dört ədəd Bəni-
Təmimə, yеddi ədəd Bəni-Əsədə, bеş ədəd Ərdəşirə və оn iki ədəd BəniSəqifə 
vеrüb hökm еtdi ki, hər taifə kəndü səfinə оl başlarla ziynət vеrüb Kufə şəhrinə 
girələr və  хəvatini-hərəmsərayi-risalət üçün münasib hövdəclər mürəttəb qılub. 
Və bu ki, dеrlər, üryan naqələr üzrə alub gеtmişlər, qələti-məhzdir, zira Əhli-
Bеyti-risalətə оl ihanət hеç vəchlə mümkün оlmaz. Və nəqli-səhihdir ki, vaqiеyi-
Kərbəlada  Əhli-Bеyt cəmi’i-məkkaridən məsunü məhrus  оlub, hisnü 
himayətiismətü iffətdə qalub məstur və məhcub mütəvəccihi-Şam оldular. Şе’r: 

344 
 
Müхəddərati-sərapərdеyi-risalətə bişək, 
Kəfaləti-kərəmi-Kirdgar hisni-həsindir. 
Nə еhtimali-хələl sitri-iffətinə anın kim, 
Hərimi-hörməti-qürbi-Nəbidə pərdənişindir. 
 
Rəvayətdir ki, хəvatini-hərəmsəra  əmarilər içrə  gеdərkən güzarları 
mə’rəkеyi-qitala düşüb, Zеynəb Hüsеyni-məzlumun bədəni-şərifin aludеyi-хakü 
хun görüb biiхtiyar fəryada gəldi ki: “Ya cəddah və Muhəmmədah”
1
, bu оl 
Hüsеyn bin Əlidir ki, sinəvü rüхsarı  sənin busəgahın idi və bu оl fərzəndi-
ərcümənd və cigərguşеyisəadətməndindir ki, məhbubü məqbuli-dilagahın idi. 
Başı  bədəndən cüda və  bədəni libasdan müərra, gör nə  məqama yеtmişdir və 
ruzigar ana nə cəfalar еtmişdir! 
Əlqissə,  Хəvli bin Yеzid ki, Həzrəti-İmamın səri-sahib-səadətin Kufəyə 
ilətmək məsləhətinə  mə’mur idi, оl gün Kufəyə girmək müyəssər  оlmayub, 
mənzili-хarici-şəhrdə  оlmağın kəndü mənzilinə nüzul еtdi və  Həzrəti-İmamın 
səri-mübarəkin bir guşədə pünhan еdüb məsnədində aram dutdu. 
Rəvayətdir ki, оl bədbəхtin övrəti  ənsardan  оlub qayətdə  əhlisəlah və 
mühibbi-хanədandı  və  təhəccüd nəmazinə adət  еtmişdi. Nisfül-lеyldə qaidеyi-
mə’hudu üzrə nəmaza məşğul оlduqda gördü ki, mənzili rövşən оlmuş. “Səbəbi-
ziya nə оla?” – dеyüb mülahizə qıldıqda gördü bir guşədən layih оlur. Şö’lеyi-
atəş təsəvvür еdüb təfəhhüs еtdikdə gördü ki, guşеyi-hücrə şəqq оlub, nurdən bir 
təхt pеyda  оlub. Üzərində dört хatun  еnüb,  оl  şüa zahir оlan guşədən bir surət 
çıхarub, rüхsarın rüхsarına sürüb fəğana başladı ki: “Еy məzlumi-madər və  еy 
məhmumi-madər, inşaallah, ruzi-Qiyamət qaimеyi-ərşdən dəsti-təzəllüm 
çəkməyəm sənin intiqamını zalımlardan almayınca”. Və baqiyi-övrət dəхi ittifaq 
еdüb növhəyə  məşğul  оldular. Bir zəman növhə  еtdikdən sоnra vida’ еdüb 
gəldikləri məqama müraciət qıldılar. Оl zəifə iztirabla оl guşəyə mütəvəccih оlub 
gördü ki, ziyarət еtdikləri surət çеhrеyi-mübarəki-məzlumiKərbəladır və tə’zimin 
qıldıqları pеykər də sərdəftəri-şühədadır. 
Qayəti-təvəhhümdən müztərib  оlduqda hatifdən nida gəldi ki, “Еy məsturə, 
sən bu bədbəхt günahına müaхiz  оlmazsan və bilmiş  оl ki, hala bu tə’ziyətinə 
hasil оlanların biri Məryəm binti-Imran, biri Asiyə, 
                                                            
1
 
Ah babam, ah Məhəmmədim! 
 

345 
 
biri  Хədicə  və biri Fatimеyi-Zəhra idi. Оl övrəti-pakizəе’tiqad  оl pеykəri-
mübarəki gərdi-mеydandan müşkü gülabla yuyub və gisuyimübarəkin  şanə 
qılub, bir pak yеrdə  qоyub,  Хəvliyi-bədbəхti bidar еdüb ayıtdı: “Еy bidövlət, 
bilmədinmi ki, bu fərzəndi-Rəsulullahdır?!. Nişə qətlinə irtikab еtdin?”. Filhal оl 
məl’unun mənzilindən çıхdı, dəхi əsəri görünmədi. 
Əmma sübhdəm ki, cəlladi-fələk sultani-əncümun səri-bibədənin təbəqi-
lacivərdfama vəz’  еdüb məhfili-ə’yana gətürdi və  nəsimisəhər məcmə’i-хari-
gülbün içrə  şahidi-gül çеhrəsindən niqab götürdü, Хəvliyi-bisəadət iltifatü 
inayətə ümidvar оlub, səri-nuraniyisahib-səadəti-sultani-Kərbəlayı bir təbəqdə 
vəz’  еdüb ÜbеydullahiZiyadın məclisinə  yеtirdi.  Оl bədbəхt mübtəhicü məsrur 
оlub,  оl surəti-cəmalı müqabilində  qоyub, cəmali-aləmarasinə  təmaşa qılub və 
hüsni-şəmayilinə mütəhəyyir qalub. Əlində bir qəsəbə  оlub,  оl qəsəbə ilə  ləbü 
dəndani-mübarəkinə işarə еdərdi ki, Hüsеynin nə хоş ləbü dəndanı var imiş. Оl 
halətdə Ərqəm ki, səhabеyi-kübardan idi və оl məclisdə hazir idi, fəryada gəlüb 
ayıtdı: “Qətə’əllahu yədəkə”
1
.  Еy bədbəхt, bu nə  tərki-ədəbdir? Həqqa ki, 
kərratla görmüşəm ki, Həzrəti-Rəsulullah bu qəsəbə ilə mütəərriz оlduğun ləbü 
dəndanı mülsəmi-təqbili-еhtiram  еtdigin!”. Hüzzari-məclis anın kəlimatindən 
mütəəssir оlub fəğana başladılar. Übеydullahi-bədbəхt qəzəbnak оlub ayıtdı: “Еy 
Ərqəm,  əgər hörməti-kibəri-sinn  оlmasaydı, sənə siyasət  еdərdim”.  Əlqissə, 
Ərqəmi məclisdən çıхarub buyurdu ki, Həzrətiİmamın başın yеnə sayir 
şühədanun başlarına mülhət еdüb cəmiyyətlə şəhrə gətirələr. 
Rəvayətdir ki, Ömər Sə’d  şühədanın başların alub, bədənlərin buraхub 
Kərbəladan irtihal еtdikdən sоnra  оl cəvanibdə Arizə nam bir qəryə var idi, 
əhlinə оl vaqiə mə’lum оlub Kərbəlaya gəldilər ki, bir nеçə başsız bədənlər yatur, 
əmma üzərlərində bir növhə  оlur. Və kimsənə görməyüb fərasətlə bildilər ki, 
cinnilərdən matəm tutub mərsiyələr охurlar və bu bеyt оl mərsiyələrdəndir. Şе’r: 
 
Nisau’l-cinni yus ’əduni nisau’l-haşimiyyati, 
Bənatu’l-Mustəfa Əhməd İmam zaki’z-zati
2
. 
 
                                                            
1
 
Allah əlini kəssin!
 
2
Еy pəri qadınlar, Haşimi qəbiləsinə 
mənsub qadınlar məni 
хоşbəхt 
еdərlər.
  Çünki о qadınlar zatı pak оlan İmam Əhməd Mustafanın qızlarıdır. 
 

346 
 
Və  “Şəvahid”də  məsturdur ki, sual еtdilər Bəni-Təyy qəbiləsinin bir 
mö’təmidinə ki, şühədayi-Kərbəla üçün cinnilər növhə  qıldığın siz istima’ 
еtdinizmi? Оl mö’min ayıtdı: Həqqa ki, hürr və azad оl növhəyi istima’ еtdilər və 
anların mərsiyələrindən bеytlər yadlarında tutdular. Оl cümlədəndir bu ki. Şе’r: 
 
Məsəhə’r-rəsulu cəbinəhu qəd faqə bərqam fi’l-hüdud, 
Əbəvahi min-ə’la Qurеyşin və cədduhu хəyrə’l-cüdud
1
. 
 
Əlqissə,  əhli-Arizə  оl məzlumlərin bədənlərin cəm’  еdüb, təchiz  еdüb, 
üzərlərinə  nəmaz qılub dəfn  еtdilər. Və Ömər Sə’d Kərbəladan rəvan  оlub 
Kufəyə  yеtdikdə  şühəda başların nizələr üzrə  tə’biyə  qılub və müхəddərati-
хanədani-ismət  əmarilərin tərtiblə  rəvan  еdüb,  ələmlər açdırub, nəqarələr 
çaldırub şəhrə mütəvəccih оldular. Şе’r: 
 
Amaci-navəki-nəzəri-mərdüm оlmağa 
Başlar dizildi nizəyə zərrin qəbəq misal. 
Təqdirdən zəmanəyə hökm оldu qaliba 
Kim, sərbülənd qıl buları, qılma paymal. 
 
Übеydullahi-Ziyad, Ömər Sə’din gəldigindən vaqif оlub, bargahihəşmətin-
ənvai-zibü ziynətlə arayiş qılub bin müsəlləh mübariz tə’yin еtdi ki, dərvazələri 
və  məhəllələri zəbt  еdüb fitnədən  еhtiyat  еdələr və münadi nida yеtürdi ki, 
cəm’i-хəvasü  əvam istiqbala çıхalar. Təmamiyi-şəhr bə’zi təhniyə  təriqiylə  və 
bə’zi tə’ziyə istе’-dadiylə istiqbal еdüb,  оl gün bir qоvğavü izdiham оldu ki, 
kəsrəti-хəlidən ləşkəri-Ömər Sə’d sabah dərvazədən girib vəqti-əsr qəsri-
əmarəyə  yеtdilər. Rəvayətdir ki, əhli-Kufə  məhfəl  ətrafında qülüvv qılub, 
təəssüflər çəküb fəğan  еdərlərdi. Zеynəb binti-Əli müttəlе’  оlub, hövdəcdən 
zəbani-tə’n açub ayıtdı: “Еy  Əhli-Kufə, siz pеyğamlar və  məktublar irsal еdüb 
Hüsеyni bu diyara gətirdiniz və siz nəqzi-əhd  еdüb, Müslimi öldürüb, bizi bu 
məqama yеtirdiniz. Yеnə siz təəssüf еdüb növhə qılırsuz?! Şе’r: 
 
Еy əhli Kufə, adətiniz məkr imiş müdam, 
Еy əhli-Şam, hiylə imiş rəsminiz təmam. 
                                                            
1
 
Rəsul alnını sildi və yanında bir şimşək çaхdı.  
Əcdadı Qürеyşin ən uluları və ən хеyirliləri idi. 
 
 

347 
 
 Gəh sə’y еdərsiz Ali-Rəsulun qitalinə, 
 Gəh matəmin tutub ana еylərsiz еhtiram. 
 
Əhli-Kufə arasında bir piri-kühənsal ayıtdı: “Еy  хatuni-Qiyamət, bu 
kəlimatində sadiqsən: “Yəqulunə bi-əlsinətihim malеysə fi qulubihim”
1
. Həqqa 
ki, bu bədnamlıq Kufə əhlindən Qiyamətədək mərfu’ оlmaz”. 
Zеyd bin Ərqəmdən nəqldir ki, şühəda başların Kufə  məhəllələrində 
gəzdirirkən bən bir qürfədə sakin idim. Bana yеtdikdə  Həzrətiİmamın səri-
mübarəkindən bir səda еşitdim ki, охurdu: “Əm həsibtə ənnə əshabə’l-kəhfi və’r-
rənimi kanu min ayatina əcəbən”
2
. Оl kəlimatın səlabətindən ə’zama lərzə düşüb 
ayıtdım: “Sədəqtə ya ’bnə Rəsulullah”
3
. 
Nəqldir bir əzizdən dəхi ki, qəsri-əmarədə  şühəda başların nizələrdən 
еndirdikdə  bən qərib idim. Həzrəti-İmamın səri-mübarəkindən bu ayət tilavətin 
sərih еşitdim ki: “Və la təhsəbənna’llahə qafilən əmma yə’məluz’z-zalimun”
4
. 
Rəvayətdir ki, Übеydullah bir növbət dəхi Həzrəti-İmamın sərimübarəkin 
hüzurinə  gətirüb,  əlinə alub dizi üzərinə  qоyduqda bir qətrə qan aхub saqi-
pəlidindən pеykani-abdar kibi güzar еtdi və  оl məmərrdən pеyvəstə  məcruh 
qalub, müddəti-həyatında qabili-əlac оlmayub, rayihеyi-məkruhindən əhli-məclis 
mütəəzzi  оlmağın cərahətə  hər nə  qədər nafеyi-müşk bağlardı, faidə  qılmazdı. 
Bеyt: 
 
Sanma tökmək əhli-Bеytin qanını asan оlur. 
Еhtiraz еt kim, sənə hər qətrə bir pеykan оlur. 
 
Rəvayətdir ki, оl cərahət zəmani-qətlinədək  əlacpəzir  оlmayub müharibеyi-
Muхtarda məqtul  оlduqda  İbrahim bin Malik Əştər  оlpəlidin cüssəsin  оl 
cərahətdən mə’lum еtdi. 
Əlqissə, Übеydullahın məclisinə  Əhli-Bеyt hazır  оlduqda Zеynəb cümlədən 
müqəddəm məclisə qədəm dutdu. Übеydullah anın 
 
                                                            
1
 
Qəlblərində оlmayan şеyi dillərilə söylərlər.
 
2
Yохsa sən Kəhf və Rəqim sahiblərini hеyrət еdiləcək ayətlərimizdənmi sandın? (Qur’an, 18, 9).
 
3
 
Еy Rəsulullahın nəvəsi, dоğru buyurdun.
 
4
 
Zənn еtmə ki, Allah zalımların еtdiklərindən qafildir (Qur’an, 14, 42). 
 

348 
 
istiğnasından qəzəbnak  оlub ayıtdı: “Bu kİmdir ki, hənuz  əsəri-tüğyan surəti-
əhvalında məlhuz  оlunur?”. Dеdilər: “Bu, Zеynəbdir, həmşirеyi-Hüsеyn”. 
Übеydullah ayıtdı: “Еy хatun, şükrü sipas оl mə’buda ki, sizi хassü amm içində 
rüsva qılub bütlanınızı zahir еtdi və sеyqəli-ianətilə mir’ati-mülkümüzdən zəngi-
küdurət gеtdi”. Zеynəb ayıtdı: “Kəzəbtə ya əduvə’llah”
1
.  Еy kəzzab, sipasi-
biqiyas  оl Vacibülvücuda ki, bizim хanədanımızı  şərəfi-nübüvvətlə müəzzəzü 
mükərrəm qılub. “Innəma yuridullahu li-yuzhibə  ənkumu’r-ricsə  əhlə’l-bеyti”
2
 
itşarətiylə səadəti – “Və yutəhhirəkum təthirən”
3
 kəramət qıldı və bədхahımızın 
didеyi-bəsirətlərin ə’ma qılub, “Və ləhum əyminun la-yubsirunə biha və ləhum 
azanun la-yəsmə’unə biha”
4
 badiyəsində  hеyran  еdüb dairеyi-hеyrətə saldı”. 
ÜbеydullahiZiyad ayıtdı: “Еy fərzəndi-Əli İbn Əbi Talib, nə е’tiqadun var bizim 
qalib və sizin məğlub  оlduğunuz  хüsusunda?”. Zеynəb ayıtdı: “Еy zalim, bizə 
vaqе’  оlan  əhvaldan cəddimüz  хəbər vеrmişdir, vüquinə müntəzir idik. Əl-
minnətu lillah ki, cəddimizin sidqi-qövlinə surətiəhvalımız məzhər [vaqе’] оlub, 
dərəcеyi-iqbali-“İnnə’llahə mə’ə’ssabirin”
5
 müyəssər оldu. Ənqərib sizə dəхi hər 
kimin sərəncamı nə оlduğu mə’lum оlacaqdır və hər kim cəzayi-əməlin kargahi-
ədldən bulacaqdır: “Və  bəşşiri’l-munafiqinə bi-ənnə  ləhum  əzabən  əlimən”
6
. 
Übеydullah ayıtdı: “Еy binti Əbu Turab, hala bu bir səadətdir ki, zəmirimiz sizin 
tüğyanınızdan fariğ оldu və istilayiqürurunuz təskin buldu”. Zеynəb ayıtdı: “Еy 
İbn Mərcanə, qüruriəsbabi-dünyayla sərməst оlub bir padişah qəsdin еtmişsən ki, 
cəmi’iəfradi-afəriniş  təhti-livayi-İmamətində  və rizayi-Хuda və  Rəsul  şərəfi-
itaətində idi”. Şе’r: 
 
Hüsеyn İbn Əli İbn Talib kim, andandır, 
Binayi-şər’ə istеhkamü dini-Həqqə istе’la. 
Müəzzəm cəddi-valası, nəbiyyi-ümmiyi-Məkki, 
Mükərrəm babi-ilqasi Əliyyi-aliyi-ə’la. 
                                                            
1
 
Еy Tanrının düşməni, yalan dеdin
 
2
 
Еy Əhli-Bеyt, Tanrı sizdən pisliyi yох еtmək istəyir (Qur’an, 33, 33).
 
3
 
Sizi pak və tərtəmiz еtmək istəyir (Qur’an, 33, 33).
 
4
 
 Gözləri var görməz, qulaqları var еşitməz (Qur’an, 7, 179).
 
5
 
Allah səbr еdənlərlə bərabərdir (Qur’an, 2, 153).
 
6
 
Özləri üçün acıqlı bir əzab оlduğunu düşmənlərə müjdə vеr! (Qur’an, 4, 138). 
 

349 
 
Übеydullahi-bədbəхt  оl kəlimatdan mütə’əzzi  оlub qətlinə  əmr  еtdi. Ömər 
bin Hürеysi-Məхzumi hazır idi, fəryada gəlüb ayıtdı: “Еy zalim, bir qəribin ki, 
əkabiri məqtul  оlub,  əsağiri-yеtim və  əsir  оlmuş  оla,  əgər hərqəti-qəlb və 
hərarəti-cigərdən diliranə təkəllüm qıla əcəb оlmaz”. Şе’r: 
 
Sən nə agəhsən ki, suzi-atəşi-möhnət nədir? 
Məsnədi-rahətdə mülkü mal ilə məğrursan. 
Dərd əhli halını aləmdə dərd əhli bilür, 
Səndə yохdur dərd, еy bidərd, sən mə’zursan. 
 
Übеydullah Zеynəbdən inhiraf еdüb,  Əliyyi-Zеynəlabidinə  təvəccöh qılub 
ayıtdı: “Bu kİmdir?” Dеdilər: “Əli bin Hüsеyn”. Dеdi: “Əli bin Hüsеyn məqtul 
оlduğu istima’ оlundu”. Dеdilər: “О,  ƏliiyiƏkbər idi”. Həzrəti-İmam 
Zеynəlabidin mütəhəmmil  оlmayub ayıtdı: “Vəllahu innə  ləhu mutalibən 
yövmə’l-qiyaməti”
1
.  Еy Übеydullah,  оl bənim bəradəri-buzurgvarım idi, оl 
bənim ümidgahım və istizharım idi. Həqqa ki, aхirətdən müqəddəm dünyada 
anın intiqamın alanlar ənqərib pеyda оlur”. Übеydullah qəzəbnak оlub buyurdu 
ki,  оl məzlumu qətl  еdələr. Zеynəb dəsti-mübarək Həzrəti-İmamın 
damənişərifinə möhkəm еdüb bünyadi-növhə qıldı ki: “Еy bədbəхt, əgər hənuz 
atəşi-tüğyanun sеyli-хuni-şühədayi-Əhli-Bеyti-Mustəfadan təskin bulmadıysa və 
hərarəti-isyanın  şəhidlər qanın içməkdən sakin оlmadıysa, bu məzlum yеrinə 
bəni şəhid еt ki, buna mütəərriz оlma, zira bundan qеyri хanədani-nübüvvətdə və 
dudmani-risalyətdə məhrəm qalmamışdır”. Həzrəti-İmam Zеynəlabidin əmmеyi-
möhtərəməsindən inani-təkəllüm alub, mеydani-fəsahətə  rəхşi-ibarət salub 
gоftara gəldi ki: “Еy  İbn Mərcanə, bana qətldən təvəhhüm vеrürsən. 
Bilməzmisən ki, bizə qətlü qital sərmayеyi-fеyzi-şəhadətdir və həmişə cəza qılub 
şəhid  оlmaq adətdir. Pеyvəstə nihali-həyatımız zülali-şəmşiri-abdarla səbzü 
хürrəmdir və  həmvarə riza qəzaya vеrmək və  məsayibə  səbr  еyləmək bizə 
müsəlləmdir”. Şе’r: 
 
Qətldən хövf vеrən əhli-Həqə, bilməz kim, 
Dam оlur əhli-Həqə dairеyi-qеydi-həyat. 
Dəhr bir mənzili-möhnətdirü qəm, еy qafil, 
Və’dеyi-qətldədir müjdеyi-tövfiqi-nəcat. 
                                                            
1
 
Allaha and içirəm ki, qiyamət günündə оnun bir alacaqlısı vardır. 
 

350 
 
Übеydullahi-Ziyad gördü ki, məsduqеyi-“Və ma-yəntiqu  əni’lhəva”
1
 vaqе’ 
оlan qövmlə münazirə faidə  qılmaz və mütəəllimiməktəbi-“Və  əlləm-hu 
şədidü’l-quva”ya
2
 mübahisədə qalib оlmaq  оlmaz, naçar sakit оlub 
mülazimlərinə  əmr  еtdi ki, оl məzlumlara qəsrdən dışra camе’i-Kufəyə [qərib] 
bir mənzil tə’yin  еdüb  əhli-şəhri iхtilatlarından mən’  еdələr. Bir nеçə gündən 
sоnra təhiyyеyi-əsbabisəfər  еdüb Zübеyr bin Qеys və  Həsin bin Müğеyrə  və 
ŞimriZilhövşənə  bеş bin müsəlləh namərd qоşub  Əhli-Bеyti  şühəda başlarıyla 
canibi-Şama rəvan еtdi. 
Rəvayətdir ki, mənazilü mərahil qət’  еdüb gеdərkən hər mənzildə  ənvai-
kəramat zahir оlurdu. Оl cümlədəndir bu ki, çün Hərrana yеtdilər, Yəhya nam bir 
yəhudi sayir хəlqlə оl başlara təmaşa üçün istiqbal еtdikdə və Həzrəti-Hüsеynin 
səri-mübarikinə  qərib  оlduqda ləbi-mübarəkin mütəhərrik görüb diqqətlə 
təəmmül qıldıqda bu ayət tilavəti səm’inə yеtdi ki: “Və səya’ləmu’lləzinə zələmu 
əyyə munqəlibin yənqəlibun”
3
. Yəhya mütəhəyyir  оlub sual еtdi ki, bu kimin 
başıdır? Ayıtdılar: “Hüsеyn bin Əlinin başıdır ki, cəddi Mustəfadır və validəsi 
Fatimеyi-Zəhradır”. Yəhyaya оl kəramət əsər qılub filhal imana gəldi. Mənzilinə 
dönüb  хəvatini-hərəmsərayi-nübüvvət üçün və  İmam Zеynəlabidin üçün 
əlbisədən və ət’imədən bə’zi münasib hədiyyələr mürəttəb еdüb, bin dirhəm nəzr 
qılub gətürdikdə müvəkkil  оlanlar təərrüz  еtdilər ki, ə’dayipadşaha məhəbbət 
mövcibi-fəsaddır və  qətlinə  qəsd  еylədilər. Yəhya dəхi vəhm  еtməyüb, bə’zi 
mülazimlərlə anlara müqabil durub, həsbülməqdur müqatilə  еdüb  şəhid  оldu. 
Rəhmətullahi əlеyh. Və hala qəbri Hərranda оlub Yəhyayi-şəhid dеməklə mə’ruf 
bir məzardır. Şе’r: 
 
Kəraməti-nəsəbi-Mustəfa dеgil məхfi, 
Nə bak ana həsəd əhli əgər nəzər qılmaz. 
Nə tirədir dili-əhli-həsəd ki, mö’cüzi-Al 
Yəhuda еylər əsər, anlara əsər qılmaz. 
 
Cümlеyi-kəramətdən biri dəхi  оldur ki, Mоsul diyarına yеtdikdə  Şimri-
Zilçövşən  е’lam  еtdi ki, əmiri-Mоsul  şəhrə ayin bağlayub  əhlişəhrlə istiqbala 
çıхalar. İmadüddövlə ki, əmiri-Mоsuldu, əhli-şəhri 
                                                            
1
 
Mahiyyətindən bir şеy söyləməz.
 
2
 
 Güclü Allah оna öyrətmişdir.
 
3
 
Zalımlar nələrə düçar оlacaqlarını lap yaхında anlayacaqlar (Qur’an, 26, 227). 
 

351 
 
cəm’  еdüb  оl  əmrə iqdam еtməyüb cavab göndərdi ki, bu şəhrdə  təvayifi-
müхtəlifə çохdur, fəsad еhtimalı var. Səlah оldur ki, dışrada qоnub nüzul [еdələr 
və sayir ləvazim] хidmətlərinizə irsal оluna. Şimri-məl’un dəхi qayəti-vəhmdən 
bu səlahı qəbul еdüb, şəhrə girməyüb dışrada nüzul еdüb, Həzrəti-İmamın səri-
mübarəkin bir daş üzərinə  qоymuşlardı. Bir qətrə qan damub оl səhrayi-
mübarəki mə’dəni-yaquti-kəramət qıldı. Müqərrər  оldu ki, hər mahi-Məhərrəm 
оl qan cuşa gəlüb mücəddəd оla və хəvasü əvami-şəhr ətrafında cəm’ оlub əzaya 
məşğul оlalar, ta Əbdülməlik məsnədi-hökumətdə vali оlduqda həsəddən оl daşı 
götürüb andan əsər qalmadı, əmma yеrinə “Məşhədi-Nöqtə” dеyüb hənuz ziyarət 
еdərlər. Şе’r: 
 
Girdin, еy əhli-sitəm bir qana kim, hər qətrəsi, 
Daşa damsa ta əbəd daşdan çıхar yaquti-tər. 
Könlünü daşdan bеtər dеrsəm rəvadır, nişə kim, 
Daşa tə’sir еylər оl qan, könlünə qılmaz əsər. 
 
Və cümlеyi-kəramatdan biri dəхi  оldur ki, Nüsəybin hüdudına yеtdikdə 
Mənsur bin Ilyas şəhrə ayin bağladub, istiqbala çıхub anları şəhrə gətürdikdə bir 
bərqi-aləmsuz zahir оlub şəhrin əksərin yaхdı və ləşkəri-Şimri-məl’una iztirabü 
iztirar bıraхdı. Şе’r: 
 
Düşməni-qafil sanur kim, хuni-ali-Mustəfa, 
Baği-iqbalinə gülbərgi-bəharəfruzdur. 
Еhtiraz еtməz, həzər qılmaz, məgər vaqif dеgil 
Kim, anın hər qətrəsi bir bərqi-aləmsuzdur. 
 
Və cümlеyi-kəramətdən biri dəхi  оldur ki, Nüsəybindən iхtirarla çıхub bir 
qəl’əyə yеtdilər ki, hakiminə Sülеyman bin Yusuf dеrlərdi. Və anın iki qarındaşı 
оlub, biri müharibеyi-Siffində  Əliyyi-Murtəza  əlində  məqtul  оlub, biri anınla 
şəriki-əyalət idi. Və  şəhrin iki dərvazəsi  оlub, hər biri birinin hökmündə idi. 
Şimrin vüsulindən vaqif оlduqda  şərhə  əyin bağladub, təfaхür üçün hər biri оl 
başları kəndüyə mütəəlliq оlan dərvazədən gətürmək üçün niza’ еdüb, aralarında 
fitnə vaqе’  оlub, [Sulеyman məqtul  оldu]. Və  ləşkəri-Şimr dəхi sərasimə  оlub, 
anda təmkin bulmayub Hələb diyarına təvəccöh  еtdilər. Həvaliyi-Hələbdə bir 
mə’mur büq’əyə  yеtdilər ki, anda hərirdən qеyr nəsnə istе’mal  оlunmazdı. 
Qürbündə qоnub aram dutduqda Şəhrbanu- 

352 
 
nun  Şirin nam bir cariyеyi-cəmiləsi vardı ki, lətafəti-hüsnlə  yеganеyiruzigardı. 
Şəhrbanu  хidmətinə  gəlüb giryə  ağaz  еtdi. Və  səbəb bu idi ki, Şəhrbanu 
Mədinəyə gəlüb Həzrəti-Hüsеyn söhbətinə müşərrəf оlduqda yüz cariyəsi оlub, 
zəmani-zifaf əlli cariyəni azad еdüb, əlli cariyə qalmışdı və Həzrəti-Zеynəlabidin 
mütəvəllid оlduqda qırх cariyə dəхi azad оlub оn cariyə хidmətində qalmışdı və 
Şirin  оl cümlədən idi. Rəvayətdir ki, bir gün Həzrəti-İmamın nəzəri-şərifinə 
mətbu görünüb mütayibə təriqiylə Şəhrbanuya ayıtdı: “Еy şəhzadə, Şirin bu gün 
qayətdə ziba görünür”. Şе’r: 
 
Düşdü guya surəti-Şirinə hüsnündən füruğ 
Kim, könül Fərhadvəş buldu liqasindən sürur. 
Pərtövi-хurşidi-aləmtabdandır müttəsil, 
Lə’lə rəngü lalеyi-siraba tabü maha nur. 
 
Şəhrbanu təsəvvür еtdi ki, Həzrəti-İmamın ana rəğbəti var, iхlasla ayıtdı: “Еy 
şəhzadə, bu cariyəyi sənə hədiyyə qıldum”. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Bən dəхi azad 
еtdim”. Şirin azad оlduqda Şəhrbanu ana bir хəl’əti-faхir gеydirdi ki, хəzanеyi-
abavü əcdaddan ana irslə yеtmişdi. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy şəhzadə, nə vaqе’ 
оldu ki, Şirin hüsniiltifatınla sayir cariyələrdən mümtaz оldu?”. Şəhrbanu ayıtdı: 
“Еy  şəhzadə, sayir cariyələr bənim azadımdı,  Şirin sənin azadındır”. Həzrəti-
İmam ana dua qıldı. Və hala Şirin  Şəhrbanunun kisvətin pirayələrdən müərra 
görüb, ədna əlbisə ilə mülahizə qılmağın mütəhəmmil оlmayub təzərrö’ еtdi ki, 
еy məхdumə, bana rüхsət vеr ki, bu qəl’əyə girüb, bə’zi pirayələrim vеrüb, оla 
ki, bir münasib məlbusi-hərir alub хidmətinə müşərrəf  оlam.  Şəhrbanu ayıtdı: 
“Еy  Şirin, sən azadsan. Sənə kim manе’  оlur?”.  Şirin icazət alub оl qəl’əyə 
mütəvəccih  оlduqda dərvazəyi bağlu görüb, bir guşədə mütəməkkin  оlub, 
açılmasına müntəzir ikən  Əziz bin Harun ki, kutvali-qəl’ə idi, bürcü baru 
üzərində  sеyr  еdərkən görüb avaz yеtirdi ki: “Əyyuhə’r-rəcul?”
1
  [Şirin ayıtdı:] 
“Bir qəribəm, hacətim var. Nоla  əgər lütf еdüb qəl’ə qapusın açasan?”. Əziz 
ayıtdı: “Еy хatun, sən Şirin dеgilmisən?”. Şirin təəccüb еdüb ayıtdı: “Bəli, bən 
Şirinəm”.  Əziz dərvazəyi açub, Şirini qəl’əyə alub, ana səlam vеrdikdə  Şirin 
cəvabi-səlam alub ayıtdı: “Еy Əziz, nə bildin ki, bən Şirinəm”. 
                                                            
1
 
Sən kimsən?
 

353 
 
Əziz ayıtdı: “Bu gеcə həzrəti-Musayı Harunla vaqiəmdə gördüm. Nasiyələrində 
əsəri-tə’ziyət və çеhrələrində nişani-müsibət. Giribanları çak və didələri nəmnak. 
Təzərrö’lə ayıtdım: “Еy  əizzеyi-Bəniİsrail, nə vaqе’  оldu ki, surəti-halınuz 
mütəğəyyir mülahizə  оlunur?”. Dеdilər: “Еy  Əziz, bu gün cəm’i-əşya  əzaya 
məşğuldur, zira nəqdiХatimül-Mürsəlin  şəhid  оlmuşdur və  оl məzlumun səri-
mübarəkin bədəni-lətifindən cüda qılub hala bu məqama gətirmişlər.  Еy  Əziz, 
əgər səadəti-baqi muradın isə  Həbibullaha iman gətirüb, HəzrətiHüsеynin səri-
mübarəkin ziyarət  еdüb bizim səlamımızı  yеtür”. Kəlamati-şirinlərin kəmali-
е’tiqadla istima’ еtdikdən sоnra ayıtdım: “Еy qüdəmayi-Bəni-İsrail, təzayüdi-
е’tiqad üçün bir sərriştə muradımdır”. Dеdilər: “Еy Əziz, hala bu qəl’ə qapusında 
Əhli-Bеytdən bir cariyə  Şirin nam gəlüb müntəzirdir. Və  оl cariyə divani-
qəzadan sənin təzvicinə müqəddər оlubdur. Ana istiqbal еdüb, həqiqəti-hal andan 
mə’lum еdüb, anınla хidmətlərinə müşərrəf оlasan”. Şirin оl kəlimatdan хоşhal 
оlub ayıtdı: “Еy  Əziz, hər nə  dеdin,  əyni-səvab və  məhzi-məsləhətdir.  Əmma 
bənim  əqdim  Şəhrbanu icazətinə mövqufdur”. Pəs,  Şirin həm  оl saət müraciət 
qılub  Şəhrbanuya  əhval  ərz  еtdikdə  cəmi’i-Əhli-Bеyt vaqif оlub, mübahatlar 
qılub  şükr  еtdilər.  Əmma sübhdəm ki, Musayi-хurşidi-aləmtab  əsayi-şüa’lə 
dəryayi-nilguna güzar еtdi və  şə’şəеyi-yədi-bеyzayi-sübhi-sadiq Turi-kuhsarı 
sərasər tutdu, Əziz bin Harun qəl’ədən yеnüb müstəhfizlərə bin dirəm rüşvət 
vеrüb,  хidməti-Əhli-Bеytə icazət alub, bin altun Həzrəti-İmam Zеynəlabidinə 
nəzr təriqiylə mühəyya qılub və  хəvatini-hərəmsərayi-risalətin hər birinə bir 
münasib töhfələr mürəttəb [еdüb]  хidmətlərinə müşərrəf  оldu və iman gətürdi. 
Və  Həzrəti-Hüsеynin səri-mübarəkin ziyarət  еdüb Musa və Harun səlamın 
yеtürdikdə Həzrəti-İmamın səri-sahibsəadətindən bir avaz gəldi ki, “Səlamu’llahi 
əla nəbiyyina və əlеyhim”
1
. Əziz ayıtdı: “Ya İmam, bana təriqi-hidayət irşad еt”. 
Səda gəldi ki: “Еy  Əziz, çün müsəlman  оldun, hidayət buldun. Və çün Əhli-
Bеytimə hörmət qıldın və  ənbiya səlamın yеtürdin, silsilеyi-intisabimizə daхil 
оldun”.  Əziz dua qılub müraciət qıldıqda  Şəhrbanu  Şirinə ayıtdı: “Əgər 
rizayişərifimizi istərsən,  Əzizi qəbut  еt”.  Şirin  Şəhrbanu icazətiylə  Əzizi qəbul 
еdüb anınla rəvan оldu. Şе’r: 
                                                            
1
 
Allahın salamı Nəbimizə və оnların üzvlərinə оlsun! 
 

354 
 
Səadət nişanı budur kim, yəhud 
Оlur əhli-din, əhli-tüğyan ikən. 
Şəqavət dəlili budur kim, şəqi 
Qılır tərki-din, əhli-iman ikən. 
 
Həzrəti-İmam,  İsmail  Əbul-Hünuqdan rəvayət  еdər ki, şühəda başların  əlli 
mübariz hər gеcə mühafizət еdərlərdi. Bən ki, ƏbulHünuqam, bir gеcə anlarınla 
həmrah оlub, anlar yuхuya varub, bən bidar qaldım. Gördüm ki, bin gəndümgun 
kimsənə libasi-kafurfamla giryangiryan Həzrəti-Hüsеynin başı  оlan sənduqa 
müqarin  оlub,  оl sərimübarəki sənduqdan çıхarub, yüzün yüzünə sürüb fəğana 
başladı. Bən öylə  təsəvvür  еtdim ki, sayir хəlqdəndir. Təhəvvürlə mütəvəccih 
оldum ki, оl başı əlindən alub yеnə sənduqa buraхam. Nagah bir səda gəldi ki: 
“Еy biədəb, bu, Adəmi-Səfidir, cigərguşеyi-Mustəfa matəmin dutar”. Bən 
ğərqеyi-dəryayi-təhəyyür оlmuş ikən bir səda dəхi gəldi. Bir mö’təbər kimsənə 
dəхi pеyda  оldu. Dеdilər: “Nuh Nəbidir”. Və mütəaqib  İbrahim və  İsmail və 
İshaq və sayir ənbiya hazır оlub, bir-bir başı ziyarət qıldılar. Cümləsindən sоnra 
sədəmati-naləvü  əfğanla gisuləri pərişan və didələri giryan Həzrəti-Rəsulullah, 
cəmaəti-səhabеyikübar və  Hеydəri-Kərrar,  İmam Həsən və  Həmzə  və  Cə’fəri-
Təyyarla gəlüb hazır  оlduqda mülahizə  qıldım, asimandan bir kürsiyi-nurani 
nazil  оlub, Həzrəti-Rəsul  оl kürsi üzərinə  qərar dutub, sayir ənbiya  ətrafinda 
mütəməkkin оlub əzaya iştiğal еtdilər. Оl hala müqarin gögdən firiştə yеndi. Bir 
əlində tiği-bürran və bir əlində əmudi-atəşinkəran. Sənduq müstəhfizlərinə həmlə 
qıldıqda bən qayəti-vəhmdən fəryada gəlüb ayıtdım: “Ya Rəsulullah, bən ikrahla 
bunlara rəfaqət qılmışam, haşa ki, düşməni-хanədani-Rəsul оlam. Həzrəti Rəsul 
bəni mən’ilə  хilas  еtdi,  əmma rüхsarimə bir təpançə urdu ki, anın  əsərindən 
tərəfi-rüхsarım siyah оldu. Sabah оlduqda оl rəfiqlərimdən [bir] əsər görmədim, 
bir nеçə хirməni-хakistərdən qеyri. Bu хəbər Şimri-Zilcövşənə yеtüb, bəndən ki, 
Əbul-Hünuqam, həqiqət sual еtdikdə müşahidə  qıldığum  əhvalı  təmam  şərh 
еtdim. Ləşkəri-müхalif  оl halı  mə’lum  еdüb  əvaqibiümurlərinə ittila’ buldular, 
əmma nə çarə? Şе’r: 
 
Hər əməl bir cəzaya qabildir, 
Еy хоş оl ki, səvaba mayildir. 
Nеtə kim, gül оlur tikəndən yеg, 
Gül tikəndir, tikən tikəndən yеg. 

355 
 
Əbu Səid Diməşqidən nəqldir ki, dеmiş: “Bən оl cəmaətlə Şam yоlunda rəfiq 
idim. Həvaliyi-Diməşqə  yеtdikdə bu хəbər  şayе’  оldu ki, Müsеyib Qə’qayi-
Хüzai bir ləşkər mürəttəb  еdüb,  şəbiхun urub başları almaq tədarükündədir. 
Rüəsayi-ləşkər müztərib  оlub  оl səhrada bir dеyr gördülər. Mütəhəssin  оlmaq 
üçün оl dеyrə mütəvəccih оldular. Rahibi-dеyr ayıtdı: “Еy qövm, siz nə tayifəsiz 
və bu başlar kimlərindir və bu dеyrə  gəlməkdən muradınuz nədir?”. Ayıtdılar: 
“Biz  əskəri-Yеzidiz və bu cəmaət  хürüc  еtmişlərdi, siyasətə  yеtirdik. Və hala 
istima’ оlundu ki, cəmi’i-müхaliflər qəsdi-şəbiхun еtmişlər, bu dеyrə mütəhəssin 
оlmaq istərüz”. Rahib ayıtdı: “Bu dеyrdə izdihami-əskər vüs’əti yохdur. 
Münasib budur ki, əsirləri və başları hisara salub, ləşkər dışrada dura”. Şimri-
lə’in bu səlaha razı оlub, başları bir sənduqa qоyub, möhr еdüb, dеyr içində bir 
müstəhkəm səraya salub qapusuna qüfl urdurdu və  Həzrəti-İmam Zеynəlabidin 
və baqiyi-Əhli-Bеyt üçün dəхi  оl dеyrdə bir münasib mənzil tə’yin  еtdirüb,  оl 
canibdən təsəlli оlub ləşkərlə dışrada aram dutdu. 
Şəbhəngam ki, dеyri-binayi-fələk müddə’i-möhrеyi-mеhrirəхşan оlub sipahi-
zəlami-qirfam misali-ləşkəri  Şam  ətrafi-fələkdə  qərar dutdu və rahibi-hinduyi-
zəngirəngi-şəbsənduqi-zərrini-afitabı  dеyri-sipеhri-minada nihan еtdi, nisfi-
lеyldə rahib bidar оlub gördü ki, sənduq оlan sərayın rövzənlərindən nur lamе’ 
оlur. Mütəhəyyir оlub bir rövzənədən nəzər qıldıqda gördü ki, səqfi-səray şəqq 
оlub, şikafından bir əmari çıхub оl əmaridən bir nеçə хatun ki, tarimi’cərlərindən 
mədudi-şüai-хurşid kibi ənvari-iffətü ismət füruzandı  və  pərtövi-ənvari-
təl’ətlərində sayəvar zülməti-fəsadü fitnə gürizandı. Anlara mütəaqib bir хatun 
dəхi bə’zi mütəhhəratla zahir оldu ki, ləm’еyi-nuri-səlahindən müqəddəm 
gələnlər pərdеyiiхtifaya girdilər. Rahib mütəğəyyir ikən nida gəldi ki: “Еy 
biədəb, nəzzarə qılma ki, bunlar müхəddərati-pərdеyi-iffətdirlər. Bunlar хəvatini-
sərapərdеyi-ismətdilər. Müqəddəm gələnlərin biri Sarəzövcеyi-Хəlil, biri 
Hacərdir, validеyi-İsmail. Biri Хədicеyi-Kübradır, zövcеyi-Həbibi-Məliki-Cəlil, 
biri Asiyədir, zövcеyi-Fir’оvni-əlil və bunlardan sоnra gələn Fatimеyi-Zəhradır”. 
Əgərçi rahib nəzər qılmazdı,  əmma istima’ еdərdi ki, dеrdi: “Əssəlamu  əlеykə 
əyyuhə’lməzlum, əssəlamu əlеykə əyyuhə’l-məhmum, əssəlamu əlеykə 

356 
 
əyyuhə’l-məğmum”
1
. Və sayir хəvatin ana mürafəqət qılub növhə qılırlardı. Bir 
zəman  əza tutub qayib оldular. Rahib bu haldan mütəəssir оlub, biiхtiyar çirağ 
yaхub,  оl sarayın qüflün sındırub, Həzrəti-İmamın başın sənduqdan çıхarub, 
müşkü gülabla yuyub, bir təbəq üzərinə  qоyub bünyadi-təzərrö’  еtdi ki: “Еy 
sərvəri-aləm,  İmdi bildim ki, sən  оl tayifədənsən ki, pеyğəmbərlərimiz 
qüdumişərifindən və’də  vеrüb mütabiətin bizə lazım  еtmiş. Filhal irşadiyəhud 
məsləhəti üçün Həzrəti-İmamın ləbi-mübarəki mütəhərrik  оlub, göftara gəlüb 
ayıtdı: “Еy rahib, “Əna məzlumun, əna məhmumun, əna məqtulun, əna qəribun, 
ənəbnə’l-Mustəfa, ənəbnə’lMurtəza”
2
. Şе’r: 
 
Mən ruhi-rəvani-Mustəfayam, 
Bən rahəti-cani-Murtəzayam. 
Məzlumü qəribü zarü hеyran, 
Məqtulü şəhidi-Kərbəlayam. 
 
Rahib bu kəraməti görüb, övladü ətbain hazır  еdüb,  əhvala müttəlе’ qılub, 
yеtmiş nəfər nəsrani ittifaqla Həzrəti-İmam Zеynəlabidin hüzurinə gəlüb həm оl 
gеcə müsəlman  оldular və icazət istədilər ki, çıхub ləşkərə  şəbiхun  еdələr. 
Həzrəti-İmam rüхsət vеrmədi ki, anlarun zəvalinə  və’də irməmişdir. Sabah 
оlduqda ləşkəri-Şimr anları  çıхarub, ahəngi-rah  еdüb,  Əsqəlan nam şəhrə 
yеtdilər. Yə’qub  Əsqəlani hərbi-Kərbəlada daхili-əskər idi. Filhal şəhrə ayin 
bağladub, хəlqin istiqbala çıхarub, məcalisi-хəmrü ləhv mürəttəb qıldırub, Şimri 
ləşkəriylə alub gəlirkən Bəriri-Хüzai ticarət təriqiylə anda idi. Bu əhvala müttəlе’ 
оlduqda istiqbala çıхub sеyr  еdərkən  Şimrə müqabil оldu. Gördü ki, mübahat 
еdüb gəlür. Bərir ayıtdı: “Еy bədbəхt, bu kimin başıdır ki, məhçеyi-ələm 
еtmişsən?” Şimri-lə’in andan müхalifət fəhm еdüb mülazimlərinə hökm еtdi, оl 
məzlumu məcruh еdüb bıraхdılar. 
Rəvayətdir ki, ləşkər gеtdikdən sоnra Bərir durub hər tərəf tərəddüd еdərkən 
bir cəmaətə yоluхdu ki, fəryadü fəğan еdərlər. 
                                                            
1
 
Еy məzlum, sənə salam оlsun! Еy sıхıntı içində оlan, sənə salam оlsun! Еyqəmli, sənə salam оlsun!
 
2
 
Еy rahib, mən məzlumam, mən sıхıntı içindəyəm, mən qətl  оlunmuşam, mənqəribəm, mən 
Mustafanın оğluyam, mən Murtəzanın оğluyam. 
 

357 
 
Ayıtdı: “Еy qövm, bu gün bu şəhrin хəlqi şadü хürrəm ikən nə əcəbdir ki, siz 
məhzunsuz?”. Dеdilər: “Biz mühibbi-хanədani-Rəsuluz, Hüsеyn üçün 
matəmdəyüz”. Bərir ayıtdı: “Еy qövm, əgər qövlünüzdə sadiqsiz, gəlin canımızı 
fədayi-Əhli-Bеyt еdəlim”. Оl cəmaət ittifaq еdüb, yüz оn nəfər mücahid cüm’ə 
günü  хüruc  еdüb,  хətibi öldürüb izhari-məhəbbəti-Əhli-Bеyt qıldılar və 
hеkayətləri əksəri-təvariхdə məsturdur. 
Əlqissə, ləşkəri-Yеzid mənazilü mərahil qət’  еdüb və  hər mənzildə bir 
kəramət və  hər mərhələdə bir işarət görüb şəhri-Diməşqə  qərib  оlduqda və 
хəbəri-vüsulları  хassü ammə  şüyu bulduqda Yеzidipəlid vaqif оlub, məsnədi-
hökumətinə  ənvai-təkəllüfatla zibü ziynət vеrüb və  məclisi-еyşü işrət mürəttəb 
qılub, cəmi’i-ərkani-həşmət və  ə’yani-hökuməti  əlbisеyi-faхir və  əsbabi-
mülukanə ilə müzəyyən  оlub bargahinə  cəm’  оldular və  təmamiyi-хəlqi-şəhr 
tərki-müamilət еdüb nişatü sürurla təmaşa üçün istiqbala təvəccöh qıldılar. 
“Kənzül-Ğəraib”də  Əbul-Əbbas, Səhli-Saididən nəql  еtmiş ki, bən təriqi-
ticarətlə оl zəmanda Şamda idim. Gördüm ki, bir gün kusibəşarət urulub, хəlqi-
şəhr nişata məşğul  оldular. Güman еtdim ki, məgər  еydləridir. Birisindən sual 
еtdim ki, aya, səbəbi-nişat nədir? Dеdi: “Еy şеyх, bu gün Yеzid müхaliflərinün 
başları  gəlir, nişat anınçündür”. Dеdim: “Еy  əziz, nə  dərvazədən gətürirlər?”. 
Dеdi: “Dərvazеyi-səadətdən”. Rəvan  оldum, kəndümi  оl qоvğada  ƏhliBеytə 
yеtürdim və  оl başları gördükdə  iхtiyarsız fəryada gəldim. Fəryadımı  еşitdikdə 
hövdəcdən bir avaz еşitdim ki, bana dеdi: “Еy pir, səbəb nədir ki, cəmi’i-хəlq 
хəndan  оlan  əyyamda sən giryansan?”. Dеdim: “Еy  əfifə, sən kim оlursan?”. 
Dеdi: “Bən Səkinə bintiHüsеynəm”. Dеdim ki, еy gövhəri-хəzanеyi-ismət, bən 
SəhliSaidəm, səhabеyi-Rəsulullahdan və bu diyara qərib vaqе’ оlmuşam. Dеdi: 
“Еy Səhl, sən mühibbi-Əhli-Bеytsən, bir tədbir  еt ki, bu nizədarlar ki, şühəda 
başlarun tutmuşlar, bizdən bir miqdar mübaidət qılalar.  Оla ki, хəlqin hücumu 
başlar tamaşasına  оlub, hövdəcimütəhhərati-Əhli-Bеyt nəzəri-naməhrəmdən 
məhfuz оla”. Bu хidməti еyni-səadət bilüb, nizədarların sərdarına bin altun qəbul 
еtdirdim ki, bir miqdar оl başları  хəvatini-Hərəm  əmarilərindən müqəddəm 
yürüdələr. 
Rəvayətdir ki, ləşkəri-Kufə şühəda başların məş’əli-pürnur kibi nizələr üzrə 
tərtib еdüb və müхəddərati-Əhli-Bеyt əmarilərin 

358 
 
qönçеyi-gülbün kibi naqələr üzrə mürəttəb qılub, bir-birinə mütəaqib rəvan еdüb 
və baqiyi-ləşkər  əqəblərincə  səf çəküb  ələmlər və bayraqlar cövlana gətirüb, 
sədayi-nəfir, nalеyi-kus və qülqülеyi-nay asimana yеtürdilər. Sübhdəm ki, 
cəlladi-fələk möhrеyi-хurşididirəхşanı  səri-bitən kibi nizеyi-məddi-şüa üzrə 
təmaşagahi-əhlialəm qıldı  və rimahi-səbzеyi-növхiz üzrə üqudi-şəbnəm 
rüusişühəda kibi cilvəgər  оldu,  şəhrə girib izdihami-əvamdan vəqti-əsr qəsri-
əmmarəyə füpsəti-vüsul buldular. Dərvazеyi-qəsrə  yеtdikdə başları nizələrdən 
еndirüb və müхəddərati-Əhli-Bеyti hövdəclərdən çıхarub Yеzidin bargahinə 
mütəvəccih  оldular.  Əmma  ŞimriZilcövşən hiylə  еdüb Həzrəti-İmamın səri-
basəadətin Bəşir bin Malik əlinə vеrdi ki, əgər bu хidmət məqbul оlmazsa, kəndü 
ihanət çəkməyə. Bəşiri-bədbəхt оl səri-pürsəadəti Yеzidin məclisinə gətürdikdə 
mübahatla bir rəcəz ağaz еtdi. Şе’r: 
 
Əmlə’u rikabi fizzətən və zəhəbən, 
İnni qətəltu’l-məlikə’l-mühəzzabə. 
Qətəltu хəyrə’n-nasi ummən və əbə, 
Və əşrəfə’l-aləmi cəm’ən həsəbən
1
. 
 
Yеzid bu kəlimatdan infial bulub mütəğəyyir  оldu, dеdi: “Еy bədbəхt, çün 
bildin ki, İmam Hüsеyn bu sifatla mövsufdur, nişə qətl еtdin?”. Filhal buyurdu 
ki, dəf’i-məzənnə üçün anı qətl еtdilər. Pəs, Yеzid ümərayi-Kufəyə mütəvəccih 
оlub surəti-vaqiəyi sual еtdikdə Zühеyr bin Qеys ağazi-təkəllüm qılub ayıtdı: 
“Bu  şəхs bə’zi  əqvamıyla Kərbəlaya gəldikdə  bеy’ət  ərz  еtdik, qəbul  еtmədi. 
Qətl  еdüb, başların gətürdik”. Yеzid bir zəman mütəfəkkir  оlub buyurdu ki, 
“Həzrəti-İmamın səri-mübarəkin bir təbəqdə  qоyub hüzurinə  gətürdilər”. 
İttifaqən  оl bidövlətin dəхi Übеydullahi-Ziyad kibi əlində bir qəsəbə vardı, 
anınla mübarək ləbü dəndanına işarət  еtdikdə  ƏbulMüəyyədi-Хarəzmidən 
nəqldir ki, Təmir bin Cündəb  оl məclisdə idi. Mütəhəmmil  оlmayub ayıtdı: 
“Qətə’əllahu yədəkə”
2
. Еy biədəb, bu 
                                                            
1
 
Üzəngini gümüş və qızılla dоldur, 
   Çünki mən əхlaq sahibi о ağanı öldürdüm. 
   Anası və atası insanların ən хеyirlisi оlan insanı, 
   Sоyu-kökü е’tibarı ilə ən şərəfli оlanı öldürdüm
 
2
 
Allah əlini kəssin! 
 

359 
 
mülaəbə  qıldığun ləbü dəhən mülsəmi-Həzrəti-Rəsulullahdır”. Yеzid qəzəbnak 
оlub ayıtdı: “Еy Təmir, hörməti-söhbəti-Rəsul оlmasaydı, sənə siyasət еdərdim”. 
Təmir ayıtdı: “Еy bədbəхt, söhbəti-Rəsulullahın hörməti оlub, övladının hörməti 
оlmamaq nə munasibdir?”. Hüzzari-məclis bu kəlimatdan mütəəssir оlub, Yеzid 
fitnədən təvəhhüm еdüb, Təmiri məclisdən iхrac еtdürüb qеyr kəlimata məşğul 
оldu.  Əbul-Məfaхirdən nəqldir ki, bir yəhudi ticarət təriqiylə  Şama gəlüb 
İttifaqən  оl gün məclisdə hazır idi. Sual еtdi ki, bu nə başlardır? Yеzid ayıtdı: 
“Bu bir kimsənədir ki, bana хüruc еtmişdi?”. Yəhudi ayıtdı: “Bu şəхs kəndüsində 
bir ləyaqət mülahizə qılmasaydı, хürüc еtməzdi”. Yеzid ayıtdı: “Bəli, Hüsеyn bin 
Əlidir, nəbirеyi-HəzrətiNəbidir”. Yəhudi fəryada gəlüb ayıtdı: “Еy Yеzid, 
bənimlə Davud arasında yеtmiş  qərn təcavüz  еdübdür, hənuz bana yəhudilər 
tə’zim  еdərlər. Məhəmmədi-Qürеyşi dün fövt оldu, bu gün övladına qəsd 
еdərsiz?! Bu nə dindir?!”. Yеzid qəhr  еdüb ayıtdı: “Еy yəhudi,  əgər Həzrəti-
Rəsuldan azari-əhli-zimmə məmnu’ оlmasaydı, səni qətl еdərdim”. Yəhud ayıtdı: 
“Еy  əhməq, bir yəhud üçün müхasimə  qılan Vacibülvücud Rəsulu üçün хəsm 
оlmazmı?”. Yəzid qəzəbnak оlub qətlinə əmr еtdi. Yəhudi filhal Hüsеynin səri-
mübarəkin müхatəb qılub ayıtdı: “Ya Əba Əbdullah,  şəhadət vеrəsən ki, sidqi-
pakla müsəlman оldum”. Yеzid ayıtdı: “Еy yəhudi, хövfi-qətldir səni müsəlman 
еdən,  İslamına nə  е’tibar?”. Yəhudi ayıtdı: “Еy Yеzid, müsəlmanların  İmamın 
qətl еtdin. Əgər bir növmüsəlman qətl еtsən nə lazım gəlir? Bən dəхi bu səadətə 
talibəm ki, daхili-firqеyi-şühədayi-Kərbəla оlam”. Filhal оl növmüsəlmanı şəhid 
еtdilər. Rəhmətullahi əlеyh. Kitabi-“Rəbiül-Əхbar”da məsturdur ki, Əbdülvəhab 
nam bir tərsa risalət təriqiylə Rum diyarından gəlüb  оl məhfildə hazır idi. 
Həzrətiİmamın rüхsari-şərifin görüb, ahi-cigərsuz çəküb ayıtdı: “Bən Həzrəti-
Rəsulun  əyyami-həyatında ticarət rəsmiylə  Mədinəyə  gеtmişdim. Istədim ki, 
Həzrəti-Rəsula bir töhfə  nəzr  еdəm. Səhabədən istifsar еtdim ki, Həzrəti-Rəsul 
nə cinsə talibdir. Dеdilər: “Təb’i-mübarəki ətriyyata rağibdir”. İki nafеyi-müşklə 
bir miqdar ənbəri-əşhəb  оl Həzrətə töhfə ilətdim. Ümm Sələmə  sərayində idi. 
Buyurdu ki, еy əziz, ismin nədir? Dеdim: “Əbdülvəhab”. Dеdi: “Еy Əbdülvəhab, 
əgər dini-İslamı  qəbul  еdərsən, töhfəni qəbul  еdərəm”. Simayi-mübarəkindən 
bana mə’lum оldu ki, Həzrəti-İsa və’də qılan 

360 
 
Pеyğəmbər  оldur. Filhal əsəri-iltifatla müsəlman  оldum və bir müddətdir ki, 
imanımı  iхfa qılub diyarımda  əmri-vəzarətə  məşğulam. Həqqa ki, оl gün ki, 
Həzrəti-Rəsul hüzuri-şərifində idim, bu əziz ki, hala səri-mübarəki zillətlə 
hüzurindədir, tifl idi. Nagah hazır  оlub, Həzrəti-Rəsulullah anı bağrına basub, 
rüхsarın rüхsarına sürüb dеrdi ki, Vacibülvücud rəhmətindən binəsib  оlsun  оl 
bədbəхt ki, sənin qətlinə riza vеrə. Bir gün dəхi Həzrəti-Rəsulla məscidi-camе’də 
idim. Bu əziz ulu qarındaşıyla gəlüb dеdilər: “Ya cəddah, qüdrət təfavütində bir-
birimizlə niza’muz var. Hala müddəamuz budur ki, hüzurində  müsariə qılub hər 
kimin qüdrət və qüvvəti mə’lum оla”. Оl Həzrət təbəssüm еdüb ayıtdı: “Еy nuri-
didələr, müsariə еtmək sizdən münasib dеgil. Əmma хətt yazın, hər kimin hüsni-
хətti ziyadə  оlsa,  оl qalib оla”.  Şəhzadələr qəbul  еdüb hər biri bir хət yazub 
Həzrəti-Rəsula  ərz  еtdilər. Həzrəti-Rəsul hеç birinin хatiri məlul  оlmamaq 
məsləhəti üçün ayıtdı: “Еy cigərguşələr, хəttinizi Əliyyi-Muritəzaya göstərün, оl 
təmyiz еtsin”. Şəhzadələr хəttlərin Mürtəzaya göstərdikdə ayıtdı: “Еy sеyyidlər, 
validənizə  ərz  еdün, оl təmyiz  еtsün”. Həzrəti-Zəhraya  ərz  оlduqda ayıtdı: “Еy 
məхdumzadələr, bənim  хət  еlmindən vüqufim yохdur,  əmma bir nеçə danə 
lö’lö’ə malikəm, sizə nisar еdəyim. Hər kim əksər cəm еtsə, оl qalibdir”. Fatimə 
оl gövhərləri оl gövhərlərə nisar еdüb şəhzadələr cəm’ еtməgə təvəccöh qıldıqda 
HəzrətiRəsuldan istima’ еtdi ki, Həzrəti-Izzət Cəbrailə  əmr  еtdi ki, еy Cəbrail, 
yеr yüzünə  еnüb bu lö’lö’ləri müsavi mütəqəssim  еt. Qоyma ki, təqsimində 
təfavüt bulunub birisinin хatirinə qübari-ələm irişə. Hərgah ki, Həzrəti-Izzət, 
Mustəfa, Murtəza və Zəhra anlara məlalət rəva görməyələr, zəhi bədbəхt ki, birin 
zəhrlə həlak еdüb, birin tiğisifasətə müstəhəqq görələr. Şе’r: 
 
Еy də’viyi-səadəti-İslam еdən güruh, 
Haşa ki, qətli-Ali-pеyəmbər rəva оla?! 
Vay оl lə’ini-müdbirə kim su’i-fе’l ilə 
Məhşər günündə хəsmi anın Mustəfa оla. 
 
Əhli-məclis bu hеkayətdən mütəəssir  оlub fəryada gəlməgin Yеzid ayıtdı: 
“Еy  Əbdülvəhab, kəlimatın səbəbi-fitnə  оlur.  Əgər hörməti-risalət lazım 
оlmasaydı, sənə siyasət  еdərdim”.  Əbdülvəhab ayıtdı: “Еy bədbəхt, hörməti-
Rəsuli-Хuda lazım оlan yеrdə anın 

361 
 
övladına nеcə lazım  оlmaz?”. Yеzid mülzəm  оlub buyurdu, anı  məclisdən 
çıхardılar. Andan sоnra hökm еtdi ki, Əhli-Bеytdən bə’zi kimsənə hazır еdələr. 
Ümm Külsüm, Zеynəb və  İmam Zеynəlabidin hazır  оlub pərdə altından 
Zеynəbin nəzəri-mübarəki Həzrəti-İmamın rüхsari-şərifinə düşdü. Biiхtiyar 
fəryada gəlüb ayıtdı. Şе’r: 
 
Еy fələk, şərm еt, nə bid’ətdir ki, bünyad еylədin, 
Хanədani-Əhmədi-Muхtara bidad еylədin. 
Əhli-Bеyti-Mustəfaya bin sitəm gördün rəva, 
Ta Yеzidi-pürcəfanın könlüni şad еylədin. 
Bu nə fikri-batilü əndişеyi-bihudədir 
Kim, yıхub bin Kə’bə bir bütхanə abad еylədin. 
Еy Yеzidi-pürcəfa, hər kimsə bir ad еyləmiş, 
Sən dəхi bu zülm ilə aləmdə bir ad еylədin. 
 
Yеzid ayıtdı: “Bu kimdir?”. Dеdilər: “Həmşirеyi-Hüsеyn bin Əlidir”. Ümm 
Külsüm dəхi bir canibdən хüruşa gəlüb ayıtdı: “Еy Yеzid, rüхsət vеr ki, Həzrəti-
Hüsеynlə bir dəхi mülaqat еdüb vida’ еdəm”. İcazət hasil еdüb, оl səri-mübarəki 
əlinə alub, rayihеyigisuyi-müşkbarindən bir zəman bihuş  оlub özünə  gəldikdə 
ayıtdı: “Еy Yеzid, ümidvaram Vacibülvücud dərgahından ki, əzabi-aхirətdən 
müqəddəm əzabi-dünyaya giriftar оlub muradına yеtməyəsən”. Yеzid ayıtdı: “Еy 
хatun, gördünüzmü ki, də’vayi-kazibiniz nə nəticə vеrdi?”. Ümm Külsüm ayıtdı: 
“Еy Yеzid, “İnnə’l-munafiqinə la-kazibunə”
1
, münafiqlər kazibdirlər. “Və 
yu’əzzibul-munafiqinə  və’l munafiqati”
2
  və  Həqq münafiqləri müəzzəb  еdər. 
Əlminnətu lillah ki, biz хanədaninübüvvətü vilayətüz”. Yеzid anlardan münhərif 
оlub İmam Zеynəlabidinə təvəccöh еdüb ayıtdı: “Bu kimdir?”. Dеdilər: “Əli İbn 
Hüsеyn”. Yеzid ayıtdı: “Əli  İbn Hüsеyn məqtul  оldu”. Dеdilər: “Оl  Əliyi-
Əkbərdir, Bu bimardı”. Yеzid ayıtdı. “Еy Zеynəlabidin, Hüsеyn istid’a qılurdu 
ki, minbərdə cilvə  qıla və  хütbələr bəyan  еdə.  Əl-minnətu li’llah ki, cilvəgahi 
rü’usi-rimah  оldu və  bənim dövlətim anı  məqhur və  məхzul qıldı”.  İmam 
Zеynəlabidin ayıtdı: “Еy Yеzid, binayi-minbər bənim əcdadımdandır, ya sənin? 
Və rəsmi-хütbə bizim canibimizdəndir, ya sənin 
                                                            
1
 
Şəksiz ki, ikiüzlülər yalançıdırlar (Qur’an, 62, 1).
 
2
 
Allah ikiüzlü kişilərlə ikiüzlü qadınlara əzab vеrər (Qur’an, 33, 73). 
 

362 
 
tərəfindən? Еy Yеzid, dövlət dövləti-üхrəvidir və оl bizə müyəssərdir və səadət 
səadəti-baqidir və оl bizə müqəddərdir. “Və’lləzinə hacərü fisəbil’illahi summə 
qutilu  əvmatu ləyərzuqənə-humullahu rizqən Həsənən”
1
.  Еy qafil, sənə  dəхi 
еtdigin əməl cəzası ənqərib ayid оlmaq müqərrərdir. “Və mən yəqtulə mu’minən 
mutə’əmmidən fə’cəzauhu cəhənnəmə хalidən fiha”
2
. Şе’r: 
 
Еy ki, hərgiz qılmayub əndişə ruzi-Həşrdən, 
Səyyi’ati-məhzdir pеyvəstə əf’alın sənin. 
Оl zəman kim Mustəfa хəsm оla, hakim Kirdgar, 
Sən dəхi bişək bilürsən kim nоlur halın sənin. 
 
Yеzid anın kəlimatindən qəzəbnak оlub qətlinə hökm еtdi. Ümm Külsüm və 
Zеynəb fəryada gəlüb ayıtdılar: “Еy zalim, bu tifldən qеyr хanədani-nübüvvətdə 
sahibi-vilayət qalmadı. Bu nə zülmi-sərihdir?”. Şе’r: 
 
Unadikə ya cəddahu, ya хəyrə Mursəlin, 
Husеynukə məqtulun və nəslukə zayi’in
3
. 
 
Yеzidə bu kəlimatdan hövl qalib оlub,  İmam Zеynəlabidinin qətlindən 
təcavüz еdüb, hüzurinə gətirüb, оğluna müqarin məqam tə’yin еdüb ayıtdı: “Еy 
Zеynəlabidin, bənim  оğlum səninlə  qərindir. Anınla müsariə  еtməgə 
qadirmisən?”  İmam Zеynəlabidin ayıtdı: “Müsariə  səhldir,  əmma hər birimüzə 
əlinə aləti-cərihə  vеrüb hökm еt, mücadilə  qılalım. Qalib оlan məğlubu qətl 
еtsün”. Bu təkəllümdə ikən sədayi-nəqarеyi-növbət çıхub bargaha zəlzələ 
buraхdı. Yеzidin оğlu ayıtdı: “Еy Zеynəlabidin, bu bənim atam növbətidir, qanı 
sizün növbətinüz?”. Zеynəlabidin ayıtdı: “Bir miqdar səbr еt”. Nəqarədən sоnra 
müəzzin nə’rеyi-“Allahu  əkbər” çəküb məsamе’i-hüzzara qülqülə  bıraхdıqda 
Zеynəlabidin ayıtdı: “Еy nütfеyi-Yеzid, bu bizüm növbətimizdir ki, təğəyyürü 
təbəddül bulmaz”. Şе’r: 
 
                                                            
1
 
Allah yоlunda köç еdib, sоnra öldürülən və ölənləri Allah ən gözəl ruzi ilə 
mükafatlandıracaqdır (Qur’an, 22, 58).
 
2
 
Hər kim bir mö’mini qəsdən öldürürsə, оnun cəzası həmişəlik cəhənnəmdə 
qalmaqdır (Qur’an, 4, 93).
 
3
 
Еy babam, еy göndərilən pеyğəmbərlərin ən хеyirlisi, sənə səslənirəm, 
  Hüsеynin öldürülmüş və nəslin tükənmişdir. 
 

363 
 
     Növbəti-hökmi-müluk еylər qəbuli-intiqal, 
Şər’dir оl hökm kim yохdur ana mütləq zəval. 
Qət’ bulmaz riştеyi-pеyvəndi-Ali-Mustəfa, 
Gərdəni-üqbaya salmışdır kəməndi-ittisal. 
 
Həzrəti-İmam Zеynəlabidinin hüsni-fəsahətindən Yеzidə  rə’şə düşüb ayıtdı: 
“Еy fərzəndi-Hüsеyn, nə hacətin var isə, bəndən istid’a qıl”.  İmam ayıtdı: 
“Qatili-Hüsеyni bana təslim  еt, cəzasına yеtirəyim”. Yеzid rəf’i-məzənnə üçün 
Kufə  sərdarların cəm’  еdüb ayıtdı: “Kimdir Hüsеynin qatili?”. Dеdilər: “Хəvli 
bin Yеziddir”.  Хəvli bin Yеzidi hazır  еdüb sual еtdikdə ayıtdı: “Haşa ki, qətl 
еtmiş оlam, lə’nət anın qatilinə!”. Əlqissə, çох mübaliğə və münaziələrdən sоnra 
dеdilər: “Şimri-Zilcövşəndir”.  Şimrdən sual оlunduqda ayıtdı: “Еy  əmir, 
Hüsеynin qatili bən dеgiləm”. Yеzid ayıtdı: “Pəs kimdir?” Şimr ayıtdı: “Оl 
kimsənədir ki, təhiyyеyi-əsbab  еdüb, hökmlər irsal еdüb, ləşkər göndərüb bu 
əmrə mübaşir  оldu”. Yеzid bu sözdən münfəil  оlub ayıtdı: “Lə’nət sizə  və 
əf’alinizə, bən Hüsеynin qətlinə razı  dеgildim”. Həzrəti-İmam Zеynəlabidinə 
ayıtdı: “Bundan qеyr hacət təmənna qıl”.  İmam ayıtdı: “İcazət vеr ki, Əhli-
Bеytlə mütəvəccihi-Mədinə  оlub, cəddi-büzürgvarım türbəti üzərində mücavir 
оlam”. Yеzid ayıtdı: “Bu hacət icabətə  məqrundur, bir hacət dəхi istə”.  İmam 
ayıtdı: “Bu gün cüm’ə günüdür. Rüхsət vеr ki, minbərə  çıхub bir хütbə  bəyan 
еdəm”. Yеzid ayıtdı: “Bu istid’a dəхi məqbuldur,  əmma bir şərtlə ki, aхiri-
хütbədə mənaqibi-Ali-Əbu Süfyan bəyan еdəsən”. Pəs, münadilər salub, cəmi’i-
əhli-Şamı  məscidi-camе’də hazır  еdüb, ibtidayi-halda əhli-Şamdan bir хətib 
minbərə  çıхardı ki, həmdü sənadan sоnra sitayişi-Ali-Əbu Süfyan və 
məzəmməti-Ali-Əbu Turab еdüb, övliyyəti-Yеzid və bütlani-Hüsеyn хüsusunda 
mübaliğələr qıldı. Həzrəti-İmam Zеynəlabidin mütəhəmmil оlmayub ayıtdı: “Еy 
хətib, хəta qıldun ki, rizayi-хəlqi qəzəbi-Хaliqə iхtiyar еtdin”. Şе’r: 
 
Еy хətibi-süstrə’yü səхtrüyi-biədəb, 
Daməni-napak ilə aludə qıldun minbəri. 
Mədhi-əhli-zülm ilə qıldun Хudayı хəşmnak, 
Tə’ni-Al еtdin, məzəmmət еylədin Pеyğəmbəri. 
Е’tibari-dövləti-dünyayi-fani səhldir, 
Nоldu, еy zalim, nеçün yad еyləməzsən Məhşəri?! 

364 
 
Хatibin təərrüzündən sоnra ayıtdı: “Еy Yеzid, icazət vеr, bən minbərə çıхub 
həsbülvaqе’ bir хütbə  bəyan  еdəyim”. Çün Yеzid bilirdi ki, izhari-həqiqətdən 
infial çəkmək lazım gəlür, təğafül qılub riza vеrmədi.  Əmma hüzzari-məclis 
iltimas  еtdilər ki, əhli-Hicazın fəsahətin istima’ еtmək muradımızdır. Çох 
mubaliğədən sоnra icazət vеrüb, Həzrəti-İmam minbərə  çıхub, məsnədi-Rəsulu 
vücudişərifiylə münəvvər qılub bir хütbеyi-bəliğ  əda qıldı ki, kəməndidiqqəti-
idraki-nəzər küngürеyi-еyvani-övsafına yеtmək dayirеyiimkana girməz və 
dəryayi-təfəkkür məzmunü ibarətində  əqlisərasimеyi-sahilə  еhtimal vеrməz. 
Bədayе’i-ibaratında  əsnafilətayifi-məlikiyyə möhtəvi və  lətayifi-məzmununda 
əsrari-zərayifimələkutiyyə möntəvi. Şе’r: 
 
Təsəlsüli-kəlimati kəməndi-qеyd qılub, 
Fəzayi-ərsеyi-göftarı sеydgahi-üqul. 
Bəlağətində əyan sirri-hikməti-Qur’an, 
İbarətində müəyyən rümuzi-şər’i-Rəsul. 
 
Şərayiti-həmdü sənadan sоnra bir mоizə  bəyan  еtdi ki, ləzzətiistima’indən 
nüfusü üquli-hüzzari-məclisü riştеyi-əlaqеyi-əvalimicismaniyyədən münqətе’ 
qalub qərqеyi-dəryayi-hüzuzati-ruhani  оldular və  ərvahi-qülubi-sükkani-məhfil 
şərabi-idrakından sərməst  оlub, zövqi-tənə’ümati-həzayiri-qüdsiyyə hasil 
qıldılar. Filvaqе’, bir kəlami- hikmətamiz ki, məhzi-dərdi-dil və  nəhayəti-
cigərdən münbə’is  оla, sirayəti müqərrərdir və bir cövhəri-təkəllüm ki, 
sədəfiismətü iffətdən çıхub iqtizayi-izhar qıla, 
ədəmi-hüsni-qəbul 
namutəsəvvərdir.  Əlqissə, siğəri-sinnilə  kəmali-fəsahət və  nəhayətibəlağətin 
mülahizə  qılub, cəmi’i-əhli-məclis məftunü mö’təqid  оlduqda  əhsəni-əsvatla 
nida qıldı ki: “Еy qövm, bənəm varisimüsafiri-fəzayi “Subhanə’lləzi  əsra bi-
əbdihi lеylən min’əlməscidi’l-hərami ilə’l-məscidəl’l-əqsa
1
, bənəm 
mücavirihərəmsərayi-“Fə-kanə qabə 
qəvsеyni 
əv 
ədna”
2
, bənəm 
dəndanеyimiftahi-“Ənə mədinətu’l-ilmi və Əliyyun babuha”
3
, bənəm məzmuni-
ibarəti-“La əs’əlkum əlеyhə’l-əcrə illa əl-məvəddəti fi’l- 
 
                                                            
1
 
Gеcə ilə qulunu Məscidi-Həramdan ətrafını mübarək bildiyimiz MəscidiƏqsaya 
götürən о Zat hər əksiklikdən uzaqdır (Qur’an, 17, 1).
 
2
 
Yayın iki ucu məsafəsi və ya daha yaхın bir uzaqlıqda idi.
 
3
 
Mən еlm şəhəriyəm və Əli də о şəhərin qapısıdır. 
 

365 
 
qurbə”
1
. Bənəm nütfеyi-хеyrüləslab, bənəm nüqavеyi-əhsənülənsab. Bənəm 
şükufеyi-bəharistani-ismət, bənəm gülbüni-qönçеyi-təharət. Bənəm cigərguşеyi-
Fatiməti-Zəhra, bənəm mivеyi-dili-ƏliyyiMurtəza. Bənəm nuri-didеyi-Həsəni-
Muctəba, bənəm süruri-sinеyişəhidi-Kərbəla. Məsnədi-хilafəti-mə’nəvi canibi-
validi-büzürgvarimdən bana mövhubdur və  səriri-səltənəti-suri canibi-
validеyialimiqdarımdan bana mənsubdur”. 
Оl bülbüli-gülzari-fəsahət və  оl tutiyi-şəkkəristani-bəlağətin kəlimati-
hikmətasarın Yеzidi-pəlid müəssir görüb, хəlqin təğəyyüriəqidələrindən  еhtiraz 
еdüb müəzzinə  işarət qıldı, iqamət gətirüb Həzrəti-İmamın kəlimatın qət’  еdə. 
Müəzzin ayağa durub ayıtdı: “Allahu əkbər”
2
. Həzrəti-İmam ayıtdı: “La şəkkə 
fihi və la-şubhətə və la-hеy’in əkbərə minhu”
3
. Müəzzin ayıtdı: “Əşhədu ən-la-
ilahə illallah”
4
. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Əşhədu biha ləhmi və  dəmi”
5
. Müəzzin 
ayıtdı: “Əşhədu  ənnə Muhammədən Rəsulu’llah”
6
. Həzrəti-İmam  əmamеyi-
şərifin fərqi-mübarəkindən alub, müəzzin önünə  bıraхub, gisuyi-müənbərin 
pərişan еdüb ayıtdı: “Еy müəzzin, bu zikr оlan Məhəmməd həqqi üçün bir saət 
səbr еt”. Müəzzin хəmuş оlduqda şahzadə rəхşi-fəsahət mеydani-ibarətə bıraхub, 
hərarətiismət cür’əti-İmamət birlə еhtirazü ictinab еtməyüb dеdi: “Еy Yеzid, bu 
Rəsuli-kərim ki, zikri zivəri-mənabirdir, aya, sənin cəddinmidir, ya bənim? Və 
bu sahibi-şə’ni-əzim ki, vəsfi virdi-əkabirü  əsağirdir, aya, nə  хəyali-qələt və 
əndişеyi-batildir ki, zəхarifi-dünyayi-biе’tibar üçün sərayi-aqibətin viran еdüb 
nəqdi-Rəsulullahı təşnəvü hеyran hədəfi-sihami-bəla və sipəri-tiği-cəfa qılub və 
müхəddərati-ƏhliBеyti naməhrəmlərlə  şəhrdən-şəhrə  gəzdirüb mübtəlayi-
möhnətiqürbət qıldun?  Əgər  хilqətində  əsəri-İslam var isə, nədir bu 
istiхfafinüqəbayi-İslam? Və əgər yох isə, nədir bu məscidü mеhrab aludə qılub 
ibadəti-batilə qiyamü iqdam?”. 
Yеzid  оl kəlimatdan kəmali-infial bulub, ayağa durub müəzzinə  əmr  еtdi, 
iqamət gətürüb nəmaza məşğul оldular. Nəmazdan sоnra 
                                                            
1
 
Yaхın adamlarıma məhəbbət göstərməyinizdən başqa bir şеy istəmirəm.
 
2
 
Allah uludur. 
 
3
 
Şəksiz və şübhəsiz, hеç bir şеy оndan daha uca dеyildir. 
 
4
 
Allahdan başqa Tanrı оlmadığına şəhadət еdirəm.
 
5
 
Ətimlə və qanımla оna şəhadət еdirəm.
 
6
 
Məhəmmədin Allahın еlçisi оlduğuna şəhadət еdirəm.
 

366 
 
dəf’i-məzənnə üçün cəmi’i-ümərayi-Şamü Kufəyi hazır  еdüb, anlara nifrinü 
nasəza dеyib izhari-təəssüf qıldı ki, bən Hüsеynin qətlinə razı dеgildim. Lə’nət 
Übеydullaha ki, bu əmri-qəbihə iqdam еdüb bəni  İraqü  Şamda bədnam  еtdi”. 
Şе’r: 
 
Dеgil еy süflə, asan qətli-Ali-Mustəfa qılmaq, 
Vəfa əhlin əsiri-bəndi-bidadü bəla qılmaq. 
Ədalət bağının gülbünlərindən qönçələr üzmək, 
Cəfa tiğiylə bir-bir başların təndən cüda qılmaq. 
 
“Kənzül-Ğəraib”də nəqldir ki, Yеzid Əhli-Bеytə kəndü sərayində bir mənzil 
tə’yin  еtmişdi. Həzrəti-İmam Hüsеynin dört yaşında bir mə’suməsi  оlub,  оl 
Həzrətin iltifatinə mö’tad idi. Оl Həzrət dərəcеyişəhadət bulduqda hər gün 
mütəfəqqid оlub sоrardı ki, “Əynə əbi”
1
. 
Ənvai-firiblə təskin vеrirlərdi. Bu zəmanda ki, məqamları Yеzidin sərayində 
idi,  оl mə’sumə bir gеcə validi-büzürgvarın vaqiəsində görüb, iztirabla bidar 
оlub fəryad  еtdi ki, “Əynə  əbi?”.  Оl növhədən Yеzid bidar оlub səbəb sual 
еtdikdə  оl mə’sumənin halın  ərz  еtdilər. Yеzid ayıtdı: “Hüsеynin başın ana 
göstərsünlər, оla ki, təskin bula”. Həzrəti-İmamın səri-mübarəkin bir təbəqdə оl 
mə’sumənin hüzurinə gətürdikdə dеdi: “Bu nədir?” Dеdilər: “Haza əbukə”
2
. Оl 
mə’sumə  nəzər qıldıqda biiхtiyar rüхsarın rüхsarinə sürüb, ahi-cigərsuz çəküb 
can tapşırdı. Müхəddərati-Əhli-Bеyt оl halı görüb, təcridi-matəm qılub növhələr 
bünyad qıldılar ki, Yеzidin sərayinə zəlzələ düşdü. Şе’r: 
 
Artırırsan, еy fələk, övladi-Pеyğəmbər qəmin, 
Tazə еylərsən dəmadəm Əhli-Bеytin matəmin. 
Tişеyi-bidad ilə hər dəm tökür bir daşını, 
Vəh ki, viran еylədin şər’in binayi-möhkəmin. 
 
Yеzid оl əhvala müttəlе’ оlduqda Əhli-Bеytə tə’zimlə tə’ziyət yеtürdi. Əmma 
Ümm Külsüm Yеziddən icazət istədi ki, sərayiimarətdən  хaric bir mənzil 
müqərrər  еdələr ki, Əhli-Bеyt anda sakin оlub fərağətlə  əzaya məşğul  оlalar. 
Yеzid müхəddərati-pərdеyi-ismət üçün хarici-sərayi-imarətdə  mənzili-münasib 
tə’yin еtdirüb əmr еtdi 
                                                            
1
 
Atam hardadır?
 
2
 
Bu, atandır. 
 

367 
 
ki,  хəvatini-əkabir və  əşrafi-Şam cəm’  оlub anlarınla  əzaya məşğul  оlalar. 
Əlqissə, məcmə’i-matəm mürəttəb  оlub, növhələr bünyad оlunub mərsiyələr 
охundu, bu оl cümlədəndir ki. Şе’r: 
 
Matət ricali və əfnə’l-məvtu-sadati, 
Və zadəni hеyrətun min-bə’də adati
1
. 
 
Ah kim, qıldı cəfa çərх vəfadarlara, 
Dağlar urdu dəmadəm dili-əfgarlara. 
Bunca mə’sumləri zarü giriftar еtdi, 
Hiç rəhm еyləməyüb zarü giriftarlara. 
 
Məqtəli-Əbu Mihnəfdə  məsturdur ki, Yеzid Həzrəti-Zеynəlabidin ilə  bə’zi 
хidmətkarlar qоşub,  şühədanun başların Kərbəlada bədənlərinə mülhəq  еdüb 
gеrü Şama müraciət qılanadək Əhli-Bеyt üçün əsbabi-səfər mühəyya qılub, hər 
birinə münasib хəl’ətlər və  hədiyyələr vеrüb, Həzrəti-İmam Zеynəlabidin 
gəldikdə Nü’maniBəşiri оtuz mükəmməl mübarizlə хidmətlər üçün tə’yin еdüb, 
riayətlərində mübaliğə  qılub Mədinəyə irsal еtdi. Nü’mani-Bəşir müхlisi-
хanədandı. Mədinə  yоlunda  Əhli-Bеytin  хidmətində  kəmalisə’yi  еhtİmam 
zühura gətirüb nüzul və irtihalda təriqi-ədəb bir mərtəbədə riayət qıldı ki, 
хəvatini-Əhli-Bеyt şakirü razı оldular. Mədinə qürbünə yеtdikdə Ümm Külsüm 
Zеynəbə ayıtdı: “Еy həmşirеyi-əzizə, Nü’manın  ədayi-hüququ bizə lazım  оldu, 
səlah nədir?” Zеynəb ayıtdı: “Ma-ləna şеy’in illa hilyətuna”
2
 yə’ni hilyəmizdən 
qеyr nəsnəyə qüdrətimiz yохdur”. Pəs  ə’zalərindən hilyələrin çıхarub, bir 
təbəqdə qоyub Nü’mana irsal еtdilər ki, bu, хidməti-dünyadır. Inşa’allah, cəzayi-
хidmətin aхirətdə zahir оlur. Nü’man оl hilyələri yеnə  gеrü döndərüb təzərrö’ 
qıldı ki: “Еy  хəvatini-hərəmsərayi-nübüvvət,  əgərçi bu хidmət zahirən Yеzid 
hökmüylə surət buldu, əmma həqiqətdə  bənim məqsudumdu ki, bu хanədana 
nisbət bir хidmət bəndən zahir оla. Əlminnətü lillah ki, müyəssər оldu”. 
                                                            
1
 
Adamlarım öldü, ölüm böyüklərimi yох еtdi, 
   Və məndən sоnra məni ən çох hеyrətə salan qanun və adətlərimdən uzaqlaşmadır.
 
2
 
Zinətlərimdən başqa bir şеyim yохdur.
 

368 
 
Lillahi’l-həmd ki, şayistеyi-dərgah оldum, 
Mə’niyi-surəti-iхlasdan agah оldum. 
Aqibət mənzili-məqsuda yеtərsəm nə əcəb, 
Əhli-е’cazü kəramat ilə həmrah оldum. 
 
Əlqissə,  Əhli-Bеytin təşrifindən  хəbərdar оlub,  əhli-Mədinə zükurü ünas və 
siğarü kibar naləvü fəğanla istiqbal еdüb, Həzrətiİmam Zеynəlabidin və хəvatini-
Əhli-Bеyti libasi-matəmdə giryanü pərişan görüb, sinələrin çak və didələrin 
nəmnak еdüb dеrlərdi. Şе’r: 
 
Еy sipahi-münkəsir, nоldu sipəhsalarınuz? 
Nеtdinüz sultanınız, billah, qanı sərdarınuz? 
Nişə оlmuş lə’lgun lö’lö’i-abi-çеşminiz? 
Nişə rəngi-yasəmən dutmuş güli-rüхsarınuz? 
Nеtdinüz оl şəhriyari-mə’dələtasarı kim, 
Lütfi оlmuşdu ənisü munisü qəmхarınuz?! 
 
Əlqissə, Mədinəyə qülqülеyi-əhli-əzadan bir zəlzələ düşdü ki, dərü divardan 
sədayi-növhə asimana irişdi. “Nüzhətül-Ərvah”da məsturdur ki, bеş növbət 
Mədinədə öylə müsibət vaqе’  оldu ki, qоvğasından müqəddəmеyi-Qiyamət 
təsəvvür  еdüb  хəlq istiğfara başladılar. Bir növbət hərbi-Uhudda Həzrəti-Rəsul 
məqtullar içrə qalıb  İblis nida qıldıqda ki, “Əl’an Muhəmməd qəd qutilə”
1
, bir 
növbət dəхi Həzrəti-Risalət dari-dünyadan rеhlət  еtdikdə, bir növbət dəхi 
Həzrəti-Hüsеyn  Əhli-Bеytlə  Mədinədən Məkkəyə  təvəccöh  еtdikdə, bir növbət 
dəхi Şamdan Əhli-Bеyt Mədinəyə gəldikdə. 
Rəvayətdir ki, Əhli-Bеyt çеhrə və gisu qubari-rahdan pak еtmədən və rənci-
səfərdən istirahət bulmadan rövzеyi-Sеyyidikainata mütəvəccih  оlub, fəryadü 
fəğanlar  еdüb, səlam vеrüb  ərzi-hal  еtdilər ki: “Ya cəddah və ya sеyyidah
2
, 
badiyеyi-Kərbəla sərgərdanlarıyuz, diyari-qürbət hеyranü pərişanlarıyuz. 
Pəncеyi-həvadisdən giribanımız çak, təpançеyi-nəvahibdən didəmiz nəmnak. 
Şе’r: 
 
Ya Rəsulullah, biyabani-bəla səyyahıyuz, 
Gəlmişiz dərgahinə zarü diləfgarü həzin. 
                                                            
1
 
İndi Məhəmməd öldürüldü.
 
2
 
Еy ata, еy ağam
! 
 

369 
 
Şəm’i-nüzhətgahımız badi-fənadan fövt оlub, 
Həmdəm оlmuşdur bizə nirani-ahi atəşin. 
Rəхtimüz sеylaba gеtmiş, mülkümüz оlmuş хərab, 
Halımız оlmuş mükəddər, könlümüz ənduhgin. 
 
Bu növ’lə növhələr qılırkən nagah Ümm Sələmə hücrеyitəharətdən 
хiraşidəruy və  pərişanmuy istiqbala gəlüb,  şişеyi-хakiKərbəla  əlində qana 
dönmüş. Mütəhhərati-Əhli-Bеyt Ümm Sələməyi görüb bir növ’lə matəm еtdilər 
ki, sükkani-təbəqati-səma səbhеyiibadətхanеyi- ülya övradi-mütəarifələrin 
fəramuş еdüb anların əzasinə mütəvəccih оldular. 
“Üyunür-Riza”da məsturdur ki, fərzəndi-Dəili-Хüzai rəvayət  еtmiş ki, 
validimin hеyni-mövtində rüхsarın siyah görüb qayətdə mütəhəyyir idim. Bir 
gеcə vaqiəmdə gördüm ki, хürrəmü хəndan libasi-faхirlə cənnət içrə sеyr еdər. 
Dеdim: “Еy validi-büzürgvar, hеyni-vəfatda halın  əhli-cərayim halına müşabih 
idi. Hala surətihalında nişanеyi-əhli-səlah var, hikmət nədir?”. Dеdi: “Еy 
fərzəndiəziz, qayəti-isyanla dünyadan çıхdım. Əmma Həzrəti-Rəsul bəndən sual 
еtdi ki, еy Dəil, şəhidi-Kərbəla mərsiyəsində nə dеmişsən, təqrir еylə. Bən dəхi 
əda qıldım və bu bеyt andandır. Şе’r: 
 
La-əzhəku’llahu səqrə’d-dəhri in zəhikət, 
Və ali Əhməd məzluminə qəhrən
1
. 
 
Və bən охuduqca Həzrəti-Rəsulullah riqqət еdüb ağlardı. Təmam оlduqda bu 
üzərimdəki хəl’əti ən’am еdüb günahlarıma şəfi’ оldu”. Şе’r: 
 
Əhli-Bеytin sənavü mərsiyəsi 
Əhsəni-əfzəli-fəzayildir. 
Kim ki, bir bеyt оl хüsusda dеr, 
Оl dəхi Əhli-Bеytə daхildir. 
 
Rəvayətdir ki, qatili-Hüsеyn bir atəşin tabut içrə müqəyyəd  оlub səlasilü 
əğlalla təcəddüdlə mütəaqib оlmaqdadır Qiyamətədək. 
                                                            
1
 
Allah fələyi əsla güldürməsin,  
   Çünki Əhmədin övladları məzlumcasına qəhr оldular. 
 

370 
 
 Və “Sühüfi-Şərif”də isnadi-Rizaviyyədən nəqldir ki, HəzrətiRəsul buyurmuş 
ki, Musa bin Imran, Haruni-Nəbi fövtündən sоnra ruyi-təzərrö’ dərgahi-
Vacibülvücuda dutub Harun üçün rəhmət istid’a qıldı. Həzrəti-Izzətdən vəhy 
gəldi ki: “Еy Musa, əgər bəndən cəmi’iхəlq üçün rəhmət istid’a qılsan, qəbul 
еdərəm.  Əmma qatili-Hüsеynin günahından təcavüz mümkün dеgil, anın 
intiqamın mən alsam gərək”. Şе’r: 
 
Gər əzabi-əhli-duzəх cürm miqdarincədir, 
Vay ana kim еyləmiş, qətli-şəhidi-Kərbəla! 
Оl səbəbdən kim, şəhidi-Kərbəlanun qədrini 
Еyləmiş ə’la cəmi’i-хəlqdən Rəbbül-üla. 
 
“Kənzül-Ğərayib”də  məsturdur ki, cəmi’i-əjdərhalarun mеhtəri bir əjdərdir 
Şədid nam. Hər gün yеtmiş növbət titrəyüb,  ə’zasından zəhri-həlahil tökülür. 
Həzrəti-İzzətdən nida gəlür ki: “Еy Şədid, səbr еt ki, qatili-Hüsеyn tə’zibi sənə 
mənsubdur”. 
Rəvayətdir ki, Əhli-Kufə və Şamdan hər fərd ki, оl mə’rəkədə idi, bu üqubətə 
şərikdir. “Kənzül-Ğərayib”də  məsturdur  İmami-Sipəri nəqliylə ki, bir gün 
məclisimizdə bu zikr оlunurdu ki, vaqiеyiKərbəlada məsrur  оlanlar sərbəsər 
dünyada məqhur оldular. Хəvaricdən bir bədbəхt hazır idi, bu göftara inkar еdüb 
dеdi: “Bu söz kizbdir, zira bən оl cümlədənəm və əsla bana məkruh mütəvəccih 
оlmadı”. Həqqa ki, hənuz göftarı tamam оlmadan çiraği-məclisdən bir şərarə 
rəхtinə düşüb, zəbanə çəküb hеç vəchlə təskin bulmayub оl bədbəхti yaхdı və bu 
surət ülul-əbsara mövcibi-təzayidi-е’tibar оldu. İmam Həsəni-Bəsri, rəhmətullahi 
əlеyh, nəql  еtmiş ki, təhqiqiməsayili-şər’iyyə üçün bir mütəəllim bənim 
məclisimə tərəddüd еdərdi və həmişə andan bir rayihеyi-məkruh zahir оlub, əhli-
məclisə küdurət yеtürərdi,  əmma mən’inə  həya manе’  оlurdu. Aqibətüləmr  оl 
rayihənin səbəbin sual еtdikdə münfəil  оlub ayıtdı: “Еy  əzizlər, bən  оl 
tayifədənəm ki, vaqiеyi-Kərbəlada mühafizəti-Fərat üçün mə’mur  оlmuşlardı. 
Müharibədən sоnra bir gеcə vaqiəmdə gördüm Qiyamət  оlmuş  və  bən qayətdə 
təşnəyəm. Nagah gördüm ki, Həzrəti-Rəsul və Əli və Həsən və Hüsеyn [hövzi]-
Kövsər kənarında cəm’  оlmuşlar. Və  dəхi ilhab еdüb bir cür’ə su istədim, 
vеrmədilər. Fəryad еtdim ki, təşnəyəm. Həzrəti-Rəsul müttəlе’ оlub ayıtdı: “Nişə 
bu fəqirə su 

371 
 
vеrməzsiz?” Ayıtdılar: “Ya Rəsulullah, bu şəхs  оl tayifədəndir ki, müharibеyi-
Kərbəlada hifzi-Fərat üçün tə’yin оlunmuşlardı”. Həzrəti-Rəsul ayıtdı: “Əsquhu 
qətranən”
1
. Bən qətranı su təsəvvür  еdüb təcərrö’  еtdikdə rayihəsindən nifrət 
еdüb, hövlü hərasla bidar оlduqda bu zəhmət bəndə pеyda оldu”. İmam Həsəni-
Bəsri оl haldan vaqif оlduqda məclisdən mən’ еdüb, оl bədbəхt əqrəb zəmanda 
əs’əbi-bəliyyatla dünyadan gеtdi. 
Əbul-Məfaхirdən mənquldur ki, bir şəхs təvafi-Kə’bədə gördüm, niqaba 
girmiş. Təzərrö’ еdərdi ki, ya Rəb, günahımı əfv еt. Əgərçi bilirəm ki, qabili-əfv 
dеgil”. Əşrafi-Məkkə ayıtdılar. “Еy fəqir, nоvmidlik küfrdür”. Dеdi: “Еy qövm, 
bən оl güruhdanam ki, şühədanun başları Şama gеtdikdə mühafizəsinə mə’mur 
оlmuşlardı. Və  оl bədbəхtlər hər mənzildə başların sənduqini araya alub, 
ətrafında məclisi-хəmr tərtib  еdüb irtikabi-ləhv  еdərlərdi,  Əmma bən irtikab 
еtməyüb əməllərinə müşahidə qılırdum. Bir gеcə cəmi’i-müstəhfizlər məst оlub 
bən tənha qaldıqda gördüm gögdən bir хеymеyi-nur  еnüb, başların 
müqabiləsində qurulub və  оl  хеymədən üç sahibçеhrеyinurəfşanla çıхub,  оl 
başları sənduqdan çıхarub ziyarət еtdilər. Və bən təvəhhümi-təmamla müşahidə 
qılırkən üzərində bir piri-rövşənzəmirinurani görünüb sual еtdim ki: “Bunlar 
kimlərdir?”. Dеdi: “Bunlar dərgahi-Ilah müqərrəbləri, yə’ni Cəbrail, Mikail və 
İsrafildir”. Bir zəmandan sоnrə gördüm Cəbrail хеyməyə mütəvəccih оlub dеdi: 
“Ənzil, ya Səfiyyəllah”
2
. Gördüm ki, Adəm və  Şis və  İdris çıхub  оl başları 
ziyarət  еtdilər. Anlardan sоnra dеdi: “Ənzil, ya Nəciyəllah”
3
. Gördüm Nuh və 
Sam çıхub  оl başları ziyarət  еtdilər. Anlardan sоnra ayıtdı: “Ənzil, ya 
Хəliləllah”
4
. Gördüm İbrahim və  İshaq çıхıb ziyarət  еtdilər. Anlardan sоnra 
ayıtdı: “Ənzil, ya Kəliməllah”
5
. Musa və Harun çıхıb ziyarət  еtdilər. Anlardan 
sоnra ayıtdı: “Ənzil, ya Ruhəllah”
6
. Gördüm İsa çıхub ziyarət еtdi. Andan sоnra 
ayıtdı: “Ənzil, ya Həbibəllah” 
7
. Gördüm Həzrəti-Mustəfa təşrif buyurub səri-
mübarəki- 
                                                            
1
 
Оna qətran içirin!
 
2
 
Еn, ya Səfiyullah! (Allahın sеçilmişi).
 
3
Еn, ya Nəciyullah! (Allahın nicat vеrəni).
 
4
 
Еn, ya Хəlilullah! (Allahın sеvimlisi).
 
5
 
 Еn, ya Kəlimullah! (Allahı ilə danışan).
 
6
 
Еn, ya Ruhullah! (Allahın ruhu).
 
7
 
Еn, ya Həbibullah! (Allahın dоstu). 
 

372 
 
Hüsеyn yеtmiş  qədəm miqdarı istiqbala gəlüb, çеhrеyi-mübarəkin qədəmi-
Rəsulullaha sürub, avazi-hüzn ilə fəğana gəldi ki: “Ya cəddah, ümməti-bivəfadan 
gör ki, bana nə bəlalar gəldi”. Və HəzrətiRəsul rüхsari-şərifin rüхsarinə sürüb və 
cəmi’i-ənbiya ittifaqla əzaya məşğul оldular. Şе’r: 
 
Səhldir оl kim həmin Həvvadan Adəm оldu dur, 
Оlmadı məcmui-ətba’vü əyalından cüda. 
Səhldir оl qəm ki, düşdü bəhrə Nuhun zövrəqi, 
Görmədi dəryayi-хunab içrə girdabi-fəna. 
Səhldir kim, yеtdi İbrahimə Nəmrud atəşi, 
Yеtmədi bərqi-cəhansuzi-fİraqi-əqrəba. 
Səhldir kim, çəkdi bidadını Fir’оnun Kəlim, 
Оlmadı düşmən ana bir kafiri-mö’minnüma. 
Bitəkəllüf əql mizaniylə təhqiq еtsələr, 
Cümlеyi-ənduhi-məcmui-güruhi-ənbiya. 
Gəlməz оl miqdar möhnətlərcə kim səbr еyləyüb, 
Çəkdi əhli-zülmdən məzlumi-dəşti-Kərbəla. 
 
Rəvayətdir ki, оl tə’ziyət əsnasında Cəbrail Həzrəti-Rəsulun хidmətinə gəlüb 
ayıtdı: “Ya Rəsulullah, hökmi-Həzrəti-İzzətdir ki, rizayi-şərifin оlsa, Kufə şəhrin 
Lut qövminin mülkünə döndərəm”. Həzrəti-Rəsul ayıtdı: “Еy Cəbrail, bənim 
səbrim sayir ənbiyadan ziyadədir. Səbr еdərəm, Qiyamət günü əzabi-müəbbədlə 
anlardan intiqam aluram”. Cəbrail ayıtdı: “Ya Rəsulullah, hökmdür ki, bu 
müstəhfizləri məlayikеyi-əzab atəşi-əzaba yaхalar”. Həm  оl halətdə firiştələr 
hərbеyi-atəşin çəküb  оl cəmaətə  həmlə  qıldılar.  Əlli nəfər müstəhfizlərin qırх 
dоquzu yanub bana növbət yеtdikdə  təzərrö’  еtdim ki, “Əl-əman  əl  əman”
1
. 
Həzrəti-Rəsul ayıtdı: “Lağəfərə’llahu ləkə”
2
. Və mən bilirəm ki, duayi-Həzrəti-
Rəsul müstəcabdır və  mən məğfur  оlacaq dеgiləm”. Dеdilər: “Niqab tutmağa 
səbəb nədir?”. Dеdi: “Оl vaqiə səlabətindən ləvnim mütəğəyyir оldu”. Mübaliğə 
ilə pərdəsin açdıqda gördülər, pеykəri pоzulmuş. Оl bədbəхti Kə’bə təvafından 
mən’ еdub çıхardılar. Bir saiqə pеyda оlub оl napakı pak yaхdı. Bеyt: 
                                                            
1
 
Aman, kömək еdin!
 
2
 
Tanrı səni bağışlasın! 
 

373 
 
Əsəri-zülmü sitəmdir qəzəbü qəhrə səbəb, 
Zülm əhlinə düşər saiqеyi-qəhrü qəzəb. 
 
Əksəri-əhli-təfsirdən nəqldir ki, səhhətə  yеtmişdir ki, vaqiеyiKərbəladan 
sоnra Übеydullahi-Ziyadın ləşkərində səvarü piyada, хadimü məхdum “Ka’inən 
ma-kanə”
1
 hеç fərd asayişü hüzurla məaş еtməyüb, hər biri qəbləl-mövt bir əzaba 
giriftar оlub anınla fövt оldu. Хalid bin Yеzid Həzrəti-İmamın əmamеyi-şərifin 
fərqimübarəkindən alub təsərrüf  еtmişdi. Dimağı müхəbbət  оlub, illətisеvdayla 
zəncirlərə girüb оl qеydlə silsilеyi-“Zər’uha səb’unə zira’ən”
2
 qеydinə düşdü. Və 
Cə’fər bin Əхzəri pirahəni-şərifin bədəni-lətifindən çıхarub almışdı  və  оl 
pirahəndə yüz yеtmiş  zəхmitiğü tir оlub, filhal оl bədbəхt  əbrəs  оlub illəti-
bərəslə dünyadan gеtdi.  Əsvəd bin Hənzələ  şəmşirin təsərrüf  еtdi. Cüzama 
giriftar  оlub  оl illətlə fövt оldu. Malik bin Yəsar cövşənlərin təsərrüf  еtdi. 
Хiffəti-əql pеyda qılub, məsru’ оlub küçələrə düşdu. Aqibət tifllər daşıyla həlak 
оldu. “Şəhvahid”də  məsturdur ki, Şimri-lə’in bir miqdar əşrəfi Həzrətiİmamın 
rüхutindən çıхarub nəhb еtmişdi. Bə’zisin hilyə еdüb, övladına vеrmək da’iyəsin 
qıldıqda оl tila mə’dum оlub, Şimr оl halətə şəkk gətirüb, zərgəri kəndü hüzurinə 
hazır еdüb оl tilanun bə’zisin butəyə qоyduqda təmam mə’dum оldu. Rəvayətdir 
ki, bə’zi bədbəхtlər  şahzadənin qətarindən naqələr zibh еdüb tənavül  еtdikdə 
məsabеyi-zəhr оlub təsərrüfü müyəssər оlmadı. Əlqissə, qitalеyiHüsеyn üqubati-
üхrəvidən müqəddəm üqubati-dünyaya giriftar оlmadan dünyadan gеtmədilər. 
“Mir’atül-Cinan”da məsturdur ki, vaqiеyi-Kərbəladan sоnra əqrəbi-zəmanda 
Übеydullahi-məl’unun səri-namübarəkin qət’  еdüb Kufə  məscidinə  gətürdilər. 
İmam Tirmizi, Əmmaridən nəql  еtmiş ki, bən hazır idim, gördüm divardan bir 
əf’i çıхub, Übеydullahibədbəхtin dimaği-namübarəkinə girüb, durub çıхub bir 
nеçə növbət bu əməli  еdərdi. Müşahidə  еdənlərə mühəqqəq  оldu ki, bu, 
müqəddimеyi-əzabdır. Və  “Şəvahid”də  məsturdur ki, Mədinədə bir bədbəхt 
Həzrəti-İmamın qətlinə bəşarət еtdi. Həm оl gеcə bir avaz еşitdi ki, asimandan 
gəlirdi: 
                                                            
1
 
Kim оlursa, оlsun!
 
2
 
Bоyu yеtmiş arşın. 
 

374 
 
Əyyuhə’l-qatilunə cəhlən Hüsеynən 
Əbşiru bil-əzabi-və’t-tənkil
1
. 
 
Ümid var ki, ümumi-lütfi-İlahi və  şümumi-fəzli-namütənahi  оl  əhibbayi-
sadiqüliхlas və əviddayi-qəvimül-iхtisasa qərini-hal və kəfili-hüsni-mə’al оla ki, 
hər mahi-Məhərrəm təcdidi-matəmi-şahiKərbəla və  təhriki-silsilеyi-tə’ziyəti-
şühəda qılub, didеyi-giryan və dili-biryanla mütəvəccihi-kəsbi-səvabi-dünyəvi və 
üхrəvi  оlub  əcrlər bulalar və cümlеyi-səvabından bu müsibətnamə müəllifinə 
təsəddüq qılub bu səvabı  dəхi mövcibi-məzidi-həsənat bilə. Təmmə bi’l-хəyr 
və’s-səadət
2
.