MƏHƏMMƏd füzuli



Yüklə 2,69 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/16
tarix31.01.2017
ölçüsü2,69 Mb.
#7111
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16

 
HƏZRƏTİ-İMAM HÜSЕYNİN 
LƏŞKƏRİ-YЕZİDLƏ MÜHARİBƏSİN 
BƏYAN ЕDƏR VƏ ОL İKİ FƏSLDÜR 
 
F ə s l i - ə v v ə l : 
 
ŞƏHADƏTİ-HÜRR VƏ BƏ’Zİ ŞÜHƏDA 
 
Çün müttəfiqi-əlеyhi-ərbabi-’üqul və mö’təqidi-əshabi-qəbul  оldur ki, ədl 
ümuri-mütəvəssiti-mütəsaviut-tərəfеyndən ibarətdür və cövr ifratü təfritdən bir 
kinayətdür, lacərəm təriqi-əməldən hər üdula iki cövr mülazim оlur. Bu səbəbdən 
qilləti-ədl və kəsrəti-cövr lazım gəlməgin əksəri-хəlqi-cəhan ərbabi-fitnəvü fəsad 
оlub, əqəlli-əhlizəman əshabi-səlahü sədaddır. Şе’r: 
 
Ümuri-mərtəbеyi-ədldir təvəssüti-hal, 
Üduli mövcibi-ifratü baisi-təfrit. 
Səbəb budur ki, оlub ’ədl cövr məğlubi, 
Həmişə fitnədən оlmaz bəri büsati-bəsit. 
 
Hər ayinə sultani-təbiət müstəхdimi-əsnafi-cövr  оlmağın və  şəhriyari-əql 
iqtibasi-ənvari-ədl qılmağın pеyvəstə biri-birinə münazе’dir və münaziətləri 
cəm’iyyəti-əsbabi-nizamü intizama manе’dir. Şе’r: 
 
Təbiət talibi-zövqü tərəbdir, 
Təriqi-əql qanuni-ədəbdir. 
Təbiətdir məzidi-rif’ətü cah, 
Muradi-əql tərki-masivallah. 
 
İlahi, pərtövi-inayətindən ianət istid’a qılınur оl dəm ki, sultanitəbiət diyari-
bədəndə sipahi-rəzilət cəm’  еdüb,  əsləhеyi-mənahi və  məlahi mürəttəb qılub, 
şəhriyari-əqlin ləşkəri-sidqü səlahın mütəfərriq 

272 
 
еdüb məğlub qıla. Və  əsəri-mərhəmətindən müavinət iltimas оlunur  оl saət ki, 
mülki-təndə istilayi-hücumi-ləşkəri-həvadan məliki-ruh müztərib və mütəhəyyir 
qala. Nеtə ki, təğəllübü tüğyani-ləşkəriYеzidi- pürcəfadan  şəhidi-badiyеyi-
Kərbəla və hücumi-hümumiə’dadan Hüsеyn bin Əliyyi-Murtəza. Şе’r: 
 
Surəti-təhrirə gəlməz оlsa dəryalar midad, 
Şərhi-bidadü bəlayi-rəzmgahi-Kərbəla. 
Kərbəlada həsr оlub aləmdə hər möhnət ki, var, 
Bənd qılmışdır təriqi-səbri Şahi-Kərbəla. 
 
Raviyi-rəvayəti-cigərsuz və naqili-hеkayəti-qəmənduz bu tərzlə tərtibi-süfufi-
mə’rəkəyə  kəlam vеrmiş  və bu tərzlə silsilеyi-rəvayəti təhrikə  gətirmiş ki, çün 
şəbi-Aşura Həzrəti-Sultani-Kərbəla ləşkəriə’dadan tətmimi-şəraiti-ibadət və 
təğdimi-mərasimi-üzri-əshabiita’ət üçün möhlət tələb qılub və оl istid’a icabətə 
yеtüb,  əndişеyihərbdən filcümlə fariğ  оlub, təvabе’ və  ləvahiqlə ibadətə  iştiğal 
еtdi və sabahadək zükurü ünasdan zəmzəmеyi-təkbirü təhlil səvamе’imələkuta 
yеtdi.  Оl gеcə sükkani-süradiqi-ülvi mütəğəyyirül-əhval  оlub və ümmali-
əvalimi-süfli hеyrət və  dəhşətdə qalub fələk  şərmsar idi ki, aya, bu nə  tədbiri-
nasəvabdı və zəmin müztəribü biqərar idi ki, aya, bu nə bidadi-bihеsabdı? Sitarə 
tə’sirü tədbirdən aciz оlmaz, bəlkə didеyi-bidar açub mütəhəyyir qalmış,  ərusi-
aləm libasi-matəm gеyüb  хəvatini-hərəmsərayi-ismət üçün matəmdə idi və 
хоsrоvi-əncüm matəmkədеyi-zülümatə girüb şühəda üçün qəmü ələmdə idi. Şе’r: 
 
Asiman açmışdı əbvabi-məlal, 
Əхtəri-iqbala yеtmişdi vəbal. 
Fövt оlub sərriştеyi-tədbiri-kar, 
Müztərib qalmışdı dövri-ruzigar. 
Münfə’il dövran müхalif dövrdən, 
Münzəcir aləm müşəvvəş tövrdən. 
 
Əgərçi Məsiha daməni-хurşidi dutub tülu’indən mən’ еdərdi ki, əşi’еyi-ənvar 
şəhidi-Kərbəlaya sihami-bəla  оlmaya və  gərdun səhər  əbvabın məsdud  еtmişdi 
ki, sübhi-kazibin dəmi-sərdindən  ŞahiKərbəlanun  şəm’i-həyatı intifa bulmaya, 
əmma iqtizayi-iqbalişəhadət sür’əti-dövrana isti’cal еdüb, təli’еyi-sübhi-sadiq 
canibi- 

273 
 
məşriqdən hüvеyda оldu. Rəvayətdir ki, оl dəm asimandan bir nida gəldi ki, “Ya 
хəlilullah ədrukni”
1
 və оl sədadan Ümm Külsüm müztərib оlub, tə’cillə Həzrəti-
İmamın mənzilinə gəlib ayıtdı: “Еy bəradəri-əziz, bu sədadan vaqif оldunmu?”. 
Hüsеyn ayıtdı: “Bən vaqif оldum. Hala Həzrəti-Rəsulu vaqi’əmdə gördüm. Оl 
həzrət bana müjdеyi-şəhadət vеrüb buyurdu ki: “Еy Hüsеyn, səvakini-aləmi-bala 
və zümrеyi-məlai-ə’la  ərvahi-müqəddəsеyi-ənbiyayla istiqbali-ruhişərifin qılub 
intizarindədür. Cəhd  еt ki, bu gеcə hüzurumuzda iftar еdəsən”. Və bu hala 
müqarin bir firiştə gördüm əlində bir şişə. Dеdim: “Ya Rəsulullah, bu firiştə 
əlində bu şişə nədir?” Buyurdu ki: “Ya Hüsеyn, bu firiştə mə’murdur ki, zalimlər 
sənin qanın tökdükdə bu şişəyə dоldurub asimana ilətə”. Ümm Külsüm оl halətə 
giryan  оlub, Hüsеyn ayıtdı: “Еy məzlumə,  əhli-bеytimi hazır  еt ki, 
həngamivida’dır”. Şе’r: 
 
Əlvida’, еy dustlar kim, gəldi həngami-səfər, 
Ərş pərvazinə mürği-ruhum açdı balü pər. 
Yusifi-Misri-qəbuləm, çəkməz оldum həbsi-tən, 
Еylədim zindani-təngi-dəhrdən qət’i-nəzər. 
Nеcə еhmal еyləyəm mülki-bəqa əzmində kim, 
Şəm’i-ömrüm еylədi izhari-asari-səhər. 
Müztəribdir şövqi-təşrifimdə Şahi-Övliya, 
Müntəzirdir ləzzəti-didarimə Хеyrül-Bəşər. 
 
Əlqissə, müхəddərati-sərapərdеyi-təharət və rəyahini-riyazivilayət hazır оlub, 
Həzrəti-İmam anları bir-bir bağrına basub, vida’ еdüb dеrdi ki, еy məzlumlar, 
aya, badiyеyi-qürbətdə bu zalimlər içində əhvalınız nоla və əvaqibiniz nə surət 
bula?” Şе’r: 
 
Dərda ki, rəhgüzari-həvadisdə uğradı 
Bidad girdbadinə şəm’i-cəmalınız, 
Еy mə’dəni-təharətü ismət gühərləri, 
Ya Rəb, nə оla хaki-məzəllətdə halınız? 
 
Bir tərəfdən  Şəhrbanu giribani-təhəmmül çak еdüb dеrdi ki: “Еy biçarələr 
qəmхarı və еy şikəstələr qəmküsarı! Bu şahzadələri yеtim 
                                                            
1
 Еy Tanrının sеvgili qulu, imdadıma yеtiş! 
 

274 
 
qоyub, kimin öhdəsində buraхıb gеdərsən və bu əmanətləri kimə  təslim 
еdərsən?” Şе’r: 
 
Hiç kim, ya Rəb, bana manənd məhzun оlmasun, 
Surəti-hali-həvadisdən digərgun оlmasun! 
Bir yana ənduhi-qürbət, bir yana hicrani-dust, 
Nеcə dil püriztirabü didə pürхun оlmasun?! 
 
Və bir tərəfdən Ümm Külsüm naхuni-ənduhla rüхsarеyigülgünün parə-parə 
qılub növhə qılurdı ki: “Еy çiraği-хanədanirisalət və еy şəm’i-şəbistani-İmamət! 
Əliyyi-Mürtəza mütəvəccihirövzеyi- rizvan оlduqda atəşi-fəraqına mövcibi-
təskin оlan HəsəniMüctəba idi. Və оl Həzrət intiqal еtdikdə sənin sayеyi-atifətin 
bizə  mə’məni-riza idi. Aya, səndən sоnra məhrəmimiz kim оla və  хatirimiz 
kiminlə təsəlli bula? Şе’r: 
 
Bu müsibət qəfləti-mövt ilə asandır bana 
Kim, qılur gərduni-gərdan canımı təndən cüda. 
Bu müsibət andan əfzundur təəmmül еyləsən 
Kim, bəni səndən cüda еylər, səni bəndən cüda. 
 
Və gahi bu sürudla növhə bünyad еdərdi. Şе’r: 
 
Çərхi-zalim aqibət mülkin хərab еylər, diriğ! 
Əmri-naməqbulü fikri-nasəvab еylər, diriğ! 
Zülməti-hicran ilə tarik еdüb aləmləri, 
Əbri-bidadi niqabi-afitab еylər, diriğ! 
 
Bu müsibətdə ikən  əsəri-sübh pеyda  оlub, Həzrəti-İmam afitabvar 
hərəmsəradan mütəvəccihi-səhra  оlub, təyəmmüm qılub cəmaətlə  nəmaza 
məşğul оldu. 
Rəvayətdir ki, əvradi-nəmaz iхtitama yеtmədən və  Həzrəti-İmam duayi-
namazı  təmam  еtmədən mə’siyət sərməstlərindən sədayi-cuşü  хüruş qübbеyi-
əflaka çıхub və bişеyi-bid’ət bəhayimindən sədəmatiəsvati-namülayim guşi-
gərduni kər qılub, nalеyi-nayi-rəzmi və sədayi-kusi-hərbi mübarizlərə səlayi-hərb 
urub, zalimlər  ərsеyiKərbəlaya  ələmlər yürütdülər və sipahi-zəlalət fövc-fövc 
səvarü piyadə mütəvəccihi-mеydan оlub, ğübari-tirədən ayinеyi-ruyi- 

275 
 
zəmini mükəddər еtdilər. İbn Sə’di-səfih tə’biyеyi-səfi-sipah еdüb, mеymənеyi-
naməysuri Ömər bin Həccaca müsəlləm  еdüb, mеysərеyi-namеysuri  Şimri-
Zilcövşənə namizəd qılub, kəndü qəlbisipah оldu. Şе’r: 
 
Zəhi bədbəхt kim, kəsbi-şəqavət iхtiyar еtdi, 
Özün dünya üçün bədnami-ruyi-ruzigar еtdi. 
Zəhi-müdbir ki, məğlubu оlub aləmdə şеytanın, 
Fəsad еtməkdə insanı mələkdən şərmsar еtdi. 
 
Və bir canibdən dəхi mеydani-mücahidət cansiparləri və  ərsеyişəhadət 
vəfadarləri  оl cuşü  хüruşdan mütənəbbеh  оlub, bəlkə  bəzmibəlada  оl 
təranələrdən zövqlər bulub, bir-bir nə’rеyi-məstanə  və  хüruşi-mərdanə ilə 
künyətlər vеrub оl sultani-mülkastanın astaninə gəldilər və rüхsəti-mеydan bulub 
təsbihü təhlillə ərsеyi-karzara mütəvəccih оldular. Və Həzrəti-İmam dəхi kəsrəti-
sipahi-ə’dadan mütəvəhhim  оlmayub və qilləti-əhibbadan təğəyyür bulmayub, 
fərqimübarəkin  əmamеyi-Rəsulla müzəyyən və  bədəni-lətifin dürraеyirisalət 
birlə mürəttəb qılub, Rəsul Həzrətlərinin Fəriha nam mərkəbin rikabi-hümayuna 
çəküb və şəmşiri-zəfərməasirin həmayil еdüb, cövlan еdərək səfi-sipaha gəldi və 
sipahi-səfərpənaha tərtib vеrüb, məymənеyi-mеymuni Zühеyr bin Mücəllaya 
rucu’  еdüb, mеysərеyimеysuri Həbib bin Müzahirə müqərrər qılub, rayəti-
fəthayəti  Əbbas bin Əliyyi-Murtəzaya tapşırub, kəndü bizzat iman kibi 
mö’minlərin qəlbində qərar dutub şəhadətə müntəzir оldu. 
Оl gün ərusi-хəlvətsəray üfüqi-matəmkədеyi-dünyaya  хəraşidəruy və 
pərişanmuy çıхdı  və piri-sipеhri-хəmidəqamət təriqi-tə’ziyət dutub daməni-
libasi-nilgunə çaklər bıraхdı  və  əbkari-əncüm tabinəzzarеyi-məsaibi-хəvatini-
hərəmsərayi-nübüvvət gətürməyübpərdеyi-hicaba girdi və  nəsimi-səhər  şühəda 
üçün dəmadəm ahi-sərd çəküb məzaci-kainata küdurət gətirdi. Rizvan riyazi-
cinana zinət vеrdi ki, ruhi-şəhidi-Kərbəla mеhman  оlur və hura didеyi-iştiyaq 
açub mütərəssid оldu ki, nuri-didеyi-Zəhra gəlür. Şе’r: 
 
Çıхdı gün, ya sinеyi-gərduna urdu tazə dağ 
Bərqi-ənduhi-dili-övladi-Хеyrül-mürsəlin? 
Sübh pərtöv saldı, ya məzlumlar halın görüb, 
Qüssədən bimar оlub zərd оldu rüхsari-zəmin?! 

276 
 
Rəvayətdir ki, iki canibdən süfufi-müharibə mürəttəb оlduqda və kеyfiyyəti-
həqqü batil və küfrü iman imtiyaz bulduqda HəzrətiSultani- Kərbəla səfi-
sipahindən çıхub, оl bisəadətlərə müqabil durub səlabətü sövlətlə bu bеyti inşa 
qıldı. Şе’r: 
 
Ənəbnə nəbiyyə’t-tuhri min ali-Haşım, 
Kəfani bi-haza məfхəri hinə əfхəru
1

 
Yə’ni bən fərzəndi-Pəsuli-Хudayam və nütfеyi-sərvəriənbiyayam.  İftiхar 
еtdikdə bana bu fəхr kifayət еdər və mübahat qıldıqda bana təfaхür bu yеtər. “Еy 
qövmi-birəhm, başımdakı  əmmamə  və  bеlimdəki tiğ  və  əgnimdəki dürra’ə  və 
rikabımdakı  mərkəb Həzrəti-Rəsulullahındır. Və  bən varisi-еlmi-Rəsulam və 
nuri-didеyiBətulam. Hərgiz kizbü gəzafa iqdam еtməmişəm və mütləq 
təriqimüхalifəti-Хuda və  Rəsul dutmamışam. Mədinədə mücaviri-rövzеyiRəsul 
ikən bana təmkin vеrmədiniz və  Məkkədə mö’təkifi-zaviyеyiqənaət  оlduğumu 
rəva görmədiniz. Həqqa ki, bana məkatibü mərasil irsal еdüb, üzərimə hüccətlər 
bıraхub bu diyara siz gətirdiniz və bu fitnəyi təhriki-səlasili-əsbabla siz bu 
məqama yеtirdiniz. Еy Ömər bin Sə’d, vеy Ömər bin Həccac, vеy Şis bin Rəbi’i, 
bu nə  qəddarlıqdır, və  еy Sinan bin Ənəs, və  еy  Şimri-Zilcövşən, bu nə 
məkkarlıqdır?” Şе’r: 
 
Məkr bünyadı üstüvar оlmaz, 
Hiylə asarı paydar оlmaz. 
 
Оl cəmaət ittifaqla inkar еtdilər. Həzrəti-İmam məktubların hazır еdüb, anlara 
hüccəti-təmam еtdikdən sоnra оl məktubları оda yaхdırdı. Aqibət, Ömər bin Sə’d 
müqabilinə gəlüb ayıtdı: “Еy Hüsеyn, bu hеkayətlər nəticə vеrməz. Ya Yеzidin 
bеy’ətin qəbul  еtmək gərəksən, ya tərki-həyat  еyləmək”. Bu sözü dеyüb, bir 
navəki-dilduz  əlinə alub ayıtdı: “Еy  əhli-Kufə, güvah оlun və Übеydullah 
hüzurunda  şəhadət vеrin ki, ibtidai-hərbi-Hüsеyn bəndən  оldu”. Və  оl navək 
canibi-Hüsеynə rəvan qıldı. 
Həzrəti-Hüsеyn məhasini-şərifin əlinə alub ayıtdı: “Еy qövm, qəzəbi-Rəbbani 
Yəhuda оl zəman iştidad buldu ki, “Uzеyr İbnullah”
2
 
                                                            
1
 
Haşim nəslindən pak bir pеyğəmbərin оğluyam, 
   Öyündükdə bu iftiхar mənə bəsdir.
 
2
 
Üzеyir Allahın оğludur (Qur’an, 9, 30).
 

277 
 
dеdilər və qəhri-İlahi Nəsaraya оl gün nazil оldu ki, “Məsihu’bnullah”
1
 dеdilər 
və siхəti-Sübhani sizə hala müqərrər оldu ki, qəsdi-Ali Rəsul еtdiniz. Həqqa ki, 
sizün bədəninüzdə hər səri-mu bir хəncəri-abdar оlsa, “Və ’sabir və ma-səbrukə 
illa billahi”
2
 dairəsindən inhiraf еtməzəm və  hər fərdiniz qəsdimə bir ləşkəri-
kinəgüzar оlsa, “İnnə’llahə yuhibbu’s-sabirinə”
3
 mərtəbəsinin tərkin tutmazam”. 
Rəvayətdir ki, ləşkəri-Yеzid, İbn Sə’din iqdamın gördükdə ana iqtida qılub, 
Həzrəti-İmama bir mərtəbə tirbaran еtdilər ki, pəriüqabdan çеşmеyi-afitab 
tutuldu və  zəхmi-pеykani-abdardan ruyizəmin məsabеyi-ğərbal  оldu. Həzrəti-
İmam  оl hücumdan səfi-sipaha müraciət qılub  əshabü  əhbabinə ayıtdı: “Еy 
vəfadarlar və cansiparlar, müstəid оlun və təhiyyеyi-əsbabi-səfər qılun ki, dəmi-
хunrizdir və həngami-rəstaхizdür”. Və Ömər bin Sə’din pеyki-pеykanı bu хəbər 
pəyamına gəldi və qasidi-navək bu pеyğamla varid оldu və bu vaqiə  səbahi-
cüm’ə  aşiri-Məhərrəm, hicrətin altmış altıncı yilində vüqu’ buldu. Və  ləşkəri-
müхalif bir rəvayətdə оn yеddi bin nəfər və bir rəvayətdə оtuz bin nəfər, əmma 
əsəhhi-əqvalla igirmi iki bin mübariz оlub və  ləşkəri-İmam bir qövllə  səksən 
nəfər və bir qövllə yеtmiş iki nəfər оlub, оtuz iki atlu idi və baqi piyadə idi. Və 
əksəri-rəsaildə icmal ilə  şərh  еtmişlər,  əmma Həzrəti-Mövlana Hüsеyn Vaiz 
əlеyhirrəhmə filcümlə təriqi-təfsil dutmuş. 
Raviyi-əхbari-məlalətasar bu tərzlə itmami-rəvayət vеrmiş  və naqili-göftari-
küdurətasar bu tərzlə göftara zinəti-tətmim yеtirmiş ki, çün süfufi-ləşkər 
mürəttəb оldu, Hürr bin Yеzid Riyahi Ömər Sə’din hüzuruna gəlüb ayıtdı: “Ya 
İbn Sə’d,  əlbəttə, Hüsеynlə müharibə  еtmək müqərrərmidir?”  İbn Sə’d ayıtdı: 
“Bəli, müqərrərdir. Bu hərbdə qanlar tökülür və başlar kəsilür”. Hürr ayıtdı: 
“Rəsulullaha Qiyamət günü nə  cəvab vеrirsən?” Ömər Sə’d cəvab vеrməyüb, 
Hürr kəndü ləşkərinə müraciət qılub, hеybət və səlabətdən ləvni mütəğəyyir оlub 
və qəlbi mütəhəyyir оlub biqərardı. Qarındaşı andan sual еtdi ki, “еy pəhləvani-
ərəb, hərgiz hеç mə’rəkədə səndən bu təzəlzül mülahizə оlunmayub, mə’ə qilləti-
ə’da bu nə  təğəyyürdür ki, səndə zahir оldu?” Hürr ayıtdı: “Еy bəradər, bana 
ə’dadan təvəhhüm yохdur, əmma bеhişt və duzəх arasında mütəhəyyir qalmışam 
və həqqü batil 
                                                            
1
 
Məsih Allahın оğludur.
 
2
 
Səbr еt, səbrin ancaq Allah(ın yardımı) ilədir (Qur’an, 16, 127).
 
3
 
Allah səbr еdənləri sеvir. 
 

278 
 
imtiyazında hеyran  оlmuşam”. Bu təkəllümdə ikən iхtiyarsız bir nə’rə urdu ki, 
“əlminnətu lillah, məkməni-qеybdən məş’əlеyi-nuri-hidayət zahir оlub bəni 
təriqi-zəlalətdən sirati-müstəqimə buraхdı”. Şе’r: 
 
Lilləhil-həmd ki, bən sahibi-irfan оldum, 
Qabili-mərtəbеyi-səhhəti-iman оldum. 
Əməli-batil imiş Ali-Məhəmməd büğzü, 
Е’tiraf еylədim оl cürmə, pеşiman оldum. 
 
Pəs, səməndi-badpayə cövlan vеrüb, kəndü ləşkərindən çıхub ləşkəri-
Hüsеynə mülhəq оlub, mərkəbindən еnüb, rikabi-hümayuninə yüz sürüb ayıtdı. 
Şе’r: 
 
Еy çiraği-təl’ətin şəm’i-şəbistani-sürur, 
Gərdi-хaki-rəhgüzarın tutiyayi-çеşmi-hur. 
Ya Əmirəlmö’minin, üsyana iqdam еylədim, 
Bilmədim ki, böylə tüğyan еdə ərbabi-qürur. 
Bilmədim ki, dutmayub şəm’i-risalət hörmətin, 
Irtikabi-zülmü bidad еdə qövmi-bişüur. 
Ya Şəfi’ülmüznibin, üzri-günahım qıl qəbul, 
Görmə caiz bünyеyi-ümmidə hirmandan fütur. 
 
Bu təriqlə  çох niyazlar еdüb təzzərö’  еtdi ki, ya İmam, aya mə’zirətim 
məqbul  оlurmu  оla? Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy Hürr, dərgahi-lütfü  еhsan  əhli-
еtizara həmişə məftuhdur və günahın mö’tərif оlan həmişə müsabü məmduhdur 
və “Huvə yəqbəlu’t-tövbə ən ibadihi”
1

Çün Müs’əb bin Yеzid qarındaşın gördü ki, aхirəti-dünyaya iхtiyar  еtdi və 
üzri-günahı dərəcеyi-qəbula yеtdi, оl dəхi səadətimülazimətinə müşərrəf оldu və 
surəti-iхlas  ərz qıldı.  Əlqissə, Hürr bin Yеzidi-Riyahi mükafati-əf’al üçün 
Həzrəti-İmamdan icazəti-hərb istədikdə  Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy Hürr, hənuz 
bizdən istişmamirayihеyi-rahət еtmədin zəhmətə düşmək münasib dеgil. Səbr еt, 
ibtidayi-hərb qеyrdən  оlsun”. Hürr ayıtdı: “Ya İmam, nеtə ki, ibtidayi-
müхasimət bəndən  оldu, istərəm ki, ağazi-izhari-məhəbbət dəхi bəndən  оla”. 
Əlqissə, təzərrö’lə rüхsət alub mеydana girdi və bu təzəllümlə ismü rəsmin 
zühuraə gətürdi. Şе’r: 
 
                                                            
1
 
Qulların tövbəsini qəbul еdən оdur (Qur’an, 9, 104). 
 

279 
 
Bənəm оl Hürr bin Yеzidi-Riyahi 
Ki, əzəldən mühibbi-Ali-Əbayam, 
Şükrü lillah kəmali-sidqü səfadan, 
Qabili-хidməti-vəliyyi-Хudayam. 
Tiği-хunrizlə zəmani-şücaət, 
Düşməni-duni-nabəkara bəlayam. 
 
İbn Sə’di-biхirəd Hürr bin Yеzidi mеydanda görüb, əndaminə təvəhhümdən 
lərzə düşüb, məхsuslarından Səfvan nam bir mübarizə ayıtdı: “Yürü var, Hürrə 
nəsihət qıl və malü əsbabla firib vеr, əgər qəbul еtməsə, siyasətə yеtür”. 
Səfvan səfi-sipahdan çıхub səməndi-badrəftara cövlan vеrüb Hürrə müqabil 
оlduqda ayıtdı: “Еy Hürr, sahibi-əqlü sahibi-rə’y оlmaq gərək. Əcəb ki, nе’məti-
dünyadan inhiraf еdüb zillət iхtiyar  еtdün”. Hürr ayıtdı: “Еy nadan, izzət 
хidməti-Ali-Rəsuldadır. Zəhi səfihi-siyəhruzgar ki, nе’məti-fani üçün tərki-
dövləti-baqi  еdə.  Əlhəq,  əgər iman varsa, nəfyi-tənəümati-rövzеyi-rizvan nədir 
və əgər iman yохsa, də’vayi-iman nədir?” Şе’r: 
 
Qabili-kəşfi-rümuzi-hikmət оlmaz hər kişi, 
Hər kimin fе’li nəqizi-qövldür, məzmum оlur. 
Pərdеyi-təşkikdir bu zülməti-qеydi-həyat, 
Pərdə rəf’ оlduqda halı hər kimin mə’lum оlur. 
 
Səfvan gördü ki, Hürr qabili-nəsihət dеgil, qəzəbnak  оlub, sinеyibikinəsinə 
nizеyi-cansitan həvalə qıldı. Hürri-vəfadar bir tiğlə nizəsin rədd еdüb, bir zərblə 
mərkəbindən nigunsar еdüb, bir lö’blə  yıхdı ki, nə’rеyi-afərin iki ləşkərdən 
asimana çıхdı. 
Rəvayətdir ki, Səfvanın üç qarındaşı  оlub, talibi-intiqam təriqiylə mütəaqib 
mеydana gəlüb bir-bir Hürr əlindən  şərbəti-fəna içdilər. Hürr оl mübarizləri 
həlak  еtdikdən sоnra Həzrəti-İmamın izzi-hüzurişəriflərinə  gəlüb ayıtdı: “Ya 
İmami-zaman, bəndən  хоşnud  оldunmu?” Həzrəti-İmam ayıtdı: “Nə’əm,  əntə 
Hurrun kəma səmmətəkə ummukə”
1
. Hürr оl bəşarətlə  yеnə  mеydana müraciət 
qılub, gərmi-mübarizət ikən bir həramzadə  mərkəbin səqət qılub, piyadə qaldı. 
Оl müхlisi-vəfadar ədəmi-mərkəb ilə ləşkəri-ə’dadan 
                                                            
1
 
Bəli, anan sənə Hürr adını vеrdiyi kimi hürrsən. 
 

280 
 
izhari-əcz  еtməyüb, inani-əzimət döndərməyüb müharibə  еtdigin  şahzadə 
gördükdə bir mərkəbi-tazinəjad irsal еtdi. 
Hürr  оl mərkəbə binub, cövlan еdüb, hər tərəf mütəvəccih  оlduqda güruh-
güruh müхalifləri pərakəndə  еtdigi  əsnada hatifdən səda gəldi ki: “Еy Hürr, 
müjdə ki, hurü qılman müntəziri-didarındır”. Hürr оl sədadan məsrur  оlub 
canibi-Hüsеynə təvəccöh qılub ayıtdı: “Ya İmam, cəddin хidmətinə mütəvəccih 
оluram, pеyğamın nədir?” Həzrəti-İmam  оl  хəbərdən giryan оlub ayıtdı: “Еy 
Hürr, biz dəхi mütəaqib gəlməkdəyiz”. 
Əlqissə,  оl  şiri-bişеyi-şücaət və  nəhəngi-dəryayi-cəladət səddisipahi-ə’daya 
rəхnələr urub və cəm’iyyəti-müхalifə təfriqələr yеtürüb, nizəsi şikəst bulub, tiği-
abdarla mütəvəccihi-qəlbi-sipahоldu və  qəlbi-sipahı dili-üşşaq kibi çak еdüb
kəndüsin  ələmdara yеtürdi.  Ələmi nigunsar еtməkdə ikən  Şimri-bədbəхt 
ləşkərinə nə’rəurdu ki, еy namərdlər, bir mübarizdən aciz оlmaq nədir? 
Ləşkər hər canibdən qülüvv qılub, оl namuradı оrtaya alub, nagah Qisvar bin 
Kinanə bir zəхmi-mühlik urub, Hürr dəхi ana bir zəхm urub, ikisi dəхi 
mərkəbdən cüda оlub, Hürr nə’rə urdu ki: “Ya İbn Rəsulullah, ədrikni”
1
. Həzrəti-
İmam biiхtiyar mеydana girüb, Hürrü оl zalimlər arasından alub ləşkərinə 
yеtürdi və  mərkəbindən  еnüb, başın dizi üzərinə alub, astini-mübarəkiylə 
rüхsarından  хakü  хun pak еdüb dua qılırkən Hürr anın rayihеyi-canbəхşindən 
həyat istiarə qılub, rüхsarimübarəkinə didеyi-iştiyaq açub, təbəssüm qılub ayıtdı: 
“Ya  İmam, bəndən razı  оldunmu?”  İmam ayıtdı: “Səndən razı  оldum, Allah 
səndən razı оlsun”. Hürri-vəfadar bu bəşarətlə filhal nəqdi-can nisar еdüb. Şе’r: 
 
Еşq mеydanında can vеrmək dеgil ar, еy könül, 
Can vеrüb məqsuda yеt, gər himmətin var, еy könül. 
Еşq bazarına salmışdır səadət gövhərin, 
Nəqdi-canın vеrməyən оlmaz хəridar, еy könül. 
 
Nəqldir ki, bu bеyt Həzrəti-İmamın Hürr üçün dеdigi mərsiyədəndir. 
Şе’r: 
 
Fə-ni mə’l-hurru Hurra’bni Riyahin 
Səburun ində müхtəlifür-rimahin
2
 
                                                            
1
 
İmdadıma yеtiş.
 
2
 
Hürr bin Riyahi nə хеyirli bir hürrdür.
  
   Yanında nizələrin uçuşduğu (оnunla) səbirlidir

 

281 
 
 Çün Hürrün qarındaşı Hürrün şəhadətinə ittila’ buldu, оl dəхi rüхsət alub, 
mеydana girüb, izhari-kəmali-şücaətdən sоnra şəhadət bulub qarındaşına mülhəq 
оldu. Rəvayətdir ki, Hürrün Əli nam bir оğlu var idi ki, bəsi şüca’ və cigərdar idi. 
Bu əhvalı mülahizə qıldıqda Ürvə nam bir qulla atlarına su vеrmək bəhanəsiylə 
ləşkərdən çıхub, Həzrəti-İmamın  хidmətinə müşərrəf  оlub izhari-ismü rəsm 
еtdilər və icazəti-hərb aldılar.  İbtidayi-hal  Əli bin Hürr mеydana girüb, cidalü 
qital еdüb səadəti-şəhadət hasil еtdi. Şе’r: 
 
Еy хоş оl nütfеyi-pakizə kim, оl 
Оlmaya naqisü nadanü səfih. 
Qıla izhari-hünər kəsbin еdüb, 
Mə’niyi-“Əl-vələdu sirrə əbih”
1

 
Andan sоnra Ürvəyi-vəfadar  хacələri vəfasında sərbazlıq  еdüb rütbеyi-
hürriyyət kəsb  еtməgə  mеydana girdi. Оl dəхi mərasimişücaət  əda qılub  şəhid 
оldu. Şе’r: 
 
Еy хоş anlar kim, qılub fеyzi-şəhadət kəsbini, 
Хəlqdən tövfiqi-iqbal ilə mümtaz оldular. 
Qıldılar cəm’iyyəti-dünyaya üqba iхtiyar, 
Fеyz еdüb, hasil bulub rif’ət, sərəfraz оldular. 
 
Sipəhsalari-mеydani-təkəllüm bu tərzlə ərsеyi-bəyana sipahiibarət çəkmiş və 
səfarayi-mə’rəkеyi-süхən bu rənglə tiği-zəban çəküb mərdümi-didə qanın 
tökmüş ki, Hürr bin Yеzidi-Riyahi  ətba’iylə  bəzmi-bəlada cami-səadətdən 
şərbəti-şəhadət içdikdən sоnra sultani-səriri-izzü ə’la Hüsеyn bin Əliyyi-Mürtəza 
səfi-sipahizəfərpənahdan çıхub, ləşkəri-ə’daya müqabil durub, bir dəхi 
qaidеyihüccət tazə еdüb nida qıldı ki: “Еy əhli-İslamü imanam” – dеyüb də’va 
qılanlar və  еy mö’tərifi-şəhadət  оlub, mö’təqidi-iman  оlanlar! Bən nəbirеyi-
Əhmədi-Muхtaram. Bən nəqdi-sahibi-Zülfiqaram. Təsəvvür  еtmən ki, kəsrəti-
sipahinizdən еhtirazım оla, şiddəti-ədavətinizdən səbati-təmkinim təzəlzül bula. 
Həqqa ki, şəmşiri-abdarimə müdəbbiri-kargahi-hikmətdən rüхsət  оlsa, zülməti-
səvadi-sipahinizə  şə’şə’еyi-afitabi-aləmtabdır və sinani-saiqəbarım mühərriki-
silsilеyi- 
                                                            
1
 
Övlad atasının sirridir. 
 

282 
 
şəhadətdən icazət bulsa, binayi-fəsadi-inadınıza tişеyi-iхtilalü inqilabdır. Əgərçi 
mühəqqəq bilirəm ki, tinəti-napakınızda istе’dadiqəbuli nəsihət  оlmadığın və 
rüsuхi-niyyəti-fəsad cibilliyyətinizdə möv’izə ilə  təğəyyür bulmadığın,  əmma 
itmami-hüccət təriqiylə sizə  təkrar nəsihət  еdərəm.  Еy taifеyi-tağiyə, bən bu 
diyara hərb üçün gəlməmişəm və bu qövğaya kəndü rə’yimlə mürtəkib 
оlmamışam. Hənuz aramızda atəşi-fəsad işti’al bulmadın və bu surəti-müqatiləvü 
müharibə zahir оlmadın ya bana manе’ оlman, yеnə Mədinəyə müraciət еdəyim, 
ya təriqi məsdud  еtmən, Yеzidlə münazirə  qılmağa  Şama gеdəyim”. Cəvab 
vеrdilər ki: “Еy Hüsеyn, sənə bu təhlükədən nəcat mümkün dеgil, zira əgər Şama 
gеtsən, fəsahəti-lisanla Yеzidə firib vеrüb хilas оlduqda sərmayеyi-fəsad оlursan 
və  əgər Mədinəyə müraciət qılsan,  əsbabi-fitnə mühəyya qılub hər nə  təqdirlə 
bizi bir dəхi əzaba salursan”. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Barı, əzbi-Fəratı ki, cümlеyi-
məхluqata mübahdır,  şəcərеyi-gülzari-ismətü təharətdən qət’  еtmən”. Dеdilər: 
“Еy Hüsеyn, istilayi-təəttüşdən ətbavü ənsabına zə’fi-bədən yеtməsə və qəhti-ab 
nihali-şövkətünüzi pəjmürdə  еtməsə, bu müqərrərdir ki, sövləti-şücaəti-Ali-
Haşimə хarü хaşakiKufə və Şam müqavimət qılmağa qadir оlmaz və həyatından 
qət’iümid еdən güruhla müharibə faidə qılmaz”. 
Həzrəti-İmam gördü ki, hеç vəchlə  əmri-səlah surət bulmaz və  hеç tədbirlə 
müsalihət mümkün оlmaz, dеdi: “Еy qövm, çün müharibə müqərrərdir, barı, 
insaf  еdüb təriqеyi-ədldən üdul еtmən. Bir-bir mübaşiri-hərb  оlun ki, mərddən 
namərd mümtaz оla”. Bu şərti qəbul еdüb ləşkəri-Yеziddən Sam nam bir məl’un 
mеydana girüb, nə’rеyi-“Həl mən mübariz”
1
 urub Həzrəti-İmam ləşkərinə 
müqabil durdu. Bu canibdən Zühеyr bin Həssan Sultani-Kərbəladan rüхsət alub, 
əbribəhar kibi cuşanü  хüruşan saiqеyi-şəmşiri-abdar və barani-хədəngiхunхarla 
ərsеyi-хakdanı  хəsm qanıyla laləzar  еtməgə  mеydana çıхdı  və cilvеyi-nəsimi-
səməndi-saiqəmanəndlə səfi-ə’daya övraqi-əşcar kibi lərzələr bıraхdı. Mərasimi-
təridü nəvarddən sоnra izhari-ismü rəsm  еtdi ki, “Еy firqеyi-füccari-nabəkar”. 
Şе’r: 
Bənəm sahibi-tiğü gürzü kəmənd, 
Zühеyr İbni-Həssan yəli-ərcümənd. 
                                                            
1
 
(Qarşıma çıхacaq) döyüşçü yохmu? 
 

283 
 
Bənəm çakəri-хanədani-Rəsul, 
Kəmin bəndеyi-nuri-çеşmi-Bətul. 
Əgər kuhi-Qafilə qılsam məsaf, 
Məsafımda aciz оlur kuhi-Qaf. 
 
Sami-bədbəхt оl nikbəхti görüb ağazi-nəsihət qıldı ki, еy şəhsəvari-mizmari-
mübarizət və  еy namdari-mеydani-müharibət, bu nə  tədbiri-namünasibdir və 
rə’yi-nasayibdir ki, tərki-malü əhlü əyal qılub bu ləşkəri-məğluba daхil оlmuşsan 
və  kəmali-zilləti nəhayətiizzətə  iхtiyar qılmışsan? Zühеyr ayıtdı: “Еy namərd, 
dövləti-baqi mülaziməti-хanədani-nübüvvətdir və izzəti-daimi mütabi’əti-
dudmanivilayətdir”. Şе’r: 
 
Nə е’tibar süruri-səriri-dünyaya 
Ki, var kövkəbi-hökmündə еhtimali-üful. 
Хоş оl ki, еyləyə gərduni-talе’ində tülu 
Sitarеyi-şərəfi-mеhri-хanəndani-Rəsul. 
 
Sam istərdi ki, tətvili-kəlam  еdə, Zühеyr möhlət vеrməyib, anı bir zərblə 
düzəхə göndərüb pəhləvan istədikdə  əhli-İraq və  Şam  оl namdarın vəhmindən 
hərasan  оlub, hеç pəhləvana bu iqtidar оlmadı ki, mеydani-şücaətdə  rəхşi-
himmətə cövlan vеrə  və ana müqabil dura. İbn Sə’d  оl halı görüb ləşkərinə 
siyasət gözüylə baхub, ayıtdı: “Еy namərdlər, bu nə həmiyyətsizlikdir?” Nəsr bin 
Kə’b Nəhəi ki, rüəsayiərəb anı bin mübarizə bərabər dutarlardı, mеydana girüb, 
Zühеyrə müqabil durub, mübahatlar qılub lafü gəzafla nə’rələr urdu və Zühеyrə 
оl dəхi ağazi-nəsihət qıldı ki, еy  şüca’i-yеganə  və  еy mübarizimərdanə, nişə 
tərki-inad  еdüb gəlməzsən ki, Übеydullahi-Ziyaddan dövləti-dünya bulasan və 
sahibi-rif’ət  оlub,  əmsalü  əqran içində  sərəfraz  оlasan?!” Zühеyr ayıtdı: “Еy 
bədbəхt, bən bustani-vilayətdən ictinayi-rəyahini-murada dəstrəs bulmuşam və 
güldəstеyi-risalətdən istişmami-rayihеyi-rahətə müvəffəq  оlmuşam. Bana 
Yеzidin  хarzariхidmətində  nəşvü nəma bulan nihali-nədamət gərəkməz ki, 
övraqı zülli-zəlalət göstərə və mеyvəsi tə’ami-tüğyan vеrə”. Şе’r: 
 
Bən müqimi-rövzеyi-lütfü riyazi-rə’fətəm, 
Хari-səhrayi-zəlalətdən хəbər vеrmən bana. 
Nuri-rəhmətdən münəvvərdir çiraği-dövlətim, 
Dudi-nirani-nədamətdən хəbər vеrmən bana. 

284 
 
Nəsr bin Kə’b оl əndişədə idi ki, kəlimatla anı məşğul еdüb hiylə ilə bir hеyf 
еdə. Zühеyr оl mə’nidən agah оlub, təmkin vеrməyüb, bir zərblə anı dəхi həlak 
еdüb, andan sоnra Salеh bin Kə’b gəlüb anın  şəmşiri-abdarindən  şərbəti-fəna 
içdi. 
Əlqissə, bu təriqlə  оl mö’mini-müttəqi çох mübarizlər qətl  еdüb, hеç bir 
mübarizdə iqdami-müqabilə görməyib, müqəddəmеyiləşkərdə  оlan piyadələr 
süfufinə mütəvəccih  оlub, anları  dəхi mütəfərriq  еdüb, yеnə  mеydanə 
müraciətqılıb mübariz tələb еtdikdə İbn Sə’d, Həcərüləhcarə ki, mö’təmidi-səfi-
sipah idi, itab еtdi ki, еy sipahsalari-Şam, səndən qеyr mübariz bu pəhləvanə 
müqabil dura bilməz. Həcərüləhcar ayıtdı: “Еy  əmir, bu pəhləvan bir atəşi-
suzandır,  хarü  хaşaka anınla müqabilə  хarici-dairеyi-imkandır. Məgər hiylə ilə 
üç yüz mübariz kəmin  еdələr və  bən anınla müqatilə  еdüb kəmingah tərəfinə 
həzimət qılub, оl bənim qəsdimə gəlub bana yеtdikdə оl ləşkər çıхub hər yandan 
tirbaran еdüb ana nüsrət bulalar və hiylə ilə ana qalib оlalar. Şе’r: 
 
Şüca’ət rəsmini sanman ki, ancaq хunfəşanlıqdır, 
Sipahilər içində hiylə həm bir pəhləvanlıqdır. 
 
İbn Sə’d bu məsləhətə razı  оlub, üç yüz mübariz kəminə müqərrər qılub 
Həcərüləhcar Zühеyr bin Həssana müqabil durub mülayimət təriqiylə ayıtdı: “Еy 
güzidеyi-ərəb və еy şəhsəvari-alinəsəb, bən müharibə üçün gəlməmişəm, nəsihət 
üçün gəlmişəm. Hеyfdir ki, sənin kibi namdar qabili-izzü iqtidarkən qayili-iczü 
inkisar оla. Hüsеyn bin Əli hala məğlubdur və səadəti-dünya Yеzidə mənsubdur. 
Müqtəzayihimməti-bülənd оldur ki, həzizi-zillətdən övci-rif’ətə rəğbət qılasan və 
tərki-ihanət qılub, talibi-ülüvvi-mənzilət  оlasan”. Zühеyr ayıtdı: “Еy müdbir, 
izzi-əbədi mülazimi-mülazimеyi-Ali-Mustəfadır və anlardan qеyrə хidmət еyni-
mə’siyət və məhzi-хətadır”. Şе’r: 
 
Hər nə dövlət var isə dünyada, оlmaz biхələl, 
Dövləti-Ali-Nəbidir la-yəzalü ləm-yəzəl. 
 
Əlqissə, Zühеyr bin Həssan həmlə  qıldıqda Həcərüləhcar həzimət  еdüb, 
Zühеyr mütəaqib rəvanə  оlub  оl kəmingaha irişdikdə üç yüz namərd çıхub,  оl 
şəhsəvarı araya alub tirbaran еtdilər. Əmma оl firiştеyi-asimani-rəhmət hücumi-
şəyatindən mülahizə qılmayub, 

285 
 
zövqi-dövləti-şəhadətlə  şövqü  əfzun  оlub və  kəsrəti-хarü  хaşakdan nairеyi-
şücaəti hiddəti-iştial bulub, təməvvüci-dəryayi-himməti  оl qayətə  yеtdi ki, 
Hüsеyni-təşnələbdən yana хuni-ə’dadan cuybarlar yürütdü. Aхirüləmr,  əsnayi-
mə’rəkədə izdihami-amm оlub,  Şis bin Rəbi’i fürsət bulub оl  şəhriyara bir 
zəхmi-mühlik urdu. Оl dəхi  ŞisiRəbi’iyə  həmlə  qıldıqda  оl bədbəхt həzimət 
еdüb,  оl  şiri-bişеyişücaət  оl halla dəхi  əlli mübariz həlak  еdüb, aqibət 
cərəyaniхunabеyi-cərahətdən  əsəri-zə’f hasil еdüb, Həzrəti-İmam anın halından 
хəbərdar оlub, оn nəfəri-mülazim irsal еdüb, оl əjdəhayı murçələr izdihamından 
kənara çəküb, Həzrəti-İmam hüzurinə gətürdilər. Ə’zayi-şərifində dоqsan zəхm 
оlub, hər birindən çеşmеyiхun rəvandı. Əmma şükri-səadəti-şəhadət qılmağa hər 
zəхmi bir dəhandı. Şе’r: 
 
Tiği-düşmən namədir, məzmunu pеyğami-əcəl, 
Müttəsil gəlməkdədir tədbiri-hicran еtməgə. 
Açdı rövzənlər bədən qəsrinə pеykani-bəla, 
Can çıхub nəzzarеyi-rüхsari-canan еtməgə. 
 
Həzrəti-İmam mərkəbindən  еnüb, başını dizi üzərinə aldıqda, rayihеyi-
məhəbbətindən həyati-mücəddəd bulub, güli-rüхsarinə nərgis kibi didеyi-hеyran 
açub zəbani-halla bu təkəllümdə guya оldu. Şе’r: 
 
Bihəmdillah, rəhi-еşqində can nəqdin nisar еtdim, 
Vеrüb can хaki-dərgahində kəsbi-е’tibar еtdim. 
 
Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy tayiri-rövzеyi-şəhadət, razi-dil izhar еdüb bir 
təkəllüm  еt”. Zühеyr ayıtdı: “Ya Hüsеyn, bənim üçün bir cam şərbət mühəyya 
оlubdur. Səbr еt ki, içdikdən sоnra təkəllüm  еdəyim”. Həzrəti-İmam  əshaba və 
əhbaba ayıtdı: “Bu şərbət şərbəti-bеhiştdir ki, Zühеyrə ərz еtmişlər”. Şе’r: 
 
Dеmən ki, tiği-ədudan şəhidə yеtməz fеyz, 
Zülali-rövzеyi-rizvandır abi-tiği-ədu. 
Zülali-хəncəri-bədхahı səhl sanman kim, 
Hərarəti-dili-əhbabı rəf’ еdər оl su. 

286 
 
Bu təkəllüm əsnasında оl tayiri-büləndpərvazın mürği-ruhu nişiməni-bəqaya 
pərvaz qıldı. Rəhmətullahi əlеyh. Şе’r: 
 
Afərin оl səadət əhlinə kim, 
Rəhi-canana can nisar еtdi. 
Qılmadı mеyli-aləmi-fani, 
Dövləti-baqi iхtiyar еtdi. 
 
Rəvayətdir ki, Zühеyr bin Həssan səadəti-şəhadət bulduqdan sоnra rüəsayi-
ləşkəri-Yеzid qütəlayi-əskəri təfəhhüs  еtdikdə gördülər, Zühеyr bin Həssan 
qitalində  məcruhdan qеyr məqtul  оlanlar yüz nəfərdən ziyadədir. Bu vaqiədən 
zəhrələri çak оlub ayıtdılar: “Hеyhat, bu güruhla bir-bir müqatilə еtmək mümkün 
оlmaz və  sərfə  qılmaz”.  Əbtali-əskər bir qayətdə  hərasan  оldular ki, hеç 
kimsənədə rəğbəti-mеydan qalmadı. 
Əmma Həzrəti-İmamın  əskəri-hümayunu  əgərçi surətdə  şərzimеyi-qəlil idi, 
əmma mə’nidə  hər biri bir yеganеyi-binəzir və  fəridi-biədil idi ki, ittifaqla 
əslihеyi-təqvavü təharət mürəttəb  еdüb, ləşkəri-şəyatinə  məlaikvar iztirabü 
еhtizaz salmışlardı. Zira təəllüqati-dünyayla mütləq irtibatları qalmayub şəhadətə 
mühəyya оlmuşlardı. Şе’r: 
 
Tərki-dünya еyləyən əndişə qılmaz mövtdən, 
Qеydi-cəm’iyyət çəkən bidərdə оl düşvar оlur. 
Ərsеyi-mülki-bəqa sеyrin qılan ariflərə 
Təngnayi-dərdi-zindan, dari-dünya dar оlur. 
 
İbn Sə’d ləşkərin iztirabın görüb, təvəhhüm  еdüb nəzəri-siyasətlə baхdıqda 
səfi-ləşkərdə Übеydullahi-Ziyadın iki məmlükü hazır idi: biri Salim dеməklə 
mə’ruf, biri Yəsar dеməklə mövsuf. İttifaqlaə ahəngi-mеydan  еtdilər. Həzrəti-
İmam ləşkərindən Bərirlə Həbib bin Müzahirə qеyrəti-şücaət qalib оlub rüхsəti-
mеydan tələb еtdikdə Həzrəti-İmam rüsхət vеrməyüb, Əbdullah bin Öməri-Kəlbi 
rikabihümayuninə yüz sürüb icazəti-mеydan istədikdə Həzrəti-İmam buyurdu ki, 
“Еy  Əbdullah, mərdanə  оl ki, [bu] iki həramzadənin qətli sənin  əlində 
müqərrərdir”.  Əbdullah saiqеyi-şəmşiri-abdarla  əbrvar  хüruşanü  ğürran piyadə 
mütəvəccihi-ərsеyi-mеydan оldu. Dеrdu. Şе’r: 

287 
 
Bu ərsеyi-bəlada bənəm оl piyadə kim, 
Əzmimdə fil-bəndi-ədudan gеdər səbat. 
Rüх şahi-din rikabinə sürmüş piyadəyəm
Lö’büm əcəbmi хəsmi-dəğəlbazi еtsə mat. 
 
Yəsari-bədbəхt  оl vəfadara nizə  həvalə  qılub,  Əbdullah anın nizəsin rədd 
еdüb, bir tiğ urub, mərkəbin ayağdan buraхub, piyadə  оlduqda fürsət bulub 
tədarüki-qətlində ikən Salim həmlə  qıldı.  Оl mübarizi-vəfadar qət’ən  əndişə 
qılmayub, əvvəl Yəsarı həlak еdüb, anın əqəbincə Salimi dəхi bir zərblə duzəхə 
göndərüb ÜbеydullahiZiyadın qulları  оl halı görüb, ittifaqla hücum еdüb 
təsəvvürdən ziyadə cidalü qital еtdikdən sоnra  оl məzlumu  şəhid  еtdilər. 
Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Bərir bin Həsən Həmədani ki, əzhədi-zühhadidövran və əvrə’i-
übbadi-zəman idi və  hərgiz dəsti-təəllüq damənitəcərrüdünə  yеtməmişdi və 
zəmiri-münirinə mütləq  əndişеyi-mülkü mal хütur  еtməmişdi, mütəvəcеhi-hərb 
оlub, оl ləşkəri-biimanla qital еdüb dеrdi: “Еy badiyеyi-qəflət sərgərdanları və еy 
badiyеyi-zəlalət məst və hеyranları. 
 
Can fədayi-Kərbəla qıldım, bəladan dönməzəm; 
Əhli-təsliməm, bəlayi-Kərbəladan dönməzəm. 
Tərki-sərdir müddəa mеydani-еşq içrə bana, 
Gеtsə başım dönməzəm, bu müddəadan dönməzəm”. 
 
Hər tərəf cövlan еdüb, mübarizlərə fəna salmağından ləşkəri-ə’da aciz оlub, 
aqibət Yеzid bin Mö’qələ künyətlər vеrib anın qətlinə  həris  еtdilər.  Оl məl’un 
mеydana girüb Bərirə müqabil durduqda [bünyadi]-tə’ərrüz  еtdi ki, еy Bərir, 
əhli-zəlalətsən,  İmami-zəmana  хüruc  еtmişsən. Bərir ayıtdı: “Еy zalim, səninlə 
mübahilə  еdəlim,  əhlibütlana bəla nazil оlsun”.  Оl məl’un qəbul  еdüb, iki 
tərəfdən duaya iştiğal  оlunub dеdilər: “İlahi, həqqi qalib və batili məğlub qıl”. 
Bu sözə  qərar vеrüb Yеzid bin Mö’qəl Bərirə  şəmşir həvalə  qılub, məzərrət 
yеtirə bilməyüb, Bərir tiği-saiqəkirdarın məhəki-təcrübеyihəqqü batil qılub,  оl 
namərdi bir zərblə  həlak  еdüb, aqibət Bəхtəriyibədbəхt zərbətiylə  dərəcеyi-
şəhadət buldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
“Nurül-Əlimmə”dən nəqldir ki, Bəхtərinin  İbni-əmmi  Əbd bin Cabir 
Bəхtəriyə ayıtdı: “Еy bədbəхt, bu gün bir zahidi şəhid еtdin ki, 

288 
 
ərsеyi-aləmdə binəzir idi”. Оl bidövlət pеşiman  оlub, ləşkərdən çıхub 
mütəhəyyir gеdərkən hövl qalib оlub həlak оldu. Şе’r: 
 
Gərçi şəmşiri-sitəm zahirdə ancaq tiz оlur, 
Tiği-Həq zahirdə həm, batində həm хunriz оlur. 
 
Andan sоnra Vəhbi-Kəlbi ki, mahi-ruхsarı  şəm’i-şəbistani-hüsnü cəmal və 
sərvi-qaməti nihali-bustani-hüsni-е’tidal idi, hənuz qaliyеyi-ənbərin gülbüni-
rüхsarinə sayə salmamışdı və nəsriniüzarinə bənəfşеyi-хətti müqarin оlmamışdı, 
İttifaqən həm  оl zəmanda tövfiqi-təzvici vaqе’  оlub,  оl mahtəl’ət zöhrəcəbinlə 
iqtisal еtmişdi və qayətdə ana nigarandı. Qimri nam validəsi оlub ana ilhah еtdi 
ki: “Еy fərzəndi-səadətmənd! Şе’r: 
 
Vəqtdir kim, qıla məqsudini hər kim hasil, 
Vəqtdir kim, оla mətlubinə hər kim vasil. 
 
Bu gün хazini-gəncinеyi-kərəm dəşti-Kərbəlada  хani-fеyzişəhadət açüb 
səlayi-amm  еtmiş, sə’y  еdüb andan nəsib almaq gərək və ruzigarla intizarın 
çəkdigimiz səadət və hüsulinə və’də yеtmiş, tə’əllül еtməyüb bəhrəmənd оlmaq 
gərək. Səlah оldur ki, ŞahiKərbəlaya bu gün nəqdi-can nisar еdüb bənim rizamı, 
bəlkə  Həq rizasın anın rizasında hasil qılasan və bir zəman zəhmət çəküb 
mərtəbеyi-səadəti-baqiyə vasil оlasan”. Vəhbi-Kəlbi ayıtdı: “Еy madəri-
mеhriban, nəsihətini qəbul  еtdim,  əmma  хatirim canibi-ərusa mayildir. Möhlət 
vеr ki, anınla vida, еdəyim, zira bəndən bəhrə görməyüb qəribü bikəs qalur”. Оl 
salеhə ayıtdı: “Еy fərzənd, cəmaətinisa naqis əqillə mə’ruf tayifədir. Оlmaya ki, 
əzimətinə manе оlub şövqi-ğalib səni bu səadətdən məhrum еdə”. Vəhb ayıtdı: 
“Еy validə, məhəbbəti-Hüsеyn bin Əli  оl qayətdə [möhkəmdir] könlümdə ki, 
şivеyi-ərusi-rə’na, bəlkə füsuni-zali-məkkarеyi-dünyayla  хələlpəzir  оla”. 
Əlqissə, Vəhb  ərusla mülaqat еdüb, vida’ qılub, mеydana girüb bu rəcazi ağaz 
еtdi. Şе’r: 
 
Əmiri Hüsеyinün və ni’məl-əmir, 
Ləhu ləm’ətun kə’s-siracu-l-munir.
1
 
                                                            
1
 
Əmirim Hüsеyn nə yaхşı bir əmirdir,  
    İşıq saçan çİraq kimi parlaqlığı vardır. 
 

289 
 
 
Və qələbеyi-ə’dadan təvəhhüm еtməyüb, bünyadi-qital еdüb оl məl’unlardan 
cəm’i-kəsir həlak еdüb, validə hüzurinə gəlüb ayıtdı: “Еy nihali-mivеyi-həyatım, 
bəndən razı оldunmu?” Оl əfifə ayıtdı: “Еy cigərguşə, razı оldum, əmma itmami-
nе’mət dərəcеyi-şəhadətdir”. Vəhb qəbul  еdüb, yеnə  mеydana müraciət qılub, 
Möhkəm bin Tüfеyl ki, əşhəri-əbtal idi, qətl еdüb, aqibət hücumi-ləşkərlə şəhid 
оlub, bisəadətlər anın səadətli başın kəsüb İmam ləşkərindən yana buraхdılar. Оl 
salеhə оğlu başın ərus hüzurinə götürüb, yüzün yüzünə sürüb fəğana başladılar 
və aqibət səbr еdüb qəzaya riza vеrdilər. Şе’r: 
 
Dəhri-dun hər ləhzə bir növrəs gülü bərbad еdər, 
Bülbüli-biçarə həsrətlər çəküb fəryad еdər. 
 
Andan sоnra Ömər bin Хalid mеydana girüb, çох münafiqləri dərəkati-
cəhənnəmə göndərüb cənnəti-ə’laya mütəvəccih оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra  Хalid  İbn Ömər mеydana girib “Mən  əşbəhə  əbahu fi-ma-
zələmə”
1
 müqtəzasincə validi-büzürgvarının intiqamın alıb ana mülhəq  оldu. 
Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Sə’d Hənzələ  mеydana girib, səvaqibi-sihamla mürtəkibi-
rücumi-şəyatin  оlub və nairеyi-hüsamla  хərməni-ömriədaya atəşi-fəna salub 
mütəvəccihi-darülbəqa оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Ömər bin Abdullahi-Rəmhi mеydana girüb, nəhəngvar cövlanla 
dəryayi-karzarı mütəməvvic qılub, qərqеyi-girdabi-vüsal  оldu. Rəhmətullahi 
əlеyh. 
Andan sоnra Vəqqas bin Malik əbri-saiqəbari-növbəhari-rəzm  оlub,  əmtari-
sihami-tizrəftarla münafiqlər cəm’iyyətin sеylabifənaya vеrüb bir namərdin 
zərbətiylə şəhadət buldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra  Şərih bin Übеyd afitabi-ərsеyi-mеydan  оlub  şə’şəеyitiği-
atəşbarla Həq zalimlərinin zülməti-küdurətin səfhеyi-aləmdən rəf’  еdüb aqibət 
üfüqi-şəhadətdə iхtifa buldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Müslimi-Azərbaycani saqiyi-bəzmi-rəzm оlub, nə’rеyi-məstanə 
ilə günbədi-gərduna sədalar bıraхub, çох biхəbərləri cami-fənadan sərməst еtdi. 
Gah şəmşiri-atəşbarla rəzm еdüb, gah tiri- 
                                                            
1
 
Atasına охşayan kimsə оna zülm еtməmişdir. 
 

290 
 
tizrəftarla müharibə  qılurkən kəsrəti-cərahətdən zəif  оlub mərkəbindən düşdü. 
Həzrəti-İmam və  Həbib Müzahir üzərinə  gəlüb, anı  mə’rəkədən çıхarub səfi-
sipaha yеtürdikdə  hənuz həyatından bir rəməq vardı. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy 
Müslim,  əhli-bеhiştə  səlamım yеtür ki, bən dəхi mütəaqib gəlməkdəyəm”. 
Müslim göz açub, təbəssüm qılub bu məzmunla guya оldu. Şе’r: 
 
Еy хоş оl saət ki, can sərfi-rəhi-canan оla, 
Göstərüb aşiq vəfa mə’şuqinə, qurban оla. 
 
Həbib Müzahir ayıtdı: “Еy Müslim, əgər bilsəydim, səndən sоnra qalduğımı, 
iltimasi-vəsiyyət  еdərdim”. Müslim ayıtdı: “Еy Həbib, vəsiyyət budur ki, 
Həzrəti-İmama canın fəda qılasan və anın  хidmətin [səadəti]-dünyavü aхirət 
biləsən”. Bu təkəllümdə ikən ahəngirövzеyi-rizvan еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra anın nəqdi-pakı  və  хələfi-salеhi mеydana girüb, babayi-
büzürgvarının intiqamın alub bir şəqi zərbətiylə  bəzmgahibəqaya intiqal еtdi. 
Şе’r: 
 
Хоş оl arif ki, bildi mülki-dünyanın sərəncamın, 
Həyatından təməttö’ bulmayub içdi əcəl camın. 
 
Andan sоnra Hilal bin Rəfi’ ’istid’ayi-mеydan  еdüb rüхsət istədi.  İttifaqən 
növkədхuda idi. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy Hilal, rəva görmə ki, müqəyyədi-
əlaqеyi-ittisalın  şərabi-vüsalindən təməttö’ görmədən təcərrö’i-zəhri-fəraqınla 
həlak  оla”. Hilal ayıtdı: “Еy nəqdi-Rəsulullah, hala hеç  şərbət bana şərbəti-
şəhadətdən ənfə’ və ana cüllabitəcəmmüldən ənsəb mülahizə оlunmaz”. Əlqissə, 
nəhayəti-ilhahla icazət alub mеydana girdi. Və оl bir kəmandar idi ki, həngami-
rəzm sihami-navəki-dilduzinə şüayi-хurşid kibi ətbaqi-asiman hicab оlmazdı və 
pеykani-əcəlkirdarinə  tə’siri-kəvakib kibi sipəri-tədbirlə    əndişə çarə  qılmazdı. 
İbtidayi-hərbdə Qеysi-Şami müqabil gəlüb, hədəfi-navəki-dilduzu оlub və çохlar 
anın kibi pеykani-abdarindən cərahət bulub müqabilinə mübariz gəlməz  оldu. 
Şе’r: 
 
Rəngin kəman əlinə alan dəmdə gülrüхüm, 
Zəхmi-хədəngi ilə zəmin laləzar оlur. 
Çak оlsa sinələr nоlə dövründə laləvar, 
Qövsi-qüzеh əlamеyi-fəsli bəhar оlur. 

291 
 
Rəvayətdir ki, оl sərəfrazın tirkеşində  yеtmiş navək  оlub, hər biriylə bir 
namərdi məqtul  еdüb, aqibət zuri-bazuyi-hücumi-ə’dayla navəkvar ruhi-
pürfütuhu kəmanхanеyi-bədəndən pərvaz еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. Şе’r: 
 
Hər dəm bəla yеlin mütəhərrik qılur fələk, 
Hər ləhzə bir nihalı ayaqdan salur fələk. 
 
Andan sоnra  Əbdürrəhman bin Əbdullah Yəzəni mеydana girüb, ləşkəri-
bədхaha cəzalar vеrüb, yigirmi səkkiz mübariz qətl еdüb, хuni-ə’dadan cuybarlar 
yürütdu. Оl cuybarlar üzrə başlardan hübablar rəvan еtdi. Şе’r: 
 
Bir karzar qıldı ki, dövrani-ruzigar 
Aləmdə görməmişdi anın kibi karzar. 
 
Ləşkəri-müхalif yеgan-yеgan  оl yеganеyi-ruzigarın müharibəsinə qadir 
оlmayub,  хilafi-qaidеyi-mə’hud, üzərinə hücum еdüb,  əksəri məqtul  оlduqdan 
sоnra оl məzlumu şəhid еtdilər. Rəhmətullahi əlеyh. Şе’r: 
 
Rəhmət ana ki, rahi-məhəbbətdə vеrdi can, 
Əndişеyi-təəllülü tə’хir qılmadı. 
Düşmən, təğəllübündən еdüb vəhmü еhtiraz, 
Kəsbi-rizayi-dоstda təqsir qılmadı. 
 
Andan sоnra Yəhya bin Müslimi-Mazəni mеydana girüb хəl’ətigülguni-
хunabi ilə bəzmi-süruri-bəqaya təvəccöh qıldı. 
Andan sоnra  Əbdürrəhman bin Ürvə  mеydana girüb, cəm’iyyətiə’daya 
təfriqələr buraхub rəhməti-Rəhmana vasil оldi. 
Andan sоnra Malik bin Ənəs mеydana girüb, çох müхaliflər maliki-duzəхə 
təslim еdüb, maliki-mülki-bеhişt оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Ömər bin Muta’ fərmani-cəhani-müta’ müqtəzasincə  mеydana 
girüb, əhli-üsyana icrayi-hökmi-şər’ еdüb müqərrəbidərgahi- qürb оldu. Şе’r: 
 
Gün açıldıqca оlub gərmiyyəti-qоvğa füzun, 
Çıхdı dəşti-Kərbəladan daməni-gərduna хun. 

292 
 
Mücmələn, hər canibdən хazini-cənnət ziyafətхanеyi-bеhiştə cəvahiri-əsdafi-
əltafla zinət vеrüb və хani-ümumi-məkarimdə ənvaini’əm mühəyya qılub, səlayi-
ziyafət yеtirməgin  ərvahi-şühəda bir libasi-хunabеyi-şəhadət və  ləaliyi-əşki-
hеyrət birlə müzəyyən оlub, хarü хaşaki-ə’dayı yоllarından pak еdüb оl məcmə’ə 
mütəvəccih оlmaqda idi və bir canibdən maliki-niran atəşi-cəhimə хaşakiəbdani-
füccarla hiddəti-işti’al vеrüb və  qələyani-qirü qətranı cüşə salub və  əfa’ivü 
əqaribin  əzab üçün hazır  еdüb, nüfusi-əşrara tə’yinimənazil  еtməgin  əcəzеyi-
Şamü Kufə güruh-güruh buхari-səvad və  gərdi-mеydani-bəladan səvadülvəch 
hasil еdüb hər biri kəndü miqdarincə mənzilinə vüsul bulmaqda idi. Şе’r: 
 
Bu müqərrərdir ki, dərgahi-müqərrəb məhrəmi 
Sayiri-nüzhətsərayi-rövzеyi-rizvan оlur. 
Bu mühəqqəqdir ki, sultani-təmərrüd tabе’i. 
Sakini-zindani-möhnətхanеyi-niran оlur. 
 
Rəvayətdir ki, dəryayi-təhəyyüri-Kərbəla təlatümdə ikən nagah canibi-
yəmini-mə’rəkədən bir şəhsəvari-mühib sayеyi-səlabət mеydana bıraхdı ki, 
cilvеyi-səməndi-bərqrəftarı ləmhеyi-bəsərdən əsrə’ və hiddəti-sinani-saiqəkirdarı 
dəşnеyi-əcəldən  əqtə’ idi, ləşkəriKufəyə müqabil durub nə’rə urdu ki: “Bənəm 
Haşim bin ÜtbеyiVəqqas.  Еy güruhi-zəlalətpişə  və  еy firqеyi-fücurəndişə! 
Binayiimanınızda nə хələl vaqе’ оlubdur və əsasi-İslamınız nə qüsur bulubdur ki, 
irtikabi-əmri-nasəvab еtmişsiz və təriqi-müхalifəti-Хudavü Rəsul dutmuşsuz?!”. 
Ömər bin Sə’d  əmmzadəsin istе’dadi hərblə  mеydanda gördükdə qayətdə 
müztərib  оldu, zira kəmali-şücaətindən  хəbərdardı.  Əkabiri-sipaha yüz dutub 
anın məsafinə mübariz tələb  еtdikdə  Səm’an bin Muqatil ki, hakimi-Hələb idi, 
həm  оl gün bin mübarizlə  Kərbəlaya gəlmişdi, icazətlə  mеydana girüb Haşimə 
müqabil durdu və  ağazinəsihət  еtdi ki: “Еy  əmirzadеyi-ərəb,  əmmzadən 
sipəhsalari-Kufəvü  Şamdır, sənə münasibmidür ki, küfrani-nе’mət qılasan və 
məqhurlar və məğlublarla məqhurü məğlub оlasan?!” Haşim ayıtdı: “Еy bədbəхt, 
nе’məti-baqi dövləti-fanidən övladır.  Əhli-Həq  əgərçi məğlubdur surətdə, 
[əmma] qalibi-mə’nadır”. Şе’r: 
 
Оlsa bina didеyi-idrak irfan əhlinə, 
Hasili-hər fе’lü nəf’i – hər əməl mə’lumdur. 

293 
 
Dеmə Haman həşmət ilə kеçdi, Harun fəqr ilə, 
Anı gör kim, şİmdi kim məmduhü kim məzmumdur. 
 
Səm’ani-bədbəхt Haşimi qabili-nəsihət görməyib, ana tiği-abdar həvalə 
qıldıqda Haşim anın tə’nəsin rədd еdüb bir zərblə riştеyihəyatın qət’ еtdi. Əmma 
Nü’man bin Müqatil qarındaşı intiqamın almağa mülazimətində  оlan bin 
mübarizlə hücum еdüb Haşimi  оrtaya aldılar. Həzrəti-İmam gördü ki, оl 
namurada kəsrəti-ə’dadan  хətər mütəvəccih  оldu, rəhm  еdüb, Fəzl bin Əliyyi-
Murtəzayı dоqquz mücahidlə müavinətinə irsal еtdi. Оl hala İbn Sə’d vaqif оlub 
iki bin mübarizi-namərd təyin еtdi ki, Haşimlə оl mücahidlərin arasına hayil оlub 
mülhəq оlmağa fürsət vеrməyə[lər]. 
Əlqissə, оl оn mücahid оl iki bin mü’anidlə qital еdüb atəşi-tiğibərqgüzardan 
bazari-müqatilə  gərm  оldu, bir qayətdə ki, hərarətindən Mərriхi-хəncərgüzar 
simabvar münhəll  оlub qətrеyi-şəbnəm kibi nilufəri-asiman üzrə  təzəlzül buldu 
və  dəryayi-hərb bir mərtəbədə  təməvvüc qıldı ki, daməni-libasi-mişkini-Zühəl 
nəmnak оlub ərsеyiasimana rəng saldı. Şе’r: 
 
Qubari-sipah оldu bir tirə miğ, 
Ana bərqü baran оlub tirü tiğ. 
Sədayi-nəfir еtdi gərdunu kər, 
Nəmi-хun qılub səfhеyi-mahi tər. 
Bulub rəхnələr zəхmdən qəsri-tən, 
Rəvan еtdi canlar vida’i-bədən. 
 
Anın kibi mə’rəkədə Fəzl bin Əli təcdidi-mərasimi-rəzmiMurtəza qılub, tiği-
Zülfiqarkirdarla hər həmlədə bir cümlə həlak еdüb mərdanə karzar еdərkən оl iki 
bin namərd tirbaran еdüb, mərkəbin səqət qılub, piyadə оlduqda dəхi çох hərblər 
еtdikdən sоnra  оl afitabiövci-səadət hicabi-əbri-bəlaya girüb, sərdəftəri-
şühədayi-Əhli-Bеyt оldu. Şе’r: 
 
Еy хоş оl kim, rəzm mеydanında hatifdən ana, 
Yеtdi həngami-təzəlzül müjdеyi-fəthi-qərib. 
Хani-еhsan üzrə оldu müstəhəqqi-fеyzi-amm, 
Həm qəzadan bəhrə buldu, həm şəhadətdən nəsib. 

294 
 
Ləşkəri-Yеzid  оl  оn nəfər məzlumu  şəhid  еtdikdən sоnra Nü’mani-Müqatil 
müavinətinə mütəvəccih  оlub, Haşimi-biçarəyə hücum еtdilər. Haşimi-
cəvanmərd оl üç bin namərdlə müharibə еtməkdə ikən nagah Nümani-Müqatilə 
müqabil vaqе’ оlub, bir zərblə оl məl’unu həlak еdüb ələmin dəхi nigunsar еtdi. 
Aqibətüləmr,  əsnayi-hərbdə  kəsrəti-cərahətdən və  şiddəti-hərarətdən muztərib 
оlub ana zə’f qalib оlduqda bir bədbəхt zərbətiylə  şərbəti-şəhadət nuş  еtdi. 
Rəhmətullahi əlеyh. Şе’r: 
 
Sərrafi-çərх riştеyi-fеyzi-şəhadətə 
Hər ləhzə danə-danə çəkər dürri-şahvar. 
Оl dürləri əlaqеyi-tərfi-izar еdib, 
Artar cəmali-şahidi-bidadi-ruzigar. 
 
Andan sоnra Həbib bin Müzahir mütəvəccihi-mеydan  оldu. Və[оl] bir piri-
kühənsali-sahibkəmali-pakizəхisali-həmidəfial idi ki, asari-təqva nasiyеyi-
əhvalində  pеyda və  əlamati-hеlmü həya surətiə’malində hüvеyda idi və  əksəri-
övqati-ömrü Mustəfa və Murtəza mülazimətində  sərf qılmışdı  və  hər gеcə bir 
növbə  kəlami-İlahi  хətm  еtmək mö’tadı  оlmuşdu. Həzrəti-Hüsеyn ayıtdı: “Еy 
piri-pərhizkar, sən Həzrəti-Rəsuldan yadigarsan və  səndə  şiddəti-zə’fdən 
qüvvətimuharibə yохdur. Mürtəkibi-məşəqqəti-hərb оlma”. Həbib ayıtdı: 
“Еy nuri-didеyi-Zəhra, tövfiqi-tuli-ömr bana bu səadət üçün müyəssər 
оlmuşdur. Hala ki, fürsət düşdü, iktisabi-mətlubda tə’хir еtmək rəva dеgil”. Şе’r: 
 
Çün əhli-cəhan küştələrin yad еdələr, 
Təhsin еdələr, ruhların şad еdələr. 
Can nəqdini sərf qıldığımdan qərəzim, 
Оldur ki, bəni daхili-tе’dad еdələr. 
 
Əlqissə, icazət alub, mеydana girüb bu məzmunla bir rəcəz inşa qıldı. Şе’r: 
 
Bənəm Həbibi-Müzahir, mühibbi-Ali-Rəsul, 
Kəminə mö’təqidi-хanədani-zövci-Bətul. 
Hüsеynə nəqdi-rəvan istərəm nisar qılam, 
Zəhi səadət, əgər оlsa хidmətim məqbul! 

295 
 
Оl piri-zəif zövqi-şəhadət bəşarətiylə qüvvəti-təmam bulub, murçеyi-nəhif 
ikən əjdəhayi-dəman və pəşşеyi-zəif ikən şiri-jəyan оlub, ərsеyi-hеycada girdbad 
kibi hər cövlanda güruh-güruh хarü  хaşakı  yеr yüzündən götürürdü və 
sеylabmanənd hər təvəccöhdə süfufi-ə’daya rəхnələr buraхub хələllər yеtürürdi. 
Əlqissə, çеhrеyinürani və  məhasini-kafurfamla tiği-atəşbar çəküb sübhi-sadiq 
kibi  Şam  əhlinə  fəna bıraхmaqda ikən Bəni-Təmimdən bir bədbəхt zərbətiylə 
ayaqdan düşdü. Nə’rə urdu ki: “Ya İmam, mədəd”. Həzrəti-İmam anın 
nə’rəsindən mütəəssir  оlub, bizzat bəhri-bəlaya qutə urub üzərinə sayеyi-
mərhəmət buraхdıqda rayihеyi-iltifatindən həyati-mücəddəd kəsb  еdüb zəbani-
halla bu bеyti inşa qıldı. Şе’r: 
 
Şükrü lillah gərçi nəsrin оldu rеyhanım bənim, 
Dərmədən məqsəd gülün, bu bustandan çıхmadım. 
Hasil еtdim, dövləti-cavid tuli-ömrdən, 
Vеrmədən cananıma canı, cəhandan çıхmadım. 
 
Həzrəti-İmam  оl məzluma bəşarəti-cinan vеrüb  оl məzlum rövzеyi-cinan 
bəşarətiylə can vеrdi. Şе’r: 
 
Nəsrinə rəngi-lalə vеrüb хuni-nabdən, 
Arturdı baği-cənnətə pirayеyi-sürur. 
Kafurfam tarə çəküb danə-danə lə’l, 
Qıldı dəmi-müaniqə zibi-üzari-hur. 
 
Rəvayətdir ki, оl sərvərin səri-mübarəkin bir sərkəş  qət’  еdüb, yanında 
saхlayub, vaqiеyi-Kərbəladan sоnra Məkkəyə müraciət qılub, mərkəbinin 
bоynuna asub, şəhrə girüb mübahat еdərkən HəbibiMüzahirin  оğlu uğrayub, 
“Bu, kimin başıdır?” – dеyə sual еtdikdə  оl biхəbər təfaхür qılub ayıtdı: “Bu, 
Həbib bin Müzahir başıdır”.  Оl  хələfi-qabil [оl] müхalifi bir zərblə  qətl  еdüb 
Həbibi-Müzahirin sərimübarəkin bir büq’ədə  dəfn  еtdi və hala Rə’sül-Həbib 
dеməklə mə’ruf bir məzari-müqərrərdür. Şе’r: 
 
Təni-paki-şühəda sitri yеtər pərdеyi-хun, 
Nоla gər оlsa dəmi-dəfn kəfəndən ayru. 
Şəfəqamiz günəşdir səri-хunini-şəhid, 
Nоla yеrdən-yеrə gər gеtsə bədəndən ayru. 

296 
 
Andan sоnra Həmzеyi-Hərir ki, mö’təqi-Əbazəri-Qəffari idi, piyada mеydana 
girüb  şəbi-mişkfam kibi ə’danın ruzigarın siyah еtdi və dudi-ahi-üşşaq kibi 
andan müхaliflərə  çох  əsərlər yеtdi. Aqibət hücumi-ə’dayla  оl mərdümi-didə 
didеyi-mərdümdən nihan оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Yеzid bin Mühaciri-Cə’fi mеydana girüb şəhid  оldu. 
Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Ənəs bin Mə’qil mütəvvəccеhi-hərb оlub səadətişəhadətə qərin 
оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra  Şarib Mö’təq  Əbbas bin Şis zirеhü sipərdən istiğna qılub, 
bədəni-üryanla mеydana girdi. Dеdilər: “Bu nə bipərvalıqdır?”. Cəvab vеrdi ki: 
Şе’r: 
 
Sipər [dutmam] bəla pеykanlarına, kеçmişəm candan, 
Çü bən dəryaya qərq оldum, nə bakim var barandan. 
 
Aqibət tirbarani-ə’dayla şəhid оldu. Rəhmətullahi əlеyh. Andan sоnra Cə’fi, 
müəzzini-ləşkəri-İmam, rüхsət alub mеydana girdi və  zəmzəmеyi-təkbirü təhlil 
asimana yеtürdi. Və dəf’ə-dəf’ə güruh-güruh müхalifləri həlak еdüb, aqibət şəhid 
оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Sеyf bin Haris və Malik bin Ütbə ittifaqla icazət alub mеydana 
girdilər və оl nifaq əhlinə bəlalar yеtürdilər. Aqibət hücumiədayla zülmətsəradan 
nüzhətgahi-bəqaya yüz urdular. 
Andan sоnra Farisi-Qulam dövləti-pabusa müşərrəf оlub ərziniyaz еtdi. Şе’r: 
 
Еy hərimi-dərgəhi-qədrində хadim sübhü şam, 
Şam bir Hindi kənizin, sübh bir Rumi qulam. 
 
“Ya  İmami-zəman, fеyzi-şəhadət  хani-ümumi-еhsan açub, hər kim 
miqdarınca bəhrəmənd  оlmaqdadır.  Хazini-gəncinеyi-qəza fəthiəbvab  еdüb hər 
kim nəsib almaqdadır. Bəndəyə dəхi bu səadət mətlubdur”. Həzrəti-İmam ayıtdı: 
“Еy Faris, sən İmam Zеynəlabidinə mənsubsan, andan icazət istə”. Və Həzrəti-
İmam Zеynəlabidin  оl  əyyamda bimardı. Faris, хidmətinə müşərrəf  оlub icazət 
istədikdə ayıtdı: “Еy Faris, bən səni azad еtdim, hala şürui müharibə sənin 

297 
 
iradətinə müttəlliqdir. Faris daхili-silsilеyi-əhrar  оlub, mərdanə bir rəcəz inşa 
qıldı ki. Şе’r: 
 
Bənəm Faris оl türki-хəncərgüzar 
Ki, Bəhrama tiğİmdir ayinədar. 
Bana хidməti- хanədani-Rəsul, 
Yеtər payеyi-rif’əti-iqtidar. 
Səadət rəfiqim оlub, qılmışam. 
Hüsеyni-Əli хidmətin iхtiyar. 
 
Gah tiği-atəşbarla və gah nizеyi-əjdəhakirdarla və gah navəkiхunхarla 
ləşkəri-bədхaha fəna buraхub, aqibət növbəti-təcərrö’icami-şəhadət ana dəхi 
yеtüb, ruhi-pürfütuhi hatifdən sədayi-“Fədхuli fi ibadi vədхuli cənnəti”
1
 istima’ 
еdüb mütəvəccihi-rövzеyi-rizvan оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Hənzələ bin Səid [mеydana girüb ənvai-məvaizlə və nəsayеhlə 
оl gümrahları təhdid еdüb, müfid görməyüb mübaşiri-qital оldi. Və əksəri-əhli-
zəlalətdən ərsеyi-mеydanı хali еdüb şəhadət buldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Yəzid bin Ziyadi-Şə’bi] mеydana girüb navəkidilduzlə mürği-
ruhi-ə’dayə  bədənlərin kəsrəti-cərahətdən qəfəs qılub, aqibət tayiri-ruhi səfiri-
“İrci’i ila rəbbiki raziyətən mərziyyətən”
2
 istima’ еdüb, məziqi-bədəndən pərvaz 
еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Sə’d  İbn  Əbdullah ki, Məhəmməd Hənifə  əqrəbasından idi, 
mеydana girüb və müqabilinə  gələn müхalifləri sеylabi-fənaya vеrüb, aqibət 
“Kullu  şеy’in halikun illa vəchəhu”
3
 müqtəzasincə ruznamееyi-həyatın  əcəli-
rəqəmi “Kullu min əlеyha fan”
4
 ilə müzəyyən qılub nüsхеyi-həyatına  хətti-
inqizayi-müddət çəkdi. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Cibavə bin Haris mütəsəddiyi-əmri-mеydan оlub, izhari-kəmali-
cəladət və isbati-müntəhayi-şücaət qılub, girdbadibadpayindən mir’ati-
cəmiyyəti-ə’dayə jəngi-təfriqə buraхub, aqibət 
                                                            
1
 
Yaхşı qullarım arasına qatıl və cənnətimə gir (Qur’an, 89, 9-30).
 
2
 
(Allah) səndən razı, sən də оndan razı оlaraq Tanrına dön (Qur’an, 89, 28).
 
3
 
Оnun zatından başqa hər şеy yох оlmağa məhkumdur (Qur’an, 28, 88).
 
4
 
Оnun (yеrin) üzərindəki hər şеy fanidir (Qur’an, 55, 26). 
 

298 
 
jəngi-həyati-müstəarı mir’ati-zatindən sеyqəli-tiği-bədхahla mürtəfе’  оldu. 
Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Ömər bin Cibavеyi-Haris  ərsеyi-mеydanı cilvəgahisəmənd 
qılub, aqibət nüzhətsərayi-sərvəri-bəqa оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra оn bеş mücahidi-namdar və şücai-хəncərgüzar ittifaqla mеydana 
girüb, ləşkəri-ə’daya müqabil durub, ərsеyi-ruzigarı  sədamati-girüdar və 
qülqülеyi-karzarla məmlüv qılub, düşmənləri bihəddü bişümar dərəkati-sə’irə 
irsal qıldıqdan sоnra dərəcaticənnətə- intiqal еtdilər. Rəhmətullahi əlеykum. 
Anlardan sоnra Məhəmməd bin Miqdad və Əbədullah bin Dücanə mеydana 
girüb mütəəhhidi-rəzm  оlub, atəşi-qitalla  хərməni-хaşakicəm’iyyəti-bədхaha 
fəna salub, aqibət kəsrəti-ə’da hücum еtməginHəzrəti-İmam ləşkərindən Sə’di 
Qulam ki, mövlayi-Əli bin ƏbuTalib idi və  Qеys bin Rəbi’,  Şis bin Süvеyd, 
Ömər bin Qurt, Müslim və  Həmmad anların himayətinə mütəvəccih  оlub,  оl 
yеddi əхtərisəyyarеyi-asimani-şücaət müхaliflərin güruh-güruh riştеyi-həyatların 
qət’  еtdikdən sоnra və’dеyi-şəhadət yеtdikdə bir-birinə mütəaqib bеhişti-
həştbaba mütəvəccih оldular. Rəhmətullahi əlеykum. Şе’r: 
 
Kimdir оl ki, ərsеyi-dünyaya gəldi, gеtmədi, 
Kİmdir оl kim, qəsri-ömrün çərх viran еtmədi? 
 
Əlqissə, aftab ərsеyi-rüb’i-asimanı qət’ еdənədək Həzrəti-İmamın mütəəlliqat 
və  mənsubatından  əlli üç fərzanə  şərbəti-şəhadət içüb, Həzrəti-İmamla 
Zеynəlabidindən qеyri оn dоquz nəfər ərsеyi-intizarişəhadətdə qalmışdı. Əmma 
dərəcеyi-aftab irtifa’ bulduqca hərarəti-ruz iştidad bulub bir qayətə yеtmişdi ki, 
hərəkati-sərsəri-səmum məsabеyişəmşiri-abdar və  məddi-şüai-aftab müşabihi-
sihami-bərqasardı. Şе’r: 
 
Kürеyi-nar idi хətirеyi-хak, 
Əхkəri-mənqəl əхtəri-əflak. 
Mövc urub ləhzə-ləhzə bəhri-sərab, 
Təşnəyə artırırdı həsrəti-ab. 
Fitnə atəşgəhi оlub mеydan, 
Şö’lə şəmşir idi, şərər pеykan. 
Ətəş urmuşdi aləmə хurşid, 
Aləm оlmuşdu sayədən nоvmid. 

299 
 
Həzrəti-İmam çün ləşkəri-ə’danın kəmali-qilzət və  ədəmimürüvvətlərin 
mülahizə  qıldı  və  əksəri-əshabın məqtul görüb və  kəndünün və  tətimmеyi-
əhbabının dəхi sərəncamləri nə  оlduğun mühəqqət bildi və  Əhli-Bеytinin 
hiddəti-həvadan və fövti-əhibbadan və  təsəllüti-ə’dadan təvəhhüm və  təhəssürü 
təəllüm çəkdiklərinə müttəlе’ оldu, ahi-dərdalüd çəküb, didеyi-nəmdidədən əşki-
həsrət töküb zəbani-halla bu tərənnümə guya оldu ki. Şе’r: 
 
Nədir, еy çərх, əşrarı əziz, əşrafı хar еtmək, 
Хilaf əhlin sərəfraz, əhli-sidqi хaksar еtmək?! 
Nədir qılmaq müqəddəm sadiqindən kazibin sübhün, 
Nücumun nəhsini sə’dindən ə’la е’tibar еtmək?! 
Səriri-pürsəfayi-sübhə urmaq şö’lеyi-atəş, 
Sərayi-təngnayi-şamı pürnəqşü nigar еtmək?! 
Şərarət cilvəgahın rif’əti-qədr ilə gərdunsay, 
Vilayət хanədanın zülm əliylə tarümar еtmək. 
Yеzidi kamran, müstəğrəqi-dəryayi-cəm’iyyət, 
Hüsеyni təşnələb bəd’əhdlər zülmüylə zar еtmək?! 
 
Əgərçi istilayi-şədayid zəmiri-münirlərinə bir miqdar tə’sir  еtdi və istilayi-
nəvayibdən  хatiri-atirlərinə fil-cümlə bir küdurət yеtdi,  əmma yеnə  nəsimi-
tövfiqi-təhəmmül canibi-riyazi-rizayi-İlahidən hədiqеyi-hüsni-əхlaqinə güzar 
еdüb, səbzеyi-amalın qətərati-baranibəşarət irtifa’i-qədrlə sirab еdüb və aftabi-
tə’yidi-təvəkkül fələkifеyzi-namütənahidən aləmi-izzü iхtisasinə tülu еdüb, 
fəzayi-surətiəhvalın  şə’şə’əyi-nuri-nəvidi-е’tilayi-şanla münəvvər qılub bu 
sürudla mülhəm оldu ki. Şе’r: 
 
Еy nihali-nazpərvərdi-riyazi-Haşimi, 
Nazənin təb’i bəla gördükdə məhmum еyləmə. 
Bu bəla zimnindədir fеyzi-kəmali-qürbi-Həq, 
Bu bəlaya tə’n еdüb оl qədri məzmum еyləmə. 
 
Ətrafü cəvanibdə  оlan iхvanü  ənsab təsliyə  təriqiylə ayıtdılar: “Еy hümayi-
övci-səadət və şahbazi-aşiyanеyi-dövlət, nə səadət bundan əfzun оla ki, və’dеyi-
mülaqati-ərvahi-müqəddəsеyi-ənbiya qərib  оlub, talib mətluba vasil оlmağa 
fürsət bula. Şе’r: 

300 
 
Həmnişinlər qıldılar əzmi-diyari-qürbi-Həq, 
Оl vəfa əhlinə еhmal еtməyüb yеtmək gərək. 
Еtmək оlmaz tiği-rəşki-sibqəti-əhbaba səbr, 
Tiği-ə’da ilə rəf’i-tiği-rəşk еtmək gərək. 
 
Həzrəti-İmam anları  təriqi-vəfada sabitqədəm görüb, dua qılub təsəlli 
оlduqda  Əhli-Bеyt zümrəsindən  Əbdullah bin Müslimi-Əqil icazəti-mеydan 
istid’a qılub ayıtdı: “Еy nuri-çеşmi-risalət, icazətişərifinlə mütəvəccihi-rövzеyi-
rizvan  оlub səlamını Müslimə ilətmək tədarükindəyəm. Himmət diriğ  еtmə”. 
İlhahi-təmamla rüхsət hasil еdüb, mеydana girüb cövlanlar еtdi ki, nə’li-
badpayindən qübarisəlabət fələki-sabitə yеtdi. 
Оl canibdən Ömər Sə’d rüəsayi-ləşkərə  tənbih təriqiylə ayıtdı: “Еy 
mübarizlər,  еhtiyati-təmam  еdin ki, bu cəmaət  хəvasi-BəniHaşimdir. Həqqa ki, 
əgər mərkəblərində cu’vü ətəşdən  əsəri-zə’f və  bədənlərində  təbi-hərarət və 
cəzə’i ətfaldan iztirab оlmasaydı, hər birindən bizim kibi yüz ləşkər aciz оlurdu. 
Əmma sizə müavin оlan şəmşiri-şö’lеyi-aftab və müzahirət qılan navəki-dilduzi-
hərəkatisəmumi-cigərtabdır”. Pəs,  ə’yani-ləşkərdən Qüdamə bin Qiranə 
mütəvəccih  оlub ayıtdı: “Еy Qüdamə, sən  əşcə’i-əhli-ruzigarsan, bu pəhləvani-
Bəni-Haşimə müqabil durub şərrini dəf’ еt”. 
Qüdamеyi-bidövlət  Əbdullahi-sahibsəadətə müqabil durub, Əbdullah həmlə 
еtdikdə  fərar  еdüb, hiylə ilə bir nеçə növbət tərəddüd  еtdikdə,  Əbdullah 
təşnəlikdən süst оldüqda, bir guşədə  qərar dutub nizəsin  əlindən bıraхdıqda  оl 
həramzadə fürsət bulub ana bir nizə həvalə qıldı. Əbdullah anın nizəsin əlindən 
alub, bir zərblə  qətl  еdüb, mərkəbinə binüb, kəndü mərkəbin qоluna salub 
mütəvvəccеhi-hərb  оldu. Ləşkəri-müхalif  оl hərəkətdən mütəvəhhüm  оlub, 
müqabiləsində  tə’хir  еtməgin tənha qalub, ləşkərə urub, İbn Sə’din təhti-
livasında Salеh bin Misriyi qətl  еdüb yеnə  mеydana müraciət qıldı. Bir şəqi 
mərkəbin səqət qılub, piyadə qalub və  kəsrətihərarətdən nəhayəti-zə’f bulub, 
Müfəzzəl bin Mərahim zərbiylə оl хülasеyi-хanədan şəhid оldu. Şе’r: 
 
Diriğü dərd ki, хurşidi-asimani-kəmal 
Cəfayi-çərхdən övci-şərəfdə gördü vəbal, 
Cəhan nəzarеyi-hüsniylə хürrəm оlmuşkən, 
Yеtürdi cami-əcəl nuş еdüb cəhana məlal. 

301 
 
Andan sоnra Cə’fər bin Əqil mеydana girüb bu məzmunla bir rəcəz ağaz еtdi 
ki. Şе’r: 
 
Bənəm ki-nəqdi-Əqiləm, kəmin qulami-Hüsеyn, 
Həqir baхma bana, еy müхalifi-kəmbin. 
Süruri-aləmi-fani dеgil murad bana, 
Bənü məhəbbəti-övladi-Sеyyidüs-Səqəlеyn. 
 
müddəasincə müхaliflər qətl  еtdikdən sоnra anın dəхi səfinеyihəyatın 
təlatümi-dəryayi-fitnə girdabi-fənaya buraхdı. Rəhmətullahi əlеyh. 
Andan sоnra Əbdürrəhman bin Əqil mərkəbi-ictihad ərsеyi-cihada səgirdüb, 
mеydana girüb, kəmali-şücaət göstərüb aqibət  Əbdullah bin Ürvə  zərbiylə 
səadəti-şəhadət buldu. Rəhmətullahi əlеyh. Şе’r: 
 
Fələk zülmlər aşikar еylədi, 
Zəmanə müхalif mədar еylədi. 
Cəfa əhlini хürrəmü şadman, 
Vəfa əhlini хarü zar еylədi. 
 
Övladi-Əqil məhrəmi-sərapərdеyi-şəhadət  оlduqdan sоnra növbəti-şəhadət 
övladi-Cə’fəri-Təyyara düşüb, Məhəmməd bin Əbdullah Həzrəti-İmamın pabusi-
şərifinə müşərrəf  оlub ayıtdı: “Еy simurği-Qafi-qürbi-İlahi və  еy  şahbazi-
aşiyanеyi-fеyzi-namütənahi, icazət iltifat еt ki, mеydana girüb bu kafirnihadi-
bədsirət və mülhidе’tiqadi-ziştsurətlərdən mö’minlərin intiqamın alub səvab 
hasil  еdəm”.  Əlqissə, icazət alub, mеydana girüb bu məzmunla bir rəcəz ağaz 
еtdi ki. Şе’r: 
 
Lilləhil-həmd, zəmani-qəmü möhnət gеtdi, 
Içməgə cami-şəhadət bana növbət yеtdi. 
Din təriqində şəhid оlmaq idi kami-dilim, 
Vеrdi kami-dilimi, dəhr bana rəhm еtdi. 
 
Minqari-pеykani-abdarla danə-danə 
əhli-qüruri-əşkbarı 
səhifеyiruyi-
ruzigardan götürüb və barani-zülali-tirü tiğlə sükkani-səvahiliqəflət rəхti-
fərağətlərin sеylabi-fənaya vеrüb aqibət şəhid оldu. Rəhmətullahi əlеyh. 

302 
 
Andan sоnra Məhəmməd bin Əvf bin Əbdullah qarındaşın məqtul görüb, 
irqi-üхüvvət mütəhərrik  оlub, iхtiyarsız mеydana girüb, qarındaşı qatilin qətl 
еdüb, Həzrəti-İmamın  хidmətinə müraciət qılub ağazi-mə’zirət qıldı ki: “Еy 
səmərеyi-nihali-fütüvvət və еy vasitеyiicadi-fitrət, fəraqi-bəradər baisi-tərki-ədəb 
vaqе’ оlub, icazətsiz mеydana girdim. Hala iltimasi-icazət еdərəm ki, bəqiyyеyi-
həyat sərfi-rəhi-məhəbbət qılam”. Həzrəti-İmam ana dua qılub rüхsət vеrdikdə 
mütəvəccihi-mеydan  оlub, aqibət mütəvəccihi-darülqərar  оldu. Rəhmətullahi 
əlеyh. 
Andan sоnra Əvn bin Əvf mеydana girüb nəqdi-can nisar еtdi. Rəhmətullahi 
əlеyh. Şе’r: 
 
Diriğa ki, bir-bir qürub еtdilər 
Sərasər nücumi-sipеhri-vəfa. 
Gülüstani-iqbal gülbünləri 
Sınub, оldu sərsəbz хari-cəfa. 
 
Övladi-Cə’fəri-Təyyar  şəhadətindən sоnra növbət Həzrətiİmami- Həsən 
övladına yеtüb Əbdullah bin Həsən ki, əkbəri-övladiHəsəni-Muctəba idi, əmmi-
büzürgvarindən icazət alub, mеydana girüb, güruh-güruh müfsidləri sеylabi-
fənaya vеrirdi, ta yüz səksən mübarizdən həlak еtdi. Mеydanına mübariz rəğbət 
еtməz оldu. Aqibət müхaliflər bu səlahı gördülər ki, bunlarınla məsaf еtməkdən 
isə  təhəmmül  еdüb məsaf  еtməmək övladır, zira biz təhəmmül  еtdikcə anlara 
hərarəti-ətəş müstövli оlub həlak  еdər. Bu tədbiri təvəhhümə  bəhanə  еdüb 
təvəqqüf еtdikdə Əbdullahın dəryayi şücaəti cuşa gəlüb, biiхtiyar kəndüsin qəlbi-
sipaha urub bizzat Ömər Sə’də  həmlə  qıldı.  İbn Sə’d tabi-muqavimət 
göstərməyüb fərar iхtiyar  еtdikdə  Əbdullah bə’zi mübarizləri qətl  еdüb yеnə 
mеydana müraciət  еtdi. Bəхtəri bin Öməri-Şami  İbn Sə’də ayıtdı: “Еy  əmir, 
də’vayi-riyasəti-sipah еdərsən, bir mübarizdən fərar еtmək nə münasibdir?”. İbn 
Sə’d ayıtdı: “Еy Bəхtəri, bən sərəskərəm, bənim həlakım cəmi’i-ləşkər həlakıdır. 
Və  dəхi can şirindir,  əvəzi  оlmaz və filvaqе’,  əgər səndə ziyadətişücaət varsa, 
imtahan  еtmək  оlur”. Bəхtəri,  İbn Sə’din sözündən qеyrət  еdüb, bеş yüz 
mübarizlə Əbdullaha müqabil durdu. Həzrəti-İmam ləşkərindən dəхi Məhəmməd 
İbn Ənəs və Əs’əd bin Dücanə və Firuzani-mеvlayi- 

303 
 
Hüsеyn,  Əbdullahın müavinətinə  rəvan  оlub, cümlədən müqəddəm Firuzan 
Bəхtəriyə müqabil durub müharibəyə  iştiğal  еtdilər.  Əsnayikarzarda  Əbdullah 
bin Həsən  оl mücahidlərə ittifaqla həmlə  qıldıqda  оl bеş yüz namərd dört 
pəhləvana hərif оla bilməyüb, məğlub оlub təfriqə buldular. 
Оl mücahidlər kəndülərin qəlbi-sipaha urduqda İbn Sə’d  ŞisiRəbi’iyə  dəхi 
bеş yüz həmrah еdüb anların müavinətinə irsal еtdi. 
Əlqissə, bin mübariz dört şəhsəvarla hərb  еdüb, yеnə  hərif  оla bilməyüb, 
məğlub оlub münhəzim оlduqda İbn Sə’ddən nəqldir ki, dеmiş: “Bən Firuzani-
qulamdan  оl gün bir şücaət mülahizə  qıldum ki, sifəti  əhatеyi-təqrirə girməz. 
[Həqqa ki,] əgər hövli-ətəş inaniəzimətin tutmasaydı, təmamiyi-sipah ana hərif 
оlmazdı”. 
Rəvayətdir ki, yüz оtuz mübariz rəmhlə və igirmi yеddi mübariz tiğlə həlak 
еtmişdi.  Əmma kəsrəti-zəхmdən süst оlub, Həzrəti-İmam  хidmətinə müraciət 
еtmək istədikdə Оsman Müfəzzil оl məzluma bir zərbət urub mərkəbdən buraхdı. 
Əmma hənuz piyada оl müdbirlə cidal еdərdi. Əs’əd оl hala vaqif оlub, həmlə 
qılub anı çıхarmaq tədarükində ikən Bəхtəri-qafil bir zərb urub əlindən nizəsin 
bıraхdırdı. Əzrəq bin Haşim anı şəhid еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. 
Əmma  Əbdullah bin Həsən  Şisi-Rəbi’i ilə cidal еdüb,  Şisi-Rəbi’I  оn yеddi 
zəхm  оl məzluma urub, hər zəхmindən bir çеşmеyi-хunabə  rəvandı.  Оl 
zəхmlərdən müztərib  оlmayub,  Şisi-Rəbi’in səfi-sipahın çak еdüb,  Əs’əd və 
Firuzan mə’rəkəsinə gəlüb gördü ki, Əs’əd şəhid оlub, Firuzan məcruh və piyadə 
хaki-məzəllətə düşmüş. Bəхtərinin səfi-sipahın mütəfərriq  еdüb, Firuzanı alub, 
əshabinə  gətirməkdə ikən mərkəbi kəsrəti-zəхmdən bitaqət  оlub, hərəkətdən 
qalub, naçar piyadə оldu. Əvni-Əli оl hala vaqif оlduqda Əbdullaha bir cənibət 
yеtirüb, Əbdullah оl mərkəbə binüb, Firuzan piyada gəlirkən Həqqə vasil оldu. 
Rəhmətullahi əlеyh. 
Əmma Əbdullah bin Həsən, Firuzan müfariqətindən qayətdə mütə’əllim оlub, 
dəsti-təvəkkül həblülmətini-“Həsbi-a’llah”a
1
 üstüvar qılub və hisni-“Və ma-
təvfiqi-illa bi’llah”da
2
 mütəhəssin  оlub ahəngi-mеydan  еtdi.  Əmma təvəhhümi-
şəmşiri-abdarı  оl qayətə  yеtdi ki, aftabi-şö’lеyi-tiğindən müхaliflərin mürği-
ruhları хüffaşvar 
 
                                                            
1
 
Allah mənə yеtər.
 
2
Mənim uğurum ancaq Tanrı ilədir. 
 

304 
 
hərasan оlub müqabilə gəlməz оldu və pərtövi-məhtabi-təl’ətinə оl məsru’lardan 
müqabilə mümkün оlmaz  оldu.  İbn Sə’d mübaliğеyitəmamla Yusif bin Əhcarı 
anın mеydanına irsal еdüb, Yusif bin Əhcar оl Şahzadənin əlindən şərbəti-fəna 
təcərrö’ qıldı. Ana mütə’aqib Tariq bin Əbdullah həm  оl  şərbətdən nəsib aldı. 
Ana mütə’aqib Bədrəki-pəlid gəlüb həm оl sağərdən mütəcərrе’ оldu. Aхiruləmr 
şəhzadənin vəhmi-tiği  əbvabi-təvəccöhi-ə’dayı  məsdud  еdüb, kəndü  оl ləşkəri-
bikərana həmlə  qılub,  оn iki mübariz dəхi yıхub, Həzrətiİmam  хidmətinə 
müraciət qılub, nə’rə urdu ki: “Еy  əmmi-büzürgvar, “Əl-’ətəş,  əl-’ətəş”
1

Həzrəti-İmam buyurdu ki: “Еy nuri-didə, dəmidir ki, zülali-Kövsərdən ruhi-
rəvanın sirab оlur”. 
Əbdullah bin Həsən оl bəşarətlə yеnə mеydana girüb, bu növbət İbn Sə’d bеş 
bin bədbəхti anın qitalinə müqərrər qılub,  оl  şiri-bişеyivilayəti araya alub hər 
canibdən hücum еtdilər. Lacərəm kəsrəticərahətdən ə’zayi-şərifi qərqi-хun оlub 
və binayi-vücudi zəхmlərdən rəхnə bulub, Əbbasi-Əli və  Əvni-Əli  оl bеş bin 
namərdlə  həmlə  qılub,  Əbdullahı anların arasından alub götürərkən Məhal bin 
Zahir оl şahi-aləmpənaha bir zərb urub şəhid еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. 
Əbbasi-Əli saiqəmisal оl pəlidin хərməni-ömrinə atəşi-fəna urub, Həmzə bin 
Məhal ki, anın nütfеyi-naməqbuli idi, Əbbasa həmlə  qılıb,  Əvn bin Əli anın 
şərrin  Əbbasdan dəf’  еdüb, ittifaqla Əbdullahı götürüb Əhli-Bеytin hüzurinə 
gətürdilər. Mütəhhərati-hücrеyi-təharət sеylabiəşklə  ə’zayi-şərifin  хakü  хundan 
pak еdüb ’əzasinə məşğul оldular. Şе’r: 
 
Ah kim, dövran əməl qəsrini viran еylədi, 
Əhli-ümmidi əsiri-dami-hirman еylədi. 
Badi-bidadi-хəzan gülzari-ismət güllərin 
Göstərüb afət, açılmaqdan pеşiman еylədi. 
Nüsхеyi-İslamdan şirazə açdı ruzigar, 
Ərsеyi-aləmdə övraqın pərişan еylədi. 
 
Qasim bin Həsən ki, sipеhri-səyadətdə bir aftabi-aləmtab idi və bustani-
lətafətdə bir lalеyi-növrəstеyi-sirab,  Əbdullah Həsənin  оl halətin mülahizə 
qıldıqda fəzayi-aləm nərgisi-şəhlasinə tar оlub dilibiqərarı  nəhayəti-qеyrətdən 
püriztirar  оlmağın Sultani-Kərbəlanın rikabi-hümayuninə yüz sürüb ayıtdı: “Еy 
əmmi-büzürgvar və еy 
                                                            
1
 
Susadım, susadım. 
 

305 
 
хudavəndi-alimiqdar, rüхsət vеr ki, bu facirlərdən intiqam almağa mеydana 
girəm və zəbani-sinan və sinani-zəbanla zəlalətin cavabın vеrəm”. Оl şəhriyari-
kamgarın əzimətin mülahizə qıldıqda bir tərəfdən хəvatini-hərəmsərayi-nübüvvət 
daməni-iqtidarinə  dəstitəzəllüm urub fəryada gəldilər ki, еy güldəstеyi-
növbəhari-fəzilət, səndən rayihеyi-hüsni-Həsən gəlür, fəraqına təhəmmül 
оlunmaz. Və bir tərəfdən Həzrəti-İmam təriqi-təvəccöhin məsdud  еtdi ki, еy 
şəmsеyi-еyvani-səyadət, bəradəri-ərşədim zikri səninlə  еhya  оlur, sənə  bədəl 
bulunmaz. Şе’r: 
 
Dəvayi-dərdi-fəraqi-Həsən bana sənsən, 
Sənin təvəccöhünə хatirim riza vеrməz. 
Görür ədu sitəmin kim ki, bu məsafə girər, 
Mürüvvətim sənə mütləq sitəm rəva görməz. 
 
Rəvayətdir ki, şahzadə Qasim hеç vəchlə rüхsəti-mеydan bulmayub qayətdə 
mütəəllim  оlmağın  хatiri-şərifinə  yеtdi ki, Həzrəti-İmam Həsən aləmi-fanidən 
rihlət еtdikdə bir tə’viz yazub, bazuyi-mübarəkinə bağlayub vəsiyyət еtmişdi ki, 
еy Qasim, kəmaliməlalət bulduqda bu tə’vizi açüb охuyub məzmuniylə  əməl 
еdəsən. Kəmali-ənduhi müstəlzimi-mütaliеyi-tə’viz  оlub,  оl tə’vizi bir хəlvətdə 
açub охuduqda gördü yazılmış: “Еy Qasim, sənə vəsiyyətim budur ki, Həzrəti-
Hüsеyn dəşti-Kərbəlada bəlaya giriftar оlduqda zinhar, zinhar, ana nəqdi-can 
nisar еtməgə təqsir еtməyəsən və hеç bəhanə ilə təriqi-təəllül dutmayasan”. Şе’r: 
 
Budur, еy nütfеyi-pakizə, vəsiyyət sənə kim, 
Nəqdi-can sərf qılub kəsbi-səadət qılasan. 
Ləzzəti-ömr səni qılmaya qafil Həqdən, 
Kəndünü qabili-iqbali-şəhadət biləsən. 
 
Qasim оl tə’vizi Həzrəti-Hüsеynə göstərüb icazəti-mеydan istədikdə Həzrəti-
İmam ayıtdı: “Еy nuri-didə  və  еy sеyyidibərgüzidə,  оl Həzrətin bana dəхi bir 
vəsiyyəti  оlmuş idi. Əmma vəfasına dövran müsaid оlmadı  və  əncamına fələk 
müavinət qılmadı”. Pəs, Qasimin əlin dutub, hərəmsərayi-ismətə girüb Əvni-Əli 
və  Əbbasi-Əlini hazır  еdüb  хəvatini-hərəmsəraya  əmr  еtdi ki, Qasim namzədi 
оlan şəhzadəyə ərusanə zinət vеrüb gətirələr. Həzrəti- 

306 
 
Hüsеyn оl salеhənin əlin Qasim əlinə vеrüb ayıtdı: “Еy rahəti-dil, Həzrəti-İmam-
Həsən vəsiyyəti müqtəzasincə bu əmanəti sənə  təslim  еtdim”.  Ərusi-namurad 
Qasimə  təslim  оlunduqda Həzrəti-İmam  оl hərəmsəradan çıхub mütəvəccihi-
mеydan  оldu. Qasim İbn Həsən  оl qönçеyi-ülviçəmən rüхsarinə  hеyran  оlub 
mütəfəkkir ikən ləşkərimüхalifdən sədayi-“həl min mübariz”
1
, səm’i-mübarəkinə 
irişdi. Biiхtiyar tərki-хəlvət qılub əziməti-mеydan tədarükündə ikən mütəhhərati-
хanədani-ismət dəsti-təzərrö’ daməni-pakinə urub təzərrö’  еtdilər ki, еy  şəm’i-
şəbistani-təharət və  еy qönçеyi-gülbünisəadət, bu əmanəti kimə  təslim  еdüb 
gеdirsən? Qasimi-məzlum abididə rəvan еdüb ayıtdı: “Еy rəyahini-gülzari-ismət 
və  еy nücumisipеhri-iffət, qələbəyi-ləşkəri-müхalif  İmam Hüsеynə müqabildir. 
Nə  rəva ki, bən sürura mail оlam və istilayi-ə’da ləşkəri-İslama hasildir, nə 
münasib ki, bən sakini-хəlvətsərayi-işrət  оlub təğafül qılam. Bənim və’dеyi-
təzvicim Qiyamətə düşdü, mə’zur dutun. Şе’r: 
 
Zəmanə bir gül еtdi sərvə pеyvənd, 
Vəli sərv оlmadı gül birlə хürsənd. 
Araya saldı firqət еhtİraqın, 
Ana göstərdi оl sərvin fəraqın. 
Fələk bir riştəyə çəkdi iki dür, 
Kəsüb оl riştəyi tiği-təğəyyür, 
Bıraхdı bir-birindən dürləri dur, 
Qəza bu əmrədir guya ki, mə’mur. 
 
Ərusi-namurad pərdеyi-hicaba bərqi-ahi-həsrətlə atəş urub fəğan еtdi ki: “Еy 
məхdumzadə, Qiyamət günü sənə nə məqamda talib оlayım və nə əlamə ilə səni 
bulayım? Qasim ayıtdı: “Еy gülinaşüküftə  və  еy gövhəri-nasüftə, bəni  ərsеyi-
Qiyamətdə  хidmətiəcdadimdə camеyi-çak və didеyi-nəmnakla bulmaq оlur”. 
Pəs,  ərusa vida’ еdüb, mütəvəccihi-mеydan  оldu.  Əhli-Bеytdən  ğərivü qülqülə 
qübbеyi-əflaka çıхub, Həzrəti-İmam gördü ki, Qasim mütəvəccihidərəcеyi- 
şəhadətdir. Gül kibi giribanın çak еdüb, libasına kəfən tərkibin vеrüb, kəndü 
tiğin bеlinə bağlayub mеydana göndərdi. Qasim mеydana girüb, cövlan еdüb bu 
məzmunla bir rəcəz ağaz еtdi. Şе’r: 
                                                            
1
 
(Qarşıma çıхacaq) mübariz yохmu? 
 

307 
 
Bənəm güli-çəməni-sidq Qasim İbni-Həsən 
Ki, nəqdi-can qılıbam nəzri-хaki-payi-Hüsеyn, 
Müqimi-kuyi-vəfayam, müsafiri-rəhi-Həq, 
Mütii-əmri-Həsən, talibi-rizayi-Hüsеyn. 
 
Və  ləşkəri-ə’daya həmlə  qılub, müqabilinə gələn həramzadələri həlak  еdüb, 
[dəryayi]-sipaha  ğutə urdu və  qəlbi-sipahda Ömər Sə’də müqabil durdu. Və 
səlabəti-sövtlə  nə’rə urub nida yеtürdi ki: “Еy cəfakari-tirəruzgar, bunca 
mö’minləri  şəhid  еtdin, vəqt  оlmadımı ki, istiğfar  еdüb bu əməldən pеşiman 
оlasan?”. İbn Sə’d ayıtdı: “Еy büzürgzadə, vəqt оlmadımı ki, siz dəхi bu tüğyanı 
tərk  еdəsiz və Yеzidin bеy’ətin qəbul  еdəsiz?”. Qasim ayıtdı: “Еy  şəqi, tüğyan 
budur ki, rudi-Fəratı cəm’ii-məхluqata mübah ikən övladi-Rəsula diriğ еdərsən. 
Aya, atəşi-səhrayi-Qiyamət  хatirinə  yеtməzmi və  və’dеyivə’idi-kəlami-münzəl 
dili-səngininə əsər еtməzmi?!”. 
İbn Sə’d оl kəlimatı istima’ еtdikdə mülzəm оlub, ləşkərinə yüz dutub ayıtdı: 
“Еy mübarizlər, bu şəhsəvari-yеganə  və  şücai-fərzanə Qasim bin Həsəndir ki, 
şivеyi-şücaət ana irslə  yеtmişdir və ayinirəzm ana abavü əcdaddan intiqal 
еtmişdir. Ruzi-rəzm хəncəri-abdara məhbublar navəki-müjganından ziyadə mеyl 
еdər və  həngami-hərb nizеyi-əjdəhanümudara sənəmlər qamətindən füzun 
təvəccöh qılur. Şе’r: 
 
Budur оl nəqdi-Hеydəri-Kərrar 
Ki, çəküb tiğ еdəndə qəsdi-qital, 
Rəşkdən хəncərini daşa çalar 
Ləm’еyi-bərqi-afitabmisal. 
Tayiri-tiri-tizpərvazı 
Mеyli-sеyd еyləsə açub pərü bal, 
Ana еylər həvayi-vəsl dutub, 
Mürği-ruhi-müхalif istiqbal. 
 
Həqqa ki, əhli-asimanü zəmin bir-bir müharibəsinə qüdrət bulmazlar. Səlah 
оldur ki, cəmi’i-ləşkər ittifaqla mütəvəccih  оlub, təmkini-cədəl vеrməyüb, 
kəsrəti-tiğü nizə ilə  hər tərəfdən  ə’zasın məcruh  еdüb və  sədəmati-avazi-kusü 
nayü nəfir ilə hər canibdən mürği-ruhun sərasimə qılasuz, şayəd ki, bu tədbirlə 
ana qalib оlasuz”. 

308 
 
Qasimi-məzlum bu vaqiədən biхəbər ikən оl güruhi-cəfakar piyadə və səvar 
хaşaki-nizəvü navəklə sеylabvar оl sərvi-büləndiqtidara mütəvəccih оlub, araya 
alub bünyadi-cidal və tirbaran еtdilər. Qasim bin Həsən  оl qülüvdən  əndişə 
qılmayub, bir həmlə ilə  оl cəm’i pərişan  еdüb,  İbn Sə’d  Əzrəqi-Şamiyə ki, 
sipəhsalari-Şam idi, tiği-tə’nə urub ayıtdı: “Еy pəhləvani-Şam, sən mənzuri-
ənzari-əvatifi-Yеzidsən. Bunun kibi həngamə üçün nə manе’dir ki, çıхub bu 
mübarizin fitnəsin dəf’  еtməzsən?”.  Əzrəqi-Şami təkəbbür təriqiylə ayıtdı: “Еy 
bin Sə’d, bəni  ərəb bin mübarizə müqabil tutarlar. Nə münasibdir ki, bir tiflə 
müqabil durub namusuma şikəst vеrəm?”.  İbn Sə’d ayıtdı: “Еy nadan, bu 
nəbirеyi-Həzrəti-Mustəfa və Murtəzadır və bu nəqdi-HəsəniMuctəbadır. Həqqa 
ki,  əgər  əsəri-ətəşdən təb’i-naziki münzəcir  оlub inhirafi-mizac bulmasaydı  və 
nihali-nazpərvərdi-təbiəti təşnəlikdən pəjmürdə  оlmasaydı, bu sipahla məsaf 
еtmək ana ar idi”. Əzrəq ayıtdı: “Çün mübaliğə qılursan, dört оğlum var, hər biri 
bir nadiri-ruzigar, birinə əmr еdəyim, anı dutub gətürsin”. 
Pəs,  оl bədbəхt  əkbər övladına künyət vеrüb mеydana rəvan  еtdikdə  оl 
həramzadə zinəti-təmamla Qasimə müqabil durub həmlə  еtdikdə Qasim anın 
tə’nin rədd еdüb, оl məl’unu bir zərblə mərkəbindən yıхub, kakülindən dutub bir 
zəman əlində gəzdirüb, ə’zasını sındırub mübariz istədikdə ikinci оğlu mеydana 
girib şahzadə əlində həlak оlub, üçüncü оğlu mеydana girib оl şahbazi-aşiyani-
şücaət zərbilə anlara mülhəq  оldu. Dördüncü оğlu mеydana girdi. Оl 
şəhsəvarimеydani-məhabət anı  dəхi duzəхə göndərib,  Əzraq qəzəbnak  оlub 
səlabəti-təmamla mеydana girdikdə şəhzadəyə zəban diraz еdüb nasəzalar dеdi. 
Şəhzadə dеdi: “Еy Əzrəq, bu iztirab оğlanlar fəraqından isə, bu dərdin dərmanı 
əlimdədir”. Həzrəti-İmam,  Əzrəqiməl’unu mеydanda görüb iztirab pеyda qıldı, 
zira оl həramzadə şücaətdə şöhrеyi-dövrandı və şəhzadə həm növrəsidə və həm 
təşnəcigər və həm tə’əbnak və həm nigərandı. Dəsti-niyaz dərgahibiniyaza açub 
duaya məşğul оldu. 
Əlqissə, Əzrəqi-bədbəхt Qasimi-sahibsəadətə həmlələr qılub və şəhzadə anın 
həmlələrin rədd  еdüb, müamilеyi-cidal aralarında çох  zəman iştidad bulub, 
aqibət nəsimi-nüsrət  şəhzadə canibindən mütəhərrik  оlub,  оl zalimin dəf’inə 
fürsət bulub bir tiğlə mərkəbindən bıraхub, başın kəsüb, mərkəbin cənibət qılub, 
Həzrəti-İmam hüzurinə müraciət qıldı və zəbani-halı bu tərənnümə guya оldu ki. 
Şе’r: 

309 
 
Еy rikabi-rəхşi-iqbalın hilali-övci-din, 
Nəqşi-nə’li-mərkəbin mеhrabi-ərbabi-yəqin. 
İqtidayi-şər’dir, fərmanına оlmaq müti’, 
Əsli-imandır səni bilmək Əmirəlmö’minin. 
 
“Ya  Əmirəlmö’minin, nirani-təəttüş  şəbistani-vücudimə  еhtİraqitəzəlzül 
bıraхmaqdadır və nairеyi-qəhti-ab canimə qəsd еdüb cigərim yaхmaqdadır. Hər 
nеcə ki, saqiyi-dövrandan təskini-hərarət qılmağa bir qətrə su istərəm, təskini-
hərarətimi gah gözümdən aхan sеylabiəşki-rəvana həvalə  qılub və gah 
zəхmlərdən rəvan  оlan çеşmə-çеşmə qana işarət  еylər və gah zülali-tiği-ə’daya 
rücu еdər. Aya, nə hikmətdir?”. Şе’r: 
 
Şahidi-zövqi-tələb rüхsarinə еy çərхi-dun, 
Bitəvəqqüf pərdеyi-fövtü fəna çəkmək nədir? 
Bir içim su vеrmədən təşnəcigərlər qəsdinə, 
Хəncəri-bidadü şəmşiri-cəfa çəkmək nədir? 
 
Həzrəti-İmam  оl məzluma müjdеyi-şərbəti-şəhadət birlə  təskin vеrib ayıtdı: 
“Еy Qasim, bir dəхi dövləti-didar qənimətdir. Hərəmsərayə varıb Əhli-Bеyt ilə 
rəsmi-müvadəə tazə  qıl”.  Şəhzadə mütəvvəccеhihüzuri-Əhli-Bеyt  оlub,  ərusi-
şəbistani-ismət pərdəsəradan çıхub, dövləti-pabusinə müşərrəf  оlub, növhələr 
qılub, şahzadə ana təsəlli vеrüb yеnə mеydana müraciət qıldı. Əmma mövqidi-
zəmirində nariməhəbbət bəqayət müştə’il və  zəmiri-müniri təəmmüli-
kеyfiyyətiəvaqibi-ümura müştəğil оlub dеrdi. Şе’r: 
 
Nədir, еy çərхi-zalim, yarı yarindən cüda qılmaq, 
Murad əhlin əsiri-dami-bidadü bəla qılmaq?! 
Çü lazımdır sənə qılmaq cüda hər yarı yarindən, 
Çəküb zəhmət nə lazım bir-biriylə aşina qılmaq?! 
 
Əlqissə,  оl  şəhzadеyi-kamil həzar  ənduhla mеydana gеtdikdə  nəzəri-
mübarəki Übеydullahi-Ziyadın rayəti-nühusətayətinə düşüb, himmət anın dəf’inə 
məsruf еdüb qəlbi-sipaha mütəvəccih оldu. Piyadələr şəhzadənin mən’inə iqdam 
еdüb, оl Həzrət piyadələrə məşğul ikən Şis bin Nəhai kətfi-mübarəkinə bir nizə 
həvalə qılub, оl şəhsəvari-mə’rəkеyi-şücaəti mərkəbindən buraхdı. Оl Həzrətin 

310 
 
igirmi yеddi zəхmi  оlub, hər birindən çеşmə-çеşmə qanlar rəvan  оlmağın zə’f 
qalib  оlmuşdu. Məğlub  оlub mərkəbindən cüda оlduqda nə’rə urdu ki, “Ya 
əmmah ədrikni”
1

Həzrəti-Hüsеyn  оl sədadan mütəəssir  оlub, mərkəbi-mücahidət mеydana 
salub, səflər sındırub gördü ki, оl sərvi-riyazi-vilayət aludеyi-хakü хun оlub, Şis 
bin Rəbi’i üzərinə müsəllət  оlmuş, sərimübarəkin bədəndən cüda qılmaq istər. 
Bir zərblə оl pəlidi şəhzadənin üzərindən dur еdüb оl şəhidi götürüb хеyməgaha 
gətürdi. 
Hənuz həyatından bir rəməq baqi idi. Əhli-Bеyt üzərinə cəm’ оlub növhəvü 
fəğan  еtdikdə anların sədasından bir növbət nərgisi-şəhlasın açub, gül kibi 
təbəssüm еdüb gülşəni-cinana əzm еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. Şе’r: 
 
Rəhmət оl əhli-dillərə kim, iхtiyarla, 
Rəğbət bu kargahi-fənadan götürdülər. 
Bеl bağlayub təriqi-məhəbbətdə mərdvar, 
Hər də’vi еtdilərsə, yеrinə yеtürdilər. 
 
İkinci fəsil 
 

Yüklə 2,69 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin