MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

Ömr
ə bel bağlama, ömür əzəldən 
Amana b
ənd olub, aman, ay aman! 
Ölüm 
qaşnan gözün arasındadır, 
Yaxşıya yaxşı ol, yamana yaman (97, 157). 
 
 Ged
ər-gəlməz bir yol var deyirlər, 
 
arasında gözlə qaşın. 
B
əlkə bu 
 
t
əcili yardım maşınıdır 
 
 
bir ömrü, 
beş ömrü 
 
 
 
xilas etm
əyə gedir (96, II, 178). 
 

---

          
 
 
138 
Çox uzatma m
əktubların arasını 
Qaşla gözün arasını bilmək olmur. 
Bu h
əyatda  bizə düşən səadətin 
Bütövünü, 
parasını bilmək olmur (106, 53). 
 
Dilin  özü 
poeziyadır.  Poetik  xislət  sözün  mayasında 
gizl
ənib.  Onu  aşkarlamaq  isə  şairin  öhdəsinə  düşən  ən  vacib 
v
əzifədir.  Bu  cəhətdən  frazeoloji  novatorluq  şairdən  daha  çox 
h
əssaslıq tələb edir. Qanadlı sözlər, müdrik ifadələr kimi şeirin 
m
əna  siqlətinə  təsir  edən  frazeoloji  novatorluq  poetik  mühaki-
m
ələrin əsasını təşkil edir, canlı danışıq dili çərçivəsinə sığınıb 
hikm
ət yaradıcılığı modelinə çevrilir. 
Frazeoloji  novatorluq  sabit  birl
əşmələrin  semantik  mənası 
il
ə  şairin  həmin  deyim  tərzinə  istinad  edərək  orijinal  ifadə 
bacarığının  sintezindən  yaranır.  Kökü  el  ədəbiyyatından,  xəlqi 
deyim  t
ərzindən  gələn  dil  gözəlliyi  və  bu  gözəlliyin 
faranmasında  frazeoloji  birləşmələrin  iştirakı  və  rolu  təbiidir. 
Dild
ən yaradıcı şəkildə yararlanmaq təşəbbüsü, fikri yeni poetik 
obrazlarla  ifad
ə  etmək  meyli  xalq  deyim  üslubuna  aludəçiliyi 
z
əruriləşdirir.  Xəlqi  deyim  üsulları  folklor  poetikasından,  onun 
dil 
qaynaqlarından qidalanmadan sözün həqiqi mənasında güclü 
b
ədii-estetik  təsir  yaratmaq  mümkün  deyildir.  Dilin  saf 
çeşməsindən səmərəli faydalanma o zaman uğurlu olur ki, xalqın 
m
ənəvi sərvətinə yaradıcı və fəal münasibət göstərilsin. Fərdi və 
orijinal  poetik  n
əfəs,  sözün  estetikasını  duyma  istedadı  həmişə 
mövcud 
ənənədən,  dil  və  sənət  qaynaqlarından  novatorcasına 
faydalanır,  hazır  deyim  qəliblərini  sadəcə  təkrarlayaraq 
yaradıcılığa yad əllaməçilikdən qaçmağı üstün tutur. Bu mənada 
1960-1980-ci  ill
ər  poeziyasının  frazeoloji  dil  materiallarına  bu 
cür  yeni 
baxışı  hər  cür  üslubi  əməliyyatın  aparıcı  istqamətini 
t
əyin edir. 
Frazeoloji 
novatorluq 
obrazlılığı  maksimum  həddə 
çatdırmağa  qabildir.  Frazeoloji  novatorluq  o  zaman  təravətli 
görünür 
ki, 
söz 
s
ənətkarının 
b
ədii 
dü
şüncəsinin 

---

          
 
 
139 
özün
əməxsusluğunun  fərdi  yaradıcılıq  çalarlarını  ifadə  etsin. 
Formalaşdığı  kontekstdə,  yeni  söz  mühitində  doğma  və  munis 
t
əsir  bağışlasın.  Xüsusi  vurğulamaq  lazımdır  ki,  şairin  dilində 
aktualla
şan, novatorluq səviyyəsi kəsb edən frazeoloji birləşmə-
l
ər  üslubi-semantik  təbiətindən  nəşət  edən  yeni  notları  öz 
ilkinliyind
ən  uzaqlaşdırmır.  Onlarda  folklor  izləri  aydın  nəzərə 
çarpır.  Üslubi-semantik  zənginliyi  iki  yönümdə  uğurla 
n
əticələnir; əvvəla, leksik material ağır-sanballı leksik-semantik 
dil  vahidl
əri  hesabına  xüsusi  siqlətə  yiyələnir,  ikincisi,  daxili 
potensia
lında  güclü  semantik  şüalanma  xisləti  üslubi  səlislik 
formalaşdırır  və  onu  yaradan  istedada  güzgü  tutan  faktorları 
əyani  şəkildə  gerçəkləşdirir.  Frazeoloji  novatorluq  və  onun 
semantik z
əminində meydana çıxan fərdi müdrik ifadə yaradıcı-
lığı ümumən şeir mətnini ruhən qidalandırır. Frazeoloji ifadələrlə 
m
ənəvi təmasın birbaşa nəticəsidir ki, şeir dilində frazeoloji no-
vatorluq  kommunikativ  funksiya  il
ə  məhdudlaşıb  qalmır. Hazır 
dil  materialla
rı söz mühitinin ahənginə – müəllifin ifadə etmək 
ist
ədiyi  poetik  mətləbə  müvafiq  yeni  üslubi  ton,  poetik  əhval-
ruhiyy
əyə, gözlənilməz novatorluq nümunəsi yaradır. 
Vaqif  B
əhmənlinin  «Sonra»  rədifli  şeirində  «Müsəlmanın 
sonrakı ağlı məndə olaydı» deyimindən yaranan poetik təəssürat 
frazeoloji 
novatorluğun  açarı  rolunda  çıxış  edir.  Əyani  şəkildə 
görünür ki, frazeoloji 
novatorluğu şeir dili faktına çevirməyin öz 
daxili  sirl
əri  və  qanunauyğunluğu  vardır.  Xalq  dilinin  lüğət 
t
ərkibini  bilmək,  onun  üslubi  laylarına  nüfuz  etmək  hələ  bu 
ibar
ənin  poetik  sirlərini  şeir  mətninə  hopdurmaq  üçün  kifayət 
deyil. 
Əsl məsələ onların bütün estetik çalarlarını duymaq, mü-
nasib  m
ətn  mühitində  onun  poetik  xislətini  nümayiş  etdirməyi 
bacarmaq –  bir sözl
ə, sözlə yaşamaqdır, onun poetik qüdrəti ilə 
n
əfəs  almaqdır.  Məhz  bu  keyfiyyətləri  əxz  edən  sənətkarların 
dilind
ə frazeoloji novatorluq çox orijinal səslənir.