MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Hey dön
ə-dönə açdı-tökdü yaddaşını; görsün yen ə nə var: Gözl əri – qan çanağı, Ağzı – qupquru. Barmaqları yazmaqdan qabar, Su ç əkən burnu Darı dəmləyən qulaqlar (96, II, 184). 142 1960-1980-ci ill ərin şeirindəki frazeoloji novatorluğun yaratdığı poetik təəssürat öz başlanğıcını bədii sözə sənətkar m əsuliyyətindən alır. Novatorcasına yaradılan ifadələr üslubi bir dövr şeirinin ləyaqətindən, dil gözəlliyindən danışmağa material verir. Frazeoloji birl əşmələrə yaradıcı mövqedən yanaşma bədii fikr ə təravətli forma gətirmək cəhdinin səmərəsidir və çox təbii haldır ki, frazeoloji novatorluq öz gözəllik yaratma imkanlarını şeirdə tapır. Bu üslubi əməliyyatı ana dilinə məxsus doğma deyim t ərzinin şeirə geniş axınının təzahürü kimi qiymətləndiril- m əyə layiqdir. Sevindirici haldır ki, sabit söz birləşmələrinin qəlibləri daxilind ə təzə deyim formalarının axtarışları 1960-1980-ci illər üçün s əciyyəvi olan üslubi dinamikanın vacib əlamətidir, obrazlı t əfəkkürdə əmələ gələn hərəkətin, yeniləşmənin poetik t əzahürüdür. Nümun ələrdən aşkar hiss olunur ki, fərdi yaradıcılıq mə- ziyy ətlərinin məhsulu olan ifadələrdə saxta novatorluq əlaməti yoxdur. S ənətkarlıq mükəmməlliyinin formalaşmasında həlledici xidm əti aydın sezilən bu ifadələr şair niyyətini üslubi cəhətdən doğruldur və həqiqi yaradıcılıq ehtirasının qanunauyğun nəticəsi t əəssüratını qətiləşdirir. Hikm ətli sözlərin olduğu kimi saxlanılan misralar, əlbəttə ki, çoxluq t əşkil edir. Əksərən şair sabit birləşmələrin həm quruluşunu, həm də lüğət tərkibini dəyişməli olur. Bu, hər şeydən əvvəl, şeir dilinin əsas əlamətlərinin – vəzn və qafiyənin xatirin ə həyata keçirilir. Elə hallar da olur ki, sənətkar bu və ya dig ər məzmunun, konkret mənanın daha tutarlı ifadəsi naminə eyni frazeoloji birl əşmə qəlibində, eyni üslubi-məna zəminində yeni ifad ələr yaradır. Bu, ən etibarlı hikmət yaradıcılığı modelidir. E. Borçalı «Yarımçıqlar haqqında» adlı şeirində məhz bu üsuldan istifad ə edərək «əyriyə əyri: düzə düz» frazeologiz- min əsasında orijinal novator ifadə yaratmışdır. Daha sonra « əyni qalın, beyni yalın» aforizmini də həmin motivin zəminində düşünüb meydana gətirmişdir. 143 Əyriyə dost, Düz ə zalım yarımçıqlar. İşimizə qarışanda Əyni qalın beyni yalın yarımçıqlar. V əzifəyə daraşanda (63, 134). Frazeoloji novatorluğa xas olan estetik dəyərlərdən biri də ondan ibar ətdir ki, o, müəyyən həddə şeirin dilini şab- lonçuluqdan, mühafiz əkarlıqdan qoruyur, donuq birləşmələrin isinm əsinə və bədii-üslubi dirçəlişinə yol açır. Bu üslubi prosesin gedişatı poetik nəfəsdəki hərarət və təravətdən güc alır. Şeir mətni, şeir dilinin şərtilikləri frazeoloji novatorluq üçün münbit şərait yaradır və bu şəraitdə başqa bir bədiilik siqlətinin qaynağı – yeni bədii notlarda canlı ifadəsini tapan şair fərdiyyəti v ə onun əlamət göstəricilərinin tündləşdirilməsi diqqətdən yayın- mır. Frazeoloji birl əşmələr kimi, frazeoloji novatorluğun özündə d ə duzlu və təkrarolunmaz kolorit vardır. Yarandığı tarixi dəqiq bilm ədiyimiz bu koloritli, dadlı-duzlu ifadələr oxucu qəlbində əks-səda yaradır, onun koloritindən, bədii şirinliyindən yaranan improvizasiya da özünd ə söykəndiyi dil qəlibinin həm səslənmə – melodiya keyfiyy ətlərini saxlayır, həm də bədii nitqdə yeniliyi, t əzə ifadə tərzini təmin edir. Bu ifadələr şeir nitqindən təcrid olunsa bel ə, dilin poetik materialı kimi təravətlidir. Çünki onların cövhərində müdriklərimizin şairanə düşüncələrinin po- zulmaz naxışları vardır. Onu hiss etməmək mümkün deyil ki, onlar b ədii nitq şəraitində olduqca cazibədardır. Məsələn, M əmməd Arazın «Durnaları dönməz oldu» şeirində qafiyə mövqeyind ə dayanan frazeologizmlərdən yalnız biri – «buz bağladı» xalq dilində işlənir. «Söz bağladı» (müqavilə, əhd-pey- 144 man bağlamaq), «göz bağladı» (gözləmək, gözlərini yollara dikm ək) isə sırf frazeoloji novatorluq dur. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|