Mehman ağayev
Yüklə 3,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
nb 37 II FƏSİL BÖYRƏK XƏSTƏLİKLƏRİNİN MÜAYİNƏ ÜSULLARI Kliniki müayinə üsulları 1. Əsas müayinə üsulları I. Subyektiv müayinə üsulları (sorğu - interrogatio) Şikayətlər (molestio). Böyrək xəstəlikləri zamanı xəstələr bel nahiyəsində ağrılar, sidik ifrazı aktının və ifraz olunan sidiyin miq- darının, rənginin pozulması, ödemlər, baş ağrıları, başgicəllənməsin- dən şikayət edirlər. Bəzi xəstələr isə görmənin pozulması, ürək nahi- yəsində ağrı, təngənəfəslik, iştahasızlıq, ürəkbulanma, qusma, həra- rətin yüksəlməsindən narahat olurlar. Bəzən böyrək xəstəlikləri uzun illər xəstələri narahat etmir. Belə halda xəstələrdə tədricən böyrəklərin büzüşməsi baş verir və ancaq xroniki böyrək çatışmazlığının aşkar kliniki əlamətləri meydana çıxdıqda xəstə həkimə müraciət edir. Ağrının lokalizasiyasının təyin olunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Böyrək mənşəli ağrılar adətən bel nahiyəsində, qabırğaaltı sahədə olur. Sidik axarının patoloji dəyişiklikləri zamanı ağrı sidik axarı boyunca qarnın yan nahiyələrində meydana çıxır. Sidik kisəsi xəstəliklərində ağrı qasıqüstü nahiyədə hiss olunur. Ağrının irradiasiyası bel və qarnın yan nahiyəsi, XII qabırğaaltı sahəyə, sidik axarının patoloji proseslərində budun yuxarı ön-içəri sahəsinə, sidik kisəsi xəstəliklərində göbək-qasıq birləşməsi arasında orta xəttə uyğun sahəyə ötürülür. 38 39 Ağrının belə irradiyasiya etməsinə səbəb bu orqanlara gedən və həmin nahiyələri innervasiya edən sinir liflərinin onurğa beyninin eyni seqmentlərindən çıxması və ya həmin seqmentlərə yaxın yerləşməsidir. Ağrılar bir və ya ikitərəfli ola bilər. Xarakterinə görə böyrək xəstəliklərində ağrılar küt və sancı şəklində, vaxtaşırı və daimi olur. Böyrəkdə ağrının baş verməsinə səbəb böyrək kapsulu və yaxud ləyəninin gərilməsidir. Sidik axarının hər hansı maneə (daş, qan laxtası, qatı irin) vasitəsilə tutulması onun spastik yığılmasına və ağrıların baş verməsinə səbəb olur. Böyrək nahiyəsində küt ağrılar kəskin qlomerulonefritdə, kəskin pielonefritdə, paranefritdə, ürək dekompensasiyası zamanı («durğun böyrək»), böyrək şişində müşahidə olunur. Sancışəkilli ağrılar (böyrək sancısı) böyrəkdaşı xəstəliyində, sidik axarının qan laxtası və irinlə tutulması, yaxud patoloji hərəkətli böyrəyin sidik axarının bükülməsi nəticəsində meydana çıxır. Böy- rək sancısı birdən-birə böyrək nahiyəsində kəskin, bəzən tədricən başlayaraq getdikcə şiddətlənir, bir neçə saatdan tutmuş bir neçə günə qədər davam edə bilər. Adətən böyrək sancısı uzun müddət gəzdikdən və ya avtomobildə hərəkət etdikdən sonra baş verir, bəzən isə adi sakit halda meydana çıxır. Böyrək sancısı adətən birtərəfli olub, böyrək nahiyəsindən başla- yaraq qarın, qasıq, bud nahiyələrinə, aralığa və xarici cinsiyyət orqanlarına irradiasiya edir. Böyrək sancısı zamanı xəstə ağrının azalması üçün yataqda müxtəlif vəziyyətlərdə oturmasına baxmaya- raq heç cür rahat ola bilmir. Bundan fərqli olaraq qeyri-böyrək mən- şəli xəstəliklərdə hərəkət vaxtı ağrılar artdığı üçün xəstə hərəkətsiz uzanmağı üstün tutur. Böyrək sancısı zamanı ağrı qıcıqlarının günəş kələfinə və aortaətrafı sinir kələfinə yayılması nəticəsində reflektor olaraq ağrılar qarın nahiyəsinə ötürülür, xəstədə ürəkbulanma, qusma, köpmə baş verə bilir, bu da bəzən səhv diaqnozun qoyulma- sına gətirib çıxarır. Qarın boşluğu orqanları xəstəliklərindən fərqli olaraq böyrək sancısı zamanı xəstənin ümumi vəziyyəti kafi olur. 40 Bununla belə nəbz tezləşir, hərarət normal olur (bəzən yüksəlir). EÇS artır və leykositoz müşahidə olunmur. Uzunmüddətli böyrək sancısı böyrəklərin irinli xəstəlikləri fonunda baş verirsə xəstənin sifəti avazıyır, onu soyuq tər basır, halsızlıq, EÇS-in artması və ley- kositoz müşahidə olunur. Böyrək sancısının baş verməsinə səbəb əsasən böyrək ləyəninin və ya sidik axarının daşları, böyrək sallanması, hidronefroz, böyrək vərəmi, şiş, pielonefrit və s. olur. Bu zaman ağrının baş vermə səbə- bini tək sidik yollarının mexaniki tutulub (məsələn: daş, qan laxtası və s.) onların divarının və ya böyrək kapsulunun gərginləşməsi deyil, həmçinin saya əzələlərin spastik yığılması və böyrək, yuxarı sidik yollarının işemiyası ilə də izah etmək olar. Beləliklə, böyrək ağrıları əsas üç mexanizm ilə baş verir – distenzion, spastik və işemik. Ağrıların sakitləşməsində bu və ya digər müalicə vasitələrinin effektliliyi bir daha onun hansı xəstəliyə aid olduğunu nümayiş etdi- rir. Məsələn, isti vasitələr (isitqac, vanna) və ya spazmolitiklərdən keçən ağrılar böyrəkdaşı, horizontal vəziyyətdə sakitləşən ağrılar böyrək sallanması, analgetiklərin qəbulundan və böyrək nahiyəsinə buz qoyulandan sonra keçən ağrılar paranefrit üçün xarakterikdir. Böyrək xəstəlikləri zamanı sidik ifrazının pozulması, yəni gündə- lik sidiyin miqdarının dəyişilməsi və yaxud onun ifraz olunma ritmi- nin pozulması əlamətləri müşahidə olunur. Müəyyən müddət ərzində ifraz olunan sidiyin miqdarına diurez deyilir. Ona görə də həmişə diurez sözündən əvvəl vaxt göstərilməli- dir; məsələn, dəqiqəlik diurez, gündəlik diurez və s. Sağlam adam gün ərzində 1,5 l sidik ifraz edir (gündəlik diurez 1,5 l). Gündəlik diurez 2 l-dən çox olduqda poliuriya adlanır. Poliuriya böyrək, yaxud qeyri-böyrək mənşəli ola bilir. Böyrək mənşəli poliuriya adətən sidiyin nisbi sıxlığının azalması (hipostenuriya) ilə gedir və çox ağır böyrək xəstəliklərində (xronik pielonefrit və ya qlomerulonefritin son mərhələsində, xronik böyrək çatışmazlığı), böyrək arteriolosklerozunda müşahidə olunur. Poliuri- ya həmçinin kəskin böyrək çatışmazlığının 3-cü mərhələsində də baş 41 verir. Böyrək xəstəliklərində baş verən poliuriya həmişə böyrəklərin ağır zədələnməsinə dəlalət edir və kanalcıqlarda suyun reabsorbsi- yasının azalması nəticəsində baş verir. Qeyri-böyrək mənşəli poliuriya çoxlu miqdarda maye qəbul etdikdə, ürək ödemlərinin azalması zamanı və sidikqovucular qəbul etdikdə baş verir. Şəkərli diabetdə poliuriya sidiyin nisbi sıxlığının artması, şəkərsiz diabetdə isə azalması ilə müşayiət olunur. Sidiyin gündəlik miqdarının 500 ml-dən az olması oliquriya adlanır. Böyrək mənşəli oliquriya kəskin qlomerulonefritdə, kəskin böyrək çatışmazlığının oliqoanuriya mərhələsində təsadüf olunur. Qeyri-böyrək mənşəli oliquriya az maye qəbul etdikdə, quru, isti yerdə çox olduqda, həddən artıq tərlədikdə, qusduqda və ishal zamanı, ürək çatışmazlığının dekompensasiya mərhələsində aşkar edilir. Gündəlik diurezin 50 ml-dən az olması anuriya adlanır. Anuriya sidiyin yuxarı sidik yollarından sidik kisəsinə daxil olmasının kəsilməsi kimi başa düşülməlidir. Anuriya bir neçə gün davam edərsə xəstənin uremiya nəticəsində ölümünə səbəb ola bilər. Anuriyalar sekretor və ekskretor olmaqla iki qrupa bölünür. Sekretor anuriya şok, nefrotoksik maddələrlə zəhərlənmə zamanı baş verir ki, nəticədə böyrəkdə sidiyin əmələ gəlmə prosesi pozulur. Ekskretor anuriyada isə böyrəkdə sidiyin əmələgəlmə prosesi pozulmur, lakin bəzi maneələr (daş, şiş, qan laxtası) zamanı sidik böyrəklərdən sidik kisəsinə daxil olmur. Belə hallarda anuriya ilə yanaşı böyrək nahiyəsində küt ağrı, böyrək sancısı, böyrəklərin şişməsi və əllənməsi müşahidə edilir. Adətən orta yaşlı adamlar gündə 5-6 dəfə və hər dəfə 200-300 ml sidik xaric edir. Bəzən quru duzlu yeməklər qəbul etdikdə, çox tərlədikdə, hava hərarəti yüksək olduqda siyimə aktları gec-gec, ək- sinə soyuq havada, çoxlu maye qəbul etdikdə, poliuriya zamanı siyimə aktları tezləşir. Siyimə aktının tezləşməsinə pollakuriya, gec olmasına isə oliqo- kuriya deyilir. Pollakuriya sidikliyin vərəmi, şişi, iltihabı, daşı, 42 parazitar xəstəlikləri, prostat vəzisinin xoşxassəli hiperplaziyası zamanı baş verir. Sidik kisəsinin selikli qişasının kəskin iltihabında (sistit) əmredici siyimə aktı müşahidə olunur; bu zaman xəstədə siyimə aktına çağırış yaranırsa, xəstə üçün sidiyi saxlamaq qeyri- mümkün olur. Ümumiyyətlə, siyimə aktının pozulmasına dizuriya deyilir. Amma gündəlik təcrübədə tez-tez, ağrılı və çətin olan sidik ifrazı aktları bir terminlə - dizuriya ilə xarakterizə edilir. Fizioloji şəraitdə gün ərzində ifraz olunan sidiyin təxminən 2/3 hissəsi gündüz və 1/3 hissəsi gecə ifraz olunur. Gecə ifraz olunan sidiyin miqdarının artmasına nikturiya deyilir. Nikturiya xronik böyrək çatışmazlığında, ürək dekompensasiyası zamanı müşahidə olunur. Ürək dekompensasiyası zamanı nikturiya gündüz oliquriyası ilə yanaşı olur (ürək nikturiyası), xroniki böyrək çatışmazlığı zamanı isə gündüz poliuriyası fonunda müşayiət olunur (böyrək nikturiyası). Xroniki böyrək çatışmazlığı fonunda bəzən böyrəklər xarici mühitin dəyişən faktorlarına uyğun olaraq fəaliyyətlərini dəyişə bildikləri üçün bərabər intervallarla, eyni miqdarda sidik ifraz edirlər ki, buna da izuriya deyilir. Sidiyin rənginin dəyişməsi bir çox böyrək xəstəliklərində və başqa hallarda baş verir: ət suyu rəngində - makrohematuriya (böyrəkdaşı xəstəliyi, qlomerulonefrit), düyü həlimi rəngində - irinli sidik (pielonefrit), pivə rəngində - öd piqmentləri (sarılıqda), zəfəran və başqa rəngdə (dərman preparatlarının qəbulu zamanı) müşahidə olunur. Beləliklə, xroniki böyrək çatışmazlığı olduqda sidiyin xüsusi çəkisi qanın zülalsız ultrafiltratının (birincili sidiyin) xüsusi çəkisinə (1008-1012) bərabər olur və bu izostenuriya adlanır. Əgər sidiyin xüsusi çəkisi 1008-dən aşağı olarsa buna hipostenuriya deyilir. Xəstələrin şikayətləri arasında ödemin olması xüsusi yer tutur. Ödemlər kəskin və xroniki diffuz qlomerulonefritdə, nefrotik sindromda, amiloidozda, anuriya ilə müşayiət olunan digər böyrək xəstəliklərində təzahür edir. Başqa ödemlərdən fərqli olaraq böyrək 43 xəstəliklərində ödemlər dərialtı kövşək birləşdirici toxuma çox inkişaf etmiş yerlərdən, xüsusən üzdən başlayır. Odur ki, xəstədən ödemin əmələgəlmə ardıcıllığını öyrənmək xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Böyrək xəstəliklərində xəstələrdə yüksək qan təzyiqinin əmələ gəlməsindən baş ağrısı, baş gicəllənməsi, ürək nahiyəsində ağrılar, görmənin zəifləməsi və s. əlamətlər müşahidə edilir. Belə hallar kəskin və xroniki diffuz qlomerulonefritdə, nefrangiosklerozda, böyrəklərin büzüşməsində meydana çıxır. Yuxarıda qeyd olunmuş xüsusi şikayətlərlə yanaşı xəstədə ümumi şikayətlər də olur; zəiflik, iş qabiliyyətinin enməsi, halsızlıq, süstlük, dəri qaşınması, iştahasızlıq, ağızda quruluq və pis dadın olması, susuzluq, nəfəsdən pis iyin gəlməsi (ammonyak iyi – sidik iyi) və s. Bu əlamətlər böyrəklərin xroniki xəstəlikləri nəticəsində onların büzüşməsinin, xüsusən azot mübadiləsinin son məhsullarının həddən artıq toplanması nəticəsində meydana çıxır. Bundan başqa böyrəklərin funksiyasının kəskin pozulması – kəskin böyrək çatışmazlığı nəticəsində baş verən anuriyada da 3-5 gündən sonra yuxarıdakı hallar ola bilər və hətta xəstənin tələf olmasına gətirib çıxarar. Böyrək və sidik yollarının iltihabı nəticəsində hərarətin yüksəl- məsi və bəzən üşümə də müşahidə olunur. Xəstəlik tarixi (Anamnesis morbi) Bu zaman aşağıdakı suallara cavab almaq lazımdır: 1. Xəstəlik nə vaxt başlanmışdır? 2. Xəstəlik necə başlanmışdır? 3. O, necə inkişaf etmişdir? 4. Hansı müayinələr aparılmışdır, onların nəticələri? 5. Hansı müalicələr aparılmışdır, onların təsiri? Xəstəliyin başlanma vaxtını müəyyən etdikdə onun hər hansı başqa xəstəliklə, xüsusən infeksiya ilə əlaqəsini aydınlaşdırmaq (an- 44 gina, qrip, skarlatina, otit, yuxarı tənəffüs orqanlarının katarı) və yaxud zəhərlənmə, dərman qəbulu ilə əlaqəsinin peyvənddən sonra baş verməsini aydınlaşdırmaq lazımdır. Xəstəliyin başlanğıc dövründə dizurik əlamətlərə, sidikdə qanın olması (hematuriya), böyrək sancılarına, qan təzyiqinin artmasına, ödemlərin olmasına diqqət yetirilməlidir. Xəstəlik əlamətlərinin davametmə müddəti, tədricən inkişaf etməsi, dinamik xüsusiyyəti, aparılan müalicələrin təsiri və s. nəzərə alınmalıdır. Həyat tarixi (Anamnesis vitae). Xəstənin iş şəraiti (yelçəkəndə olmaq, soyuqdəymə üçün əlverişli şərait, zəhərli maddələrlə işləmək və s.) nəzərə alınır. Bundan başqa qadınlarda hamiləlik vaxtı ödemin, hipertoniyanın və proteinuriya- nın olması barədə suallar aydınlaşdırılır. Ağciyərin vərəmi olan xəstələrdə böyrək vərəminin, amiloidozun olması ehtimalı artıq olur. Osteomielit, bronxoektaziya xəstəliyinin böyrək amiloidozuna səbəb olmasını nəzərə almaq lazımdır. Yüklə 3,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|