Mehman ağayev

Böyrək anomaliyası. Böyrək anomaliyalarına-aplaziya (anadan-
gəlmə  tək böyrək), hipoplaziya, distopiyalar, böyrəklərin bir-birinə 
münasibət anomaliyaları, kistoz dəyişikliklər, yuxarı sidik yollarının 
ikiləşməsi aiddir. 
Böyrək aplaziyası USM köməyi ilə  təyin olunur. Bu zaman bir 
tərəfdə böyrək aşkarlanır, digər tərəfdə isə böyrək yerində olmur və 
onun distopiyası da (bel, qalça, çanaq) inkar edilir. 
Böyrək hipoplaziyasını iltihab nəticəsində büzüşmüş böyrəkdən 
fərqləndirmək çətin olur. Hipoplaziya zamanı orqanın ölçüləri kiçilir, 
amma parenximanın sahəsinin sinusun sahəsinə nisbəti normada ol-
duğu kimi qalır, həm də böyrəyin konturları və strukturu dəyişilmir. 
Bu sualın düzgün cavabını vermək üçün USM nəticələri başqa kli-
niki məlumatlarla müştərək qiymətləndirilməlidir. 
Böyrək polikistozu zamanı orqanın ölçüləri böyüyür, parenxima-
da çoxlu müxtəlif formalı və ölçülü exoneqativ zonalar vizualizasiya 
edilir. Müasir cihazların köməyi ilə diametri 1 sm-dən çox olan 
bütün kistalar aşkarlana bilir. 
Böyrək kistaları rahat təyin olunur, hamar konturlu olub dairəvi  
və ya oval formada, daxili strukturu olmayan exogen törəmə kimi 
aşkar edilir. Mərkəzdə yerləşən kistalar böyrək sinusunu deforma-
siyaya uğradır, böyük kistalar zamanı böyrəklərin ölçüləri böyüyür, 
konturları dəyişir. Solitar kistaların aşkarlanmasında USM-in etibar-
lılığı 98 % -dir. 
Parapelvikal kistalar sinusda və böyrək qapısı nahiyəsində yerlə-
şir. Onlar mərkəzdə yerləşən mayeli törəmə kimi oval, dairəvi for-
malarda olub bəzən hətta ləyən ilə çətin differensasiya olurlar. 
Multikistoz böyrəkdə müxtəlif ölçülü mayeli törəmələr praktiki 
olaraq bütün parenximada aşkarlanır və bəzən çoxsaylı kirəcləşmələr 

---

 
75
qeyd olunur. Polikistozdan fərqli olaraq bu xəstəlik birtərəfli olur, 
çünki böyrəyin ikitərəfli multikistozu həyat ilə uyuşmayan anomali-
yadır. 
Böyrək parenximasının  şişləri dairəvi və ya oval, kələ-kötür kon-
turlu törəmə kimi aşkar olunur, hətta bəzən böyrəyin ölçüləri də böyü-
yür. Yeni törəmə sinusda olduqda onun deformasiyası, kasacıq ləyən 
sistemini sıxdıqda onun genişlənməsi təyin edilir. Strukturuna görə şiş 
bərkimiş toxuma ilə yanaşı müxtəlif formada və ölçüdə mayeli törəmə 
ilə xarakterizə olunur. Diametri 2 sm.-dən çox olan şişlər USM ilə 
aşkar oluna bilirlər və üsulun etibarlılığı 97,3 %-ə bərabərdir. 
Kəskin pielonefrit zamanı paranefral toxumanın ödemi aşkar 
edilir. Böyrək karbunkulu kiçik ölçüdə olduqda (diametri 1-1,5 sm) 
parenximada seyrəkləşmiş törəmə kimi görünür, həmin nahiyədə 
böyrəyin konturu qabarır. Karbunkuldan fərqli olaraq vərəm kaver-
nası adətən daha böyük ölçülüdür, exopozitiv kapsulu aşkarlanır, 
bəzən kirəclər vizualizasiya olunur. 
Xroniki pielonefritin hər hansı  səhih ultrasəs  əlaməti yoxdur. 
Aşkar edilən - böyrək ölçülərinin azalması, konturun qeyri-düzgün-
lüyü, parenximanın, sinusun dəyişilməsi kliniki-laborator müayinə 
nəticələri ilə müştərək pielonefrit diaqnozunu qoymağa kömək edə 
bilər. Xəstəliyin çox inkişaf etmiş hallarında, böyrək büzüşməsi ilə 
nəticələnən təsadüflərdə diaqnoza, demək olar ki, şübhə qalmır. 
Bütün bunlara baxmayaraq xroniki pielonefritin diaqnozunu ancaq 
USM-ə əsasən qoymaq olmaz. 
Paranefral absesin diaqnozunu USM zamanı alınan nəticələrə əsasən 
qoymaq olur, bu zaman şiş ilə differensasiya etmək lazım gəlir. 
Böyrək vərəmi. Məhdud destruktiv proseslər (papillit) zamanı an-
caq kirəcləşmə olduqda müayinə patoloji prosesi aşkar edə bilir. 
Fibroz-kavernoz vərəmdə kaverna aydın konturlu, dairəvi və ya oval, 
exoneqativ törəmə kimi aşkar edilir. Vərəm pionefrozu praktiki ola-
raq kalkulyoz pionefrozdan fərqlənmir, amma daxilində exopozitiv 
törəmələr daş yox, kirəcləşmiş destruksiya ocaqları kimi qəbul olun-
malıdır. 

---

 
76
Nefrolitiaz. Diametri 0,5 sm-dən çox olan konkrementlər çətinlik 
yaratmadan aşkar edilirlər. Ayrılıqda daş dəqiq konturlu, exopozitiv 
törəmə kimi, kasacıq-ləyən sistemində  aşkarlanır. Onun arxasında 
akustik kölgəliyin olması diaqnozun doğruluğuna  şübhə yeri qoy-
mur. Daşın kimyəvi tərkibi USM nəticələrinə təsir etmir, bu üsul onu 
aydınlaşdıra da bilmir. Bəzən yastı daşlar pis vizualizasiya olunduğu 
üçün belə  xəstələr polipozision vəziyyətlərdə müayinə olunurlar. 
Bəzən hətta USM apardıqdan sonra poliuriya yaratmaq məqsədi ilə 
xəstəyə maye və hətta saluretik verilir, sonra yenidən müayinə tək-
rarlanır. Bununla belə bəzi hallarda böyrəkdaşının hiperdiaqnostikası 
da müşahidə olunur, böyrəkdə olan kristallar, damar divarının bərki-
məsi və s. daş kimi qəbul olunur, halbuki akustik dalğanın olmaması 
belə  nəzərə alınmır. Mərcanvari daşların USM vasitəsi ilə  aşkar-
lanması bəzən kəskin emfizematoz pielonefritlə səhv salına bilər. 
Sidik axarı daşları USM-nin köməyi ilə asan aşkar edilirlər, amma 
sidik axarının yuxarı, xüsusən orta 1/3-də olan daşlar bağırsaq ilgək-
lərindəki havanın maneə törətdiyinə görə pis vizualizasiya olunurlar. 
Sidik axarının intramural hissəsində olan daşlar sidik kisəsini maye 
ilə doldurduqda yaxşı görünürlər və akustik «cığır» aşkarlanır. Kasa-
ləyən sistemi ilə sidik axarının genişlənməsi böyrəkdaşının dolayı 
əlamətlərindən sayılmalıdır. 
Hidronefroz. USM zamanı alınan nəticələr prosesin ağırlıq dərəcə-
sindən və kasacıq-ləyən sistemində sidiyin passajının pozulmasının 
davamiyyətindən, böyrək parenximasının atrofiya dərəcəsindən asılı 
olur.  İlk mərhələlərdə pieloektaziyadan başlayaraq müxtəlif dərəcəli 
dilatasiyalar və hətta ureterohidronefroz aşkar edilir. Bu zaman böyrək 
parenximasının qalınlığı proqressiv azalır, kasacıq-ləyən sisteminin 
retension dəyişikliklərini parapelvikal kista və ya böyrək sinusu kistası 
ilə differensasiya etmək lazım gəlir. «Lal böyrək» zamanı USM 
diaqnozu dəqiqləşdirməyə çox kömək edir, çünki başqa üsullarla 
informasiyaların alınması çox təsadüflərdə nəticəsiz qalır. 
Bəzi hallarda medikamentoz poliuriyadan (vena daxilinə 10 mq 
furosemid) funksional yüklənmədən istifadə olunaraq yuxarı sidik 

---

 
77
yollarının ehtiyat imkanları funksional qiymətləndirilir. Bunun üçün 
böyrəklərin ilkin müayinəsi, kasacıq-ləyən sisteminin ölçülərinin təyin 
olunmasından sonra furosemid bədənə yeridilir. Sonrakı dövrdə hər 5 
dəqiqədənbir müayinə  təkrar olunur. Bu zaman poliuriyaya cavab 
olaraq kasacıq-ləyən sisteminin dilatasiyası müşahidə oluna bilər və 
onun dərəcəsi təkrar ölçmələrlə  təyin edilir. Normal halda dilatasiya 
olmur, ya da 10 dəqiqədən artıq davam etmir. Farmakosonoqrafiya 
zamanı kasacıqların, ləyənin uzunmüddətli dilatasiyası sidik yollarının 
proksimal hissəsində maneənin olmasını göstərir. Hidronefroz zamanı 
farmakosonoqrafiya apardıqda kasacıq-ləyən sisteminin dilatasiyası və 
ağrının  əmələ  gəlməsi böyrəklərdə  yığılma qabiliyyətinin tam itmə-
məsini göstərir. 
Beləliklə, texniki cəhətdən sadə görünən USM bəzən interpretasi-
yası  çətin olan çox mürəkkəb dəyişiklikləri aşkar edir. Odur ki, bu 
diaqnostika üsulunun nəticələrini xəstələrin kliniki-laborator və baş-
qa instrumental üsullarla müayinə parametrləri ilə bir yerdə  qiymət-
ləndirmək lazımdır.