Mehman ağayev

Vazorenal arterial hipertenziya  
Müxtəlif müəlliflərin məlumatına görə bütün hipertenziyalar 
arasında vazorenal hipertenziya 2-5%, simptomatik hipertenziyalar 
arasında 10%-dən çox təşkil edir. 
Renovaskulyar hipertenziyanın  əsasında böyrək arteriyasının bir 
və ya ikitərəfli, yaxud da onun şaxələrinin stenozu durur. Bu səbəb-
dən patoloji daralmış nahiyədən vahid zaman ərzində daxil olan qa-
nın miqdarı azalır, bu da böyrək toxumasının (stenozun dərəcəsinə 
uyğun) işemiyasına səbəb olur. Son zamanlar böyrəklərin qan təchi-
zatının pisləşməsi nəticəsində (hipertoniya xəstəliyi, böyrək arteriya-
larının aterosklerotik daralması) onların zədələnməsi böyrəklərin 
işemik xəstəliyi termini ilə adlandırılmağa başlanmışdır. 
Etiologiya. Hazırda  vazorenal hipertenziyaya səbəb ola bilən 20-
dən çox xəstəlik və patoloji hal mövcuddur. 
60-85%  hallarda  renovaskulyar hipertenziyanın əsas səbəbi 40-
50 və ondan böyük yaş həddində böyrəyin və onun şaxələrinin ate-
rosklerozudur. Ateromatoz düyün arteriyanın mənfəzini 50-90% da-
raltdıqda renovaskulyar hipertenziyanın kliniki təzahürləri baş verir. 
Sağ  və sol böyrək arteriyaları eyni tezliklə zədələnir, düyünün yer-
ləşdiyi yer əksər halda böyrək arteriyasının girəcəyinə, yaxud onun  
proksimal 1/3 hissəsinə  təsadüf edir. Əksər halda proses birtərəfli, 
1/3 müşahidələrdə ikitərəfli olur ki, bu da 2/3 xəstələrdə bədxassəli 
arterial hipertenziyaya səbəb olur. 10% hallarda, xüsusən kişilərdə 
böyrək arteriyasının aterosklerozu tromboz ilə nəticələnir. 
Tezliyinə görə  ikinci yeri tutan və böyrək arteriyasının stenozuna 
səbəb olan böyrək arteriyasının fibromuskulyar displaziyasıdır (hi-
perplaziyasıdır). 

---

 
105
Fibromuskulyar displaziya əsasən gənc yaşlarda (12-44 yaşda), 
qadınlarda kişilərə nisbətən 4-5 dəfə daha yüksək tezliklə  təsadüf 
olunur. Xəstəliyin etiologiyası məlum deyildir, amma onun anadan-
gəlmə olması haqda fərziyə vardır. 
Morfoloji cəhətdən fibromuskulyar displaziya zamanı  aşkar edi-
lən böyrək arteriyalarının və ya onun şaxələrinin  əsasən orta, az 
miqdar xarici qatlarının distrofik və sklerotik dəyişiklikləri ilə xarak-
terizə olunur. Bu zaman damar divarının əzələ elementlərinin hiperp-
laziyası mikroanevrizmlərlə müştərək rast gəlir, nəticədə daralmış 
yerlər genişlənmiş hissələrlə (anevrizma) növbələnir (arteriya mun-
cuqlu boyunbağıya oxşayır). 
Bəzi hallarda intimanın zədələnməsi üstünlük təşkil edir və bu 
intimal forma fibromuskulyar displaziya haqda danışmağa əsas verir. 
Patoloji proses adətən yayılmış xarakterli olur, amma 2/3 hallarda bir 
tərəfdə təsadüf olunur. 
Vazorenal hipertenziyanın səbəblərindən biri Takayasu xəstəliyi və 
ya nəbzin olmaması  xəstəliyi ola bilər. Bu xəstəlik həmçinin qeyri-
spesifik aortoarteriit, yaxud aortanın və onun şaxələrinin panarteriiti 
də adlandırılır və ilk dəfə 1908-ci ildə Takayasu tərəfindən yazılmış-
dır. Xəstəlik yayılmış xarakter daşıyır və böyrək arteriyasını da pro-
sesə cəlb edə bilir. 
Vazorenal hipertenziyanın başqa səbəblərindən 17-22% halda 
aortanın və böyrək arteriyalarının qeyri-spesifik arteriitini göstərmək 
lazımdır. Morfoloji cəhətdən xəstəlik birləşdirici toxumanın fibrinoid 
şişməsi və nekrozu, arteriya divarının hiperplaziyası nəticəsində onun 
mənfəzinin daralması və ya tam tutulması ilə xarakterizə olunur. Bu 
zaman nəbz bir ətrafda zəifləyir,  ya da itir, ona görə də aortoarteriiti 
nəbzin olmaması  xəstəliyi də adlandırırlar. Xəstəliyin etiologiyası 
məlum deyildir. Patogenezi autoimmun mexanizmlər ilə izah edilir. 
Kliniki olaraq  iltihabi prosesin aktivləşməsi subfebril hərarət, 
leykositoz, EÇS-in artması, hiperqammaqlobulinemiya, hiperfibrino-
genemiya, C reaktiv zülalın peyda olması ilə xarakterizə olunur. 

---

 
106
Böyrək damarlarının zədələnməsi ağır renovaskulyar hipertenziyaya  
səbəb olur. 
Xəstəlik sistem xarakter daşıdığı üçün renovaskulyar 
hipertenziyanın cərrahi müalicəsi effektiv olmur. 
Aortanın və onun şaxələrinin arteriiti və prosesin böyrək  arteriya-
larına da yayılması bir və ikitərəfli ola bilər, hər iki cinsdə müşahidə 
olunur, amma gənc qadınlarda bir qədər çox təsadüf olunur. Xəstəlik 
11-20 yaşında başlayır, 2-3 ildən sonra böyrək arteriyasının daralma-
sı baş verir. İltihabi proses damarların divarlarını  dəyişərək onların 
okklyuziyasına səbəb ola bilir, bəzən trombların  əmələ  gəlməsi də 
müşahidə olunur. Ayrı-ayrı hallarda böyrək arteriyasının trombozu 
kəskin böyrək çatışmazlığı ilə də nəticələnə bilir. 
Renovaskulyar hipertenziya həmçinin böyrək arteriyasının və 
onun şaxələrinin şiş, hematoma ilə sıxılması, onların trombozu və ya 
emboliyası, anevrizmaların əmələ  gəlməsi, böyrək arteriyasının əsas 
kötüyünün anadangəlmə stenozu (5-6% halda), hipoplaziyası, böyrək 
sallanması, kista, inkişaf anomaliyaları nəticəsində də baş verə bilər.