MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Q.F.Əliyev (1973) eroziyaya məruz qalmış torpaqları qiymətləndirmək məqsədilə Şahbuz rayonunda, dağlıq 

şəraitdə müxtəlif torpaq növmüxtəliflikləri arasında keyfiyyət fərqlərini müəyyən etmişdir.  

Yem sahələrinin qiymətləndirilməsi ilk dəfə Q.Ş.Yaqubov (1975) tərəfindən  şimal-qərbi Qobustanın qış 

otlaqlarında aparılmışdır; nəticədə rayonun bütövlükdə  və  Şamaxı rayonunun kolxozlarının otlaq sahələrinin 

torpaqları qiymətləndirilmişdir.  

III mərhələ torpaqların bonitirovkasında müasir mərhələ olub, tədqiqatlarda yeni istiqamətləri özündə 

birləşdirir. Bu mərhələdə dissertasiya işləri (Q.Ş.Məmmədov, 1978, A.H.Vəliyev, 1981; F.L.Piriyeva, 1984; 

S.M.Hüseynov, 1985; Ə.Ə.Mikayılov, 1986; F.D.Ayvazov, 1989; H.M.Hacıyev, 1990; M.M.Əsgərova, 1990; 

K.Ş.Allahverdiyev, 1990; S.R.Tağıyev, 1991) yazılmış, bir sıra tədqiqatlar aparılmış  və elmi əsərlər nəşr 

etdirilmişdir (Q.Ş.Məmmədov, 1976-1984; Ş.G.Həsənov, Q.Ş.Məmmədov, 1978; Q.Ş.Məmmədov, 

S.D.Yaqubova, 1979; N.K.Mikayılov, Q.Ş.Məmmədov, 1978; A.H.Vəliyev, 1979, 1981; N.K.Mikaylov, 

Q.Ş.Məmmədov, A.H.Vəliyev, 1979; S.M.Hüseynov, 1984 və b.). 

Respublikamızda torpaqların bonitirovkasının indiki mərhələsində səciyyəvi xüsusiyyət faktik materialların 

təhlili zamanı riyazi metodların geniş cəlb olunması, TÖS (torpaq örtüyü strukturu) nəzərə alınmaqla ayrı-ayrı 

landşaft komplekslərinin qiymətləndirilməsidir.  

İlk dəfə  Q.Ş.Məmmədov (1976)  tərəfindən torpaqların bonitirovkası zamanı bioiqlim potensialının (BİP) 

zəruriliyi və əhəmiyyəti göstərilmişdir. Bu onunla əsaslandırılmışdır ki, otlaq sahələrinin yemlilik dəyəri (yemin 

keyfiyyəti) iqlim amillərindən asılıdır (Şaşko, 1969, Əyyubov, 1975). Torpaq bonitetinin bioloji məhsuldarlığı 

və otlaq sahələrinin müqayisəli dəyərlilik  əmsalı müəyyən olunmuşdur. Torpağın yuyulma, şorlaşma, 

mədəniləşmə, hidromorfizm və qranulometrik tərkibinə görə  təshih  əmsalları sistemi təklif olunmuşdur. Bu 

təshih  əmsallarının tətbiqi ilə otlaq sahələrinin torpaqlarının qapalı bonitet şkalası  tərtib olunmuşdur.  İlk dəfə 

hər fitosenozun potensial imkanını müəyyən edən yem vahidi xəritəsi tərtib edilmişdir. Təbii otlaq sahələrinin 

balla qiymətləndirilmiş torpaq istifadəçilərinin xəritəsi tərtib edilmişdir.